ભારતે બાજરીના વપરાશ અને ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે વૈશ્વિક પહેલ શરૂ કરવા માટે એક ડ્રાફ્ટ રજૂ કર્યો છે. સૂચિત પહેલનો ડ્રાફ્ટ – MIIRA – એગ્રીકલ્ચર વર્કિંગ ગ્રૂપ (AWG), મધ્યપ્રદેશના ઈન્દોરમાં ફેબ્રુઆરી 13-15, 2023ના રોજ G20 હેઠળ પ્રથમ કૃષિ પ્રતિનિધિમંડળની બેઠક દરમિયાન મૂકવામાં આવ્યો હતો. બેઠક દરમિયાન, કૃષિ મંત્રાલયના સંયુક્ત સચિવ શુભા ઠાકુરે MIIRA લોન્ચ કર્યું.
મીરા શું છે?
‘મિલેટ ઇન્ટરનેશનલ ઇનિશિયેટિવ રિસર્ચ એન્ડ અવેરનેસ’ માટે, MIIRA ટૂંકું નામ વપરાય છે
કૃષિ મંત્રાલયના સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, MIIRAનો ઉદ્દેશ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે બાજરી સંશોધન કાર્યક્રમોનું સંકલન કરવાનો રહેશે. આ યુનાઈટેડ નેશન્સ દ્વારા 2023 ને બાજરીના આંતરરાષ્ટ્રીય વર્ષ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું છે, જેના માટે ભારત દ્વારા પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો હતો અને 72 દેશો દ્વારા તેને સમર્થન આપવામાં આવ્યું હતું.
આંતરરાષ્ટ્રીય વર્ષમાં બાજરી વિશે જાગૃતિ લાવવા, તેના ઉત્પાદન અને ગુણવત્તામાં સુધારો કરવા અને રોકાણ આકર્ષવા માટે પરિષદો, સ્ટેમ્પ્સ અને સિક્કાઓનું વિમોચન વગેરે જેવી ઘણી ઇવેન્ટ્સ અને પ્રવૃત્તિઓ જોવા મળશે. કેન્દ્ર ભારતને બાજરીનું વૈશ્વિક હબ બનાવવાનું પણ આયોજન કરી રહ્યું છે.
MIIRA નો હેતુ શું છે?
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, MIIRAનો ઉદ્દેશ્ય આ પાક પરના સંશોધનને ટેકો આપતા વિશ્વભરમાં બાજરી સંશોધન સંસ્થાઓને જોડવાનો છે. આ નોંધપાત્ર છે કારણ કે, ભારતના G20 પ્રમુખપદ દરમિયાન ખાદ્ય સુરક્ષા અને પોષણ જેવા મુદ્દાઓ કૃષિ ક્ષેત્રના મુખ્ય અગ્રતા ક્ષેત્રોમાં છે. ભારતે 1 ડિસેમ્બર, 2022 ના રોજ G20 નું અધ્યક્ષપદ સંભાળ્યું.
સંશોધકોને જોડવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંશોધન પરિષદોનું આયોજન કરવા માટે વેબ પ્લેટફોર્મ સ્થાપવા ઉપરાંત, બાજરીના વપરાશને પ્રોત્સાહન આપવા માટે જાગરૂકતા વધારવાની પણ યોજના છે.
MIIRA પહેલને કોણ ભંડોળ આપશે?
MIIRA શરૂ કરવા માટે, ભારત “સીડ મની” નું યોગદાન આપશે, જ્યારે દરેક G20 સભ્ય પાછળથી તેના બજેટમાં સભ્યપદ ફીના રૂપમાં યોગદાન આપશે. સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું કે, MIIRA સચિવાલય દિલ્હીમાં હશે, તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ભારત બાજરીના મુખ્ય ઉત્પાદક તરીકે, તે દેશના ઉદ્યોગ અને સંશોધન સંસ્થાઓમાંથી રોકાણના પ્રવાહને સુનિશ્ચિત કરશે.
કયા અનાજને બાજરી કહેવામાં આવે છે?
બાજરી નાનુ અનાજ છે, જેમ કે જુવાર (જુવાર), બાજરી (બાજરી), ફોક્સટેલ બાજરી (કાંગની/ઇટાલિયન બાજરી), નાની બાજરી (કુટકી), કોડો બાજરી, ફિંગર બાજરી (રાગી/મંડુઆ), પ્રોસો બાજરી (ચીન/આમ બાજરી).), બાર્નયાર્ડ બાજરી (સાવા/સવા/ઝાંગોરા), અને બ્રાઉન ટોપ બાજરી (કોર્લે). આ પાકને ચોખા અને ઘઉં કરતાં ઘણા ઓછા પાણીની જરૂર પડે છે અને તે મુખ્યત્વે વરસાદ આધારિત વિસ્તારોમાં ઉગાડવામાં આવે છે.
બાજરી હવે 130 થી વધુ દેશોમાં ઉગાડવામાં આવે છે, જેમાં બાજરી એશિયા અને આફ્રિકાના અડધા અબજથી વધુ લોકો માટે પરંપરાગત ખોરાક છે. ગોબલી, જુવાર એ બાજરીનો સૌથી વધુ વ્યાપક પાક છે; તેના મુખ્ય ઉત્પાદકો અમેરિકા, ચીન, ઓસ્ટ્રેલિયા, ભારત, આર્જેન્ટિના, નાઇજીરીયા અને સુદાન છે.
બાજરી, અન્ય મુખ્ય બાજરીનો પાક છે, જે મુખ્યત્વે કેટલાક આફ્રિકન દેશો અને ભારતમાં ઉગાડવામાં આવે છે, જ્યાં બાજરી મુખ્યત્વે ખરીફ પાક છે. 2018-19 દરમિયાન, કૃષિ મંત્રાલયના ડેટા દર્શાવે છે કે, બાજરી (3.67%), જુવાર (2.13%), અને રાગી (0.48%) દેશના કુલ પાક વિસ્તારમાં લગભગ સાત ટકા હિસ્સો ધરાવે છે.
બાજરીને ‘પૌષ્ટિક અનાજ’ કેમ કહેવાય છે?
10 એપ્રિલ, 2018ના રોજ, કૃષિ મંત્રાલયે જુવાર, બાજરી, રાગી/મંડુઆ જેવી બાજરી, કંગણી/કાકુન, ચીન વગેરે જેવી કેટલીક નાની બાજરી અને બે સ્યુડો-બાજરી – બિયાં સાથેનો દાણો (કુટ્ટુ) અને અમરનાથ (ચોલાઈ) જાહેર કરાયા હતા. તેમના “ઉચ્ચ પોષક મૂલ્ય” માટે ‘પોષક અનાજ’ તરીકે.
નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે બાજરાને “શ્રી અન્ના” તરીકે વર્ણત કર્યું. તેમના બજેટ ભાષણમાં, વિવિધ પ્રકારની બાજરીને ‘શ્રી અન્ના’ તરીકે વર્ણવતા, સીતારામને કહ્યું કે બાજરી “સદીઓથી આપણા આહારનો અભિન્ન ભાગ છે”. “આ શ્રી અન્નાને ઉગાડીને સાથી નાગરિકોના સ્વાસ્થ્યમાં યોગદાન આપવા માટે નાના ખેડૂતો દ્વારા કરવામાં આવેલી મહાન સેવાને હું ગર્વ સાથે સ્વીકારું છું,” તેણીએ ઉમેર્યું.
આ પણ વાંચો – લોકસભા ચૂંટણી 2024 : નીતિશ કુમારની અપીલ વચ્ચે, કોંગ્રેસે પ્રાદેશિક પક્ષોને આપ્યો સ્પષ્ટ સંદેશ
મંત્રીએ જણાવ્યું હતું, “હવે શ્રી અન્ના માટે ભારતને વૈશ્વિક હબ બનાવવા માટે, ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મિલેટ્સ રિસર્ચ, હૈદરાબાદને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ, સંશોધન અને તકનીકો શેર કરવા માટે શ્રેષ્ઠતાના કેન્દ્ર તરીકે સમર્થન આપવામાં આવશે.”
