Gopal B Kateshiya : બિપરજોય વાવાઝોડું ગુજરાત તરફ આગળ વધી રહ્યું છે. 15 જૂન 2023ના રોજ સવારના સમયે ગુજરાતના માંડવીના તટ વિસ્તારમાં વાવાઝોડું ટકરાશે. વાવાઝોડાની સમાવચેતીના પગલે ગાંધીધામ શહેરમાં આવેલ દીનદયાળ પોર્ટ ઓથોરિટી (DPA) ના મલ્ટીપર્પઝ હોલ સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ હોલને કામચલાઉ આશ્રયસ્થાનમાં ફેરવી દેવામાં આવ્યો છે. તેમ છતાં બંદરે સોમવારે નજીક આવી રહેલા ચક્રવાત બિપરજોયને ધ્યાનમાં રાખીને તમામ કામગીરી બંધ કરી દીધી હતી . કેન્દ્રીય આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રી મનસુખ માંડવિયા મંગળવારે કંડલામાંથી સ્થળાંતર કરાયેલા લોકો વચ્ચે બેસીને તેમને તેમના જીવને જોખમ ન આવે ત્યાં સુધી રહેવા માટે સમજાવ્યા.
આ એ જ નગર હતું જ્યાં 1998માં એક તીવ્ર ચક્રવાતે મૃત્યુનું પગેરું છોડી દીધું હતું અને સ્ટીલને બરબાદ કરી દીધું હતું, જેમાં મોટાભાગે કંડલા પોર્ટના કર્મચારીઓ અને સોલ્ટ પાન કામદારો હતા. એકંદરે, DPA, કેન્દ્રીય બંદરો, શિપિંગ, જળમાર્ગ મંત્રાલય હેઠળ કાર્યરત સ્વાયત્ત સંસ્થા અને જે કંડલાની માલિકી ધરાવે છે અને તેનું સંચાલન કરે છે – દેશના સૌથી મોટા જાહેર ક્ષેત્રના બંદરે – સ્થાનિક પોલીસની મદદથી 2,200 લોકોને બંદરમાંથી બહાર કાઢ્યા છે.
દિવાલ ધરાશાયી થતાં એક વ્યક્તિનું મોત થયું
મંગળવાર સાંજ સુધીમાં 37,700 થી વધુ લોકોને આઠ દરિયાકાંઠાના જિલ્લાઓમાંથી સ્થળાંતર કરવામાં આવ્યા હતા જે સૌથી વધુ પ્રભાવિત થવાની સંભાવના છે, અને સેનાને સ્ટેન્ડબાય પર રાખવામાં આવી હતી. દરમિયાન, મંગળવારે પોરબંદર શહેરના ખારવાવડ વિસ્તારમાં ભારે વેગના પવનને કારણે દિવાલ ધરાશાયી થતાં એક વ્યક્તિનું મોત થયું હતું. સોમવારે કચ્છના જિલ્લા મથક ભુજમાં આવી જ એક ઘટનામાં બે બાળકોના મોત થયા હતા. આ સાથે, ચક્રવાત સંબંધિત મૃત્યુની સંખ્યા ચાર થઈ ગઈ છે.
એક આધેડ વયના માણસને તેની જમણી તરફ અને એક નાનો છોકરો તેની ડાબી બાજુએ, માંડવીયાએ સ્થળાંતર કરનારાઓને ગુજરાતીમાં કહ્યું: “મોદીજીએ દિલ્હીથી સૂચના આપી છે કે કોઈને ઈજા ન થાય અને કોઈના ઘરનો સામાન નષ્ટ ન થાય. શું તમને કોઈ મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડ્યો? જો DPA ની બસ તમારા વિસ્તારમાં આવે અને તેઓ તમને તેમાં ચઢવાનું કહે, તો તમારે તે કરવું જોઈએ. અહીં ઘણી જગ્યા છે. તે ખુરશીઓ જુઓ (જેમ કે તેણે ઇન્ડોર સ્ટેડિયમમાં બકેટ ખુરશીઓ તરફ ધ્યાન દોર્યું). અમે તમને આવતી કાલે પાછા જવાની પરવાનગી આપીશું જ્યારે કોઈ જોખમ નહીં હોય).
મંગળવારે વહેલી સવારે કચ્છમાં ઉતરેલા માંડવીયાએ સોમવારે તેમના ઝૂંપડા અને કચ્છના ઘરોમાંથી બહાર કાઢવામાં આવેલા લોકોમાં અડધા કલાકથી વધુ સમય વિતાવ્યો હતો કારણ કે ચક્રવાત બિપરજોય કચ્છના દરિયાકાંઠે પહોંચવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું, તેની સાથે તેજ પવન અને વરસાદ લાવ્યો હતો. ગુરુવારે તે લેન્ડફોલ કરે તેવી અપેક્ષા છે. DPA એ ત્રણ કામચલાઉ ચક્રવાત આશ્રયસ્થાનો – SVP હોલ, સ્ટાફ ક્લબ અને કેન્દ્રીય વિદ્યાલય – ગોપાલપુર, ગાંધીધામ શહેરમાં રહેણાંક વસાહતમાં ખાલી કરાવનારાઓને રાખ્યા છે.
10 કિલોમીટરના અંતરિયાળ સુધી રહેતા વધુ 7278 લોકોને સુરક્ષિત સ્થળોએ ખસેડવામાં આવશે
એક સત્તાવાર રીલીઝમાં જણાવાયું છે કે મંગળવાર સાંજ સુધીમાં જિલ્લા વહીવટીતંત્રે પાંચ કિલોમીટર અંદરના ઝૂંપડા અને કચ્છના મકાનોમાં રહેતા કુલ 14,088 લોકોને સ્થળાંતર કરવાનું હતું અને જો જરૂર પડશે તો, 10 કિલોમીટરના અંતરિયાળ સુધી રહેતા વધુ 7278 લોકોને સુરક્ષિત સ્થળોએ ખસેડવામાં આવશે. કચ્છના 122 દરિયાકાંઠાના ગામોમાંથી સ્થળાંતર કરવામાં આવી રહ્યું છે અને સોમવારે સાંજે 5 વાગ્યા સુધીમાં 11,000 લોકોને પહેલાથી જ ચક્રવાત આશ્રયસ્થાનોમાં ખસેડવામાં આવ્યા હતા.
37,794 લોકોને સલામત સ્થળે ખસેડવામાં આવ્યા
સરકારી જાહેરનામા અનુસાર મુખ્ય સચિવ રાજ કુમારે મુખ્યમંત્રીને જણાવ્યું કે મંગળવાર સાંજ સુધીમાં કચ્છ, પોરબંદર, જૂનાગઢ, જામનગર, દેવભૂમિ-દ્વારકા, ગીર-સોમનાથ,મોરબી અને રાજકોટ આઠ જિલ્લામાંથી 6,229 સોલ્ટ પાન કામદારો સહિત 37,794 લોકોને સલામત સ્થળે ખસેડવામાં આવ્યા છે.
ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) એ જણાવ્યું હતું કે ચક્રવાત “વ્યાપક નુકસાનકારક સંભવિત” ધરાવે છે અને કચ્છ, દેવભૂમિ દ્વારકા અને જામનગર જિલ્લાઓને સૌથી વધુ અસર કરે તેવી શક્યતા છે.
મંગળવારે રાત્રે 8:30 વાગ્યા સુધીમાં, હવામાન વિભાગે જણાવ્યું હતું કે બિપરજોય, “ખૂબ જ તીવ્ર ચક્રવાતી વાવાઝોડું” દેવભૂમિ દ્વારકા કિનારે 280 પશ્ચિમ-દક્ષિણપશ્ચિમ, પોરબંદરથી 300 કિમી અને કચ્છ જિલ્લાના જખાઉ બંદરથી 310 કિમી દૂર છે. IMD એ સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છના દરિયાકાંઠે ઓરેન્જ એલર્ટ જારી કર્યું છે, એવી આગાહી કરી છે કે ચક્રવાત 15 જૂનની સાંજે જખાઉ નજીક લેન્ડફોલ કરશે અને પવનની સતત ગતિ 125-135 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક (kmph) 150 kmph ની ઝડપે રહેશે.
આ ચક્રવાતને કારણે બુધવારે અતિભારે વરસાદની આગાહી
IMDએ ચેતવણી આપી છે કે આ ચક્રવાતને કારણે બુધવારે કચ્છ, દેવભૂમિ દ્વારકા, પોરબંદર, જામનગર, રાજકોટ, જૂનાગઢ અને મોરબી જિલ્લામાં છૂટાછવાયા સ્થળોએ ભારેથી અતિભારે વરસાદ અને અત્યંત ભારે વરસાદ સાથે મોટાભાગના સ્થળોએ હળવોથી મધ્યમ વરસાદ પડશે,ગુરુવારે આ જિલ્લાઓમાં ભારેથી અતિભારે વરસાદ સાથે વરસાદની આ તીવ્રતા વધશે જ્યારે બિપરજોય કચ્છ નજીક લેન્ડફોલ કરશે.
IMD એ લેન્ડફોલ સમયે અસરગ્રસ્ત જિલ્લાઓમાં “છટાવાળા મકાનોના સંપૂર્ણ વિનાશ, કચ્છના મકાનોને વ્યાપક નુકસાન, પાકાં મકાનોને કેટલાક નુકસાન” સુધીના નુકસાનની ચેતવણી આપી છે. તેણે કચ્છ અને પાકાં રસ્તાઓ, “રેલવેમાં વિક્ષેપ, ઓવરહેડ પાવર લાઈનો અને સિગ્નલિંગ સિસ્ટમ્સ” ને મોટા નુકસાનની ચેતવણી પણ આપી છે.
સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છ પ્રદેશોના 563 ગામોમાં વીજ પુરવઠો ખોરવાયો
વીજ વિતરણ કંપની પશ્ચિમ ગુજરાત વિજ કંપની લિમિટેડે એક પ્રકાશનમાં જણાવ્યું હતું કે વરસાદ અને તોફાની પવનને કારણે સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છ પ્રદેશોના 563 ગામોમાં વીજ પુરવઠો ખોરવાયો હતો કારણ કે 778 વીજ થાંભલાઓને નુકસાન થયું હતું. ગામડાઓને વીજ પુરવઠો પૂરો પાડતા 129 ફીડર, શહેરી વિસ્તારોને નવ અને ખેડૂતોને 1,433 વીજ પુરવઠો સહિત કુલ 1,587 વીજ ફીડરમાં ખામી સર્જાઈ હતી.
સાવચેતીના પગલારૂપે સરકારે 15 જૂન સુધી શાળાઓ બંધ
સાવચેતીના પગલારૂપે સરકારે 15 જૂન સુધી શાળાઓ બંધ કરી દીધી છે. કંડલા અને જખૌ બંદરો સહિત કચ્છના અખાતના તમામ દરિયાઈ બંદરો પણ બંધ કરી દેવામાં આવ્યા છે. પશ્ચિમ રેલ્વેએ ગુજરાતના ચક્રવાતથી પ્રભાવિત છ દરિયાકાંઠાના જિલ્લાઓમાંથી પસાર થતી 67 ટ્રેનો અને ટૂંકા ગાળાની અથવા ટૂંકા ગાળાની 43 અન્ય ટ્રેનો રદ કરી છે.
ગુજરાત સ્ટેટ રોડ ટ્રાન્સપોર્ટ કોર્પોરેશને પણ ચક્રવાતને ધ્યાનમાં રાખીને ઘણા માર્ગો રદ કર્યા છે અને કેન્દ્રીય પ્રધાન માંડવિયાએ જણાવ્યું હતું કે ચક્રવાતી પવનો દ્વારા તેમને ઉખડી જતા બચાવવા માટે વન વિભાગ મોટા વૃક્ષોને કાપી રહ્યું છે. NDRF અને SDRFની બે-બે ટીમો તૈનાત કરવામાં આવી છે. માંડવિયાએ કહ્યું કે આર્મી, ભારતીય વાયુસેના, ભારતીય નૌકાદળ અને ભારતીય કોસ્ટ ગાર્ડ પણ કોઈપણ બચાવ અને રાહત કાર્યમાં જોડાવા માટે તૈયાર છે. ચક્રવાતને કારણે ઊભી થનારી પરિસ્થિતિઓને પહોંચી વળવા આર્મીની સજ્જતાની સમીક્ષા કરવા માટે તેમણે સવારે ભુજમાં મિલિટરી સ્ટેશનની પણ મુલાકાત લીધી હતી.
માછીમારીની પ્રવૃત્તિઓ 16 જૂન સુધી સ્થગિત કરવામાં આવી છે, બંદરો બંધ છે અને જહાજો લંગર છે કારણ કે સમુદ્ર ખૂબ જ ઉબડખાબડ થઈ ગયો હતો અને નજીક આવતા ચક્રવાતને કારણે પ્રદેશમાં અત્યંત ભારે વરસાદ અને ભારે પવન સાથે હવામાન પ્રતિકૂળ બન્યું હતું.
એક શિબિરની અંદર ઘણા લોકો તેમના ઘરના સામાનના બંડલ વચ્ચે થોડી ઊંઘ લેવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હોવાથી, હવા ઉદાસ હતી. પરંતુ જુસબ નિઘમારાને સોમવારે સવારે 2 વાગ્યે ઓસ્ટ્રેલિયન લાકડાથી ભરેલા જહાજ પર તે જે ક્રેન ચલાવી રહ્યો હતો તેની કેબિનમાંથી બહાર આવવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો, તેને કોઈ ફરિયાદ નથી. “જહાજ 8 જૂને બર્થ કર્યું હતું અને જ્યારે DPA એ અમને અનલોડ કરવાનું બંધ કરવા અને જહાજને બંદરની બહાર લઈ જવા કહ્યું ત્યારે અમે ઑસ્ટ્રેલિયાથી આયાત કરાયેલા 1.35 લાખ લોગમાંથી 60,000 અનલોડ કર્યા હતા,”
તેમણે ઉમેર્યું, “જ્યારે અમારે અચાનક કામગીરી બંધ કરવી પડી, તે સારું છે કે આ વખતે DPA સક્રિય રહી. 1998 માં મોટા પ્રમાણમાં ભરતીના મોજાં અમારા ઘરને ડૂબી જાય તે પહેલાં તોફાની પવનો બંદરને વહી ગયા ત્યાં સુધી, કોઈને કોઈ અંદાજો નહોતો. અમે કેપીટી મજૂર વસાહતમાં એક બિલ્ડિંગ સુધી પહોંચવામાં ભાગ્યે જ મેનેજ કરી શક્યા અને તે ઘાતક ચક્રવાતમાંથી બચી ગયા.
“બહુ જે સરુ છે, સાહેબ. અમે 1998 વાવજોડુ જોયુ છે આને તેના કરતા તો આ બહુ સારૂ છે (આ જગ્યા ખૂબ સારી છે, સર. અમે 1998ના ચક્રવાતથી બચી ગયા છીએ અને તે અર્થમાં, આ ખૂબ જ સારી જગ્યા છે),” જુસબ નિઘમારા (40), ક્રેન ઓપરેટર કંડલામાં ખાનગી પેઢી સાથે અને પોર્ટમાં સર્વ ઝુપડાના રહેવાસી સાથે, માંડવીયાને જવાબ આપતાં જણાવ્યું હતું.
ગની જામનો પરિવાર 1998માં એટલો ભાગ્યશાળી ન હતો
રેલવે ઝુપડા વિસ્તારમાં રહેતા ગની જામનો પરિવાર 1998માં એટલો ભાગ્યશાળી ન હતો. તેની માતા હવાબાઈ, દાદી આયેશા અને તેનો એક વર્ષનો પુત્ર હસન ભરતીના મોજામાં તણાઈ જવાથી મૃત્યુ પામ્યા હતા. “એક ભરતીનું મોજું અમારા ઘરમાં પૂર આવ્યું. બીજી લહેર, જે ટેકરી જેટલી ઊંચી દેખાતી હતી, તેણે મારા શિશુ પુત્રને મારા હાથમાંથી છીનવી લીધો. કોઈક રીતે, હું અમારા લાકડાના ઘરની ટોચ પર ચઢવામાં સફળ રહી અને બચી ગઈ,” મંગળવારે ગાંધીધામમાં તેના ભાઈ જુસબ મંધરાના ઘરે આશ્રય લેતી વખતે ગનીની પત્ની ફાતેમા યાદ કરે છે.
દંપતીના બીજા પુત્ર અકરમના લગ્ન 28 મેના રોજ મંધરાની પુત્રી સકીના સાથે થયા હતા અને તેઓ પણ સોમવારથી મંધરામાં પડાવ નાખી રહ્યા છે. “સકીના તેની સાથે લગભગ ત્રણ લાખની કિંમતની ભેટો લાવી હતી. પરંતુ અમે તેમને પાછા કંડલામાં છોડી દીધા. અનુભવ મને કહે છે કે વ્યક્તિ કેટલીક વસ્તુઓ ગુમાવ્યા પછી ભૌતિક વસ્તુઓ ખરીદી શકે છે. પરંતુ જીવન ગુમાવવું એ હંમેશ માટેનું નુકસાન છે,” કંડલા પોર્ટના કેઝ્યુઅલ મજૂર ગની કહે છે. “1998ના ચક્રવાત કંડલામાં ત્રાટક્યા પછી ગોદીમાંથી મારા ઘરે પહોંચવા માટેના મારા સંઘર્ષને હું ભૂલી શકતો નથી અને ચારેબાજુ પાણીથી ઘેરાયેલા મારા નાના પુત્રના મૃતદેહને હાથમાં લઈને અધવચ્ચેથી મારી વહુ મને મળવાનું દ્રશ્ય. “
ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ સાથે વાત કરતાં માંડવિયાએ કહ્યું કે આ વખતે લોકોએ વહીવટીતંત્રને સહકાર આપ્યો છે. “ચક્રવાતો દેશના પૂર્વ કિનારે વધુ વાર ત્રાટકે છે અને તેથી ત્યાંના લોકોએ તેમાંથી કેવી રીતે બચવું તે શીખ્યા છે. ગુજરાતમાં જ્યારે સરકાર સંવેદનશીલ વિસ્તારોમાં તેમના ઘરો ખાલી કરવા કહે ત્યારે લોકો પ્રતિકાર કરતા હતા. પરંતુ આ વખતે વસ્તુઓ બદલાઈ ગઈ હોય તેવું લાગે છે અને લોકો ઘણો સહકાર આપી રહ્યા છે. સોમવારે પાંચ કિલોમીટર સુધીના અંતરિયાળ વિસ્તારમાં રહેતા લગભગ 8,000 લોકોને સ્થળાંતર કરવામાં આવ્યા હતા અને આજે વધુ લોકોનું સ્થળાંતર કરવામાં આવી રહ્યું છે. મને જણાવતા આનંદ થાય છે કે કોઈ પ્રતિકાર થયો નથી,”
સેનાના એક નિવેદનમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, ભુજ, જામનગર, ગાંધીધામ, ધ્રાંગધ્રા, વડોદરા અને ગાંધીનગર તેમજ નલિયા, દ્વારકા અને અમરેલી ખાતે આગળના સ્થળોએ પૂર રાહત કોલમનું રિહર્સલ કરવામાં આવ્યું હતું અને તૈયાર રાખવામાં આવ્યું હતું. “આર્મી સત્તાવાળાઓએ સિવિલ એડમિનિસ્ટ્રેશન તેમજ NDRF સાથે સંયુક્ત રીતે રાહત કામગીરીનું આયોજન કર્યું છે. આ ક્રિયાપ્રતિક્રિયાએ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ સાથે સંકળાયેલી તમામ એજન્સીઓને તેમની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ શેર કરવા અને એકબીજા પાસેથી લાભ મેળવવા માટે એક પ્લેટફોર્મ આપ્યું છે. તોફાની પવનો અને ભારે વરસાદને કારણે કોઈ નુકસાન ઓછું થાય તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે પડોશી રાજસ્થાનમાંથી પણ સંસાધનો ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યા છે,”
માંડવીયાએ સોમવારે સવારે બંધ કરાયેલ કંડલા પોર્ટની પણ મુલાકાત લીધી હતી અને ડીપીએ અધિકારીઓ સાથે બેઠક યોજી હતી. “દેશના સૌથી મોટા બંદર કંડલાને બંધ કરવું એ સરળ નિર્ણય નથી અને ચક્રવાત પસાર થયા પછી કામગીરીને સામાન્ય કરવામાં આઠથી 10 દિવસનો સમય લાગશે. પરંતુ અમારો અભિગમ શૂન્ય જાનહાનિ અને મિલકતને ન્યૂનતમ નુકસાનનો છે. તેથી, અમારે આ નિર્ણય લેવો પડ્યો,”
ગનીએ કહ્યું કે 1998નું ચક્રવાત પણ જૂનમાં ત્રાટક્યું હતું. “પરંતુ ચક્રવાત વાસ્તવમાં ત્રાટક્યું ત્યાં સુધી કોઈને કોઈ માહિતી નહોતી. હું સવારે 8 વાગ્યે જેટી પર કામ કરવા માટે મારા ઘરેથી નીકળ્યો હતો. સવારે 9 વાગ્યાની આસપાસ પવનની ઝડપ વધી હતી. મારા પરિવારની ચિંતામાં હું મારા ઘરે જવા નીકળ્યો જે બે કિલોમીટર દૂર હતું. પરંતુ ગોડાઉનની છત પર સ્ટીલના ઉડતા પતરા ચાલવાને જોખમી બનાવે છે. તેથી, હું ઘઉં ભરેલી ટ્રકમાં ચડ્યો. પરંતુ થોડે દૂર ગયા બાદ ભારે પવનને કારણે ટ્રક માર્ગ પરથી હડકવા લાગી હતી. હું મારા પુત્ર, માતા અને દાદીને બચાવવા માટે મારા ઘરે પહોંચી શક્યો ન હતો,”
અસરગ્રસ્ત જિલ્લાઓમાં તંત્રની યુદ્ધના ધોરણે તૈયારીઓ
સરકારે જણાવ્યું હતું કે દેવભૂમિ દ્વારકા, રાજકોટ, જામનગર, જૂનાગઢ, પોરબંદર, ગીર સોમનાથ, મોરબી અને વલસાડના અસરગ્રસ્ત જિલ્લાઓમાં નેશનલ ડિઝાસ્ટર રિસ્પોન્સ ફોર્સ (NDRF) ની 17 અને સ્ટેટ ડિઝાસ્ટર રિસ્પોન્સ ફોર્સ (SDRF) ની 12 ટીમો સ્ટેન્ડબાય પર છે.
Disclaimer : આ આર્ટિકલ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ પરથી અનુવાદીત છે, મૂળ આર્ટિકલ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
