સોહિની ઘોષ : ફ્રાન્સમાં માનવ તસ્કરીના આરોપમાં 22 ડિસેમ્બરે લિજેન્ડ એરલાઇન્સના વિમાનને અટકાવવામાં આવ્યું તે પહેલાં, ગુજરાત પોલીસ રાજ્યમાં કાર્યરત કથિત ગેરકાયદેસર ઇમિગ્રેશન નેટવર્કમાં તેમની શંકાસ્પદ સંડોવણી શોધવા માટે ગાંધીનગર અને અમદાવાદમાં વિઝા કાઉન્સેલર્સની તપાસ કરી રહી હતી. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં ગેરકાયદેસર “ડંકી” માર્ગો સાથે જોડાયેલા બનાવટી દસ્તાવેજોની તપાસમાં, પોલીસે ડિસેમ્બરમાં આવી 17 પેઢીઓ પર દરોડા પાડ્યા હતા. ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જાણવા મળ્યું છે કે, એફઆઈઆરએ ઘણા કેસોમાં સામાન્ય મોડસ ઓપરેન્ડીનો પર્દાફાશ કર્યો છે.
ગુજરાત ક્રિમિનલ ઇન્વેસ્ટિગેશન ડિપાર્ટમેન્ટ (CID) 16 જાન્યુઆરી, 2022 ના રોજ ગાંધીનગરના ડીંગુચા ગામમાં એક પરિવારના ચાર સભ્યોના મૃતદેહ મળી આવ્યા બાદ ગુપ્તચર સૂચનાઓનું પાલન કરી રહ્યું હતું. જણાવવામાં આવી રહ્યું છે કે, કેનેડાની સરહદેથી અમેરિકામાં પ્રવેશ કરતી વખતે તેનું મૃત્યુ થયું હતું.
ડીંગુચા કેસને ગયા વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં સુનાવણી માટે મંજૂર કરવામાં આવ્યો હતો પરંતુ, સેશન્સ કોર્ટ સમક્ષ તે હજુ નોંધાયો નથી. આ કેસમાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ એજન્ટો સામેલ હોવાના અહેવાલ છે. આ એજન્ટો કથિત રીતે વિઝા કન્સલ્ટન્ટ તરીકે કામ કરતા હતા અને કેનેડા અને મેક્સિકોની સરહદો મારફતે ગેરકાયદેસર રીતે ભારતીયોને યુએસ મોકલતા હતા. એવો આક્ષેપ કરવામાં આવ્યો હતો કે, ત્રણેય એજન્ટોએ અન્ય લોકો સાથે મળીને 11 પીડિતોને કેનેડિયન કોલેજોમાં એડમિશન, વર્ક વિઝા અથવા કાગળ પર ટૂરિસ્ટ વિઝા આપવાનો ઢોંગ કરીને વિઝા પૂરા પાડ્યા હતા. તપાસકર્તાઓના જણાવ્યા અનુસાર, આરોપીઓએ તેમને યુએસ મોકલવાનું કાવતરું ઘડ્યું હતું, ત્યારબાદ ડીંગુચાના ચાર લોકોના મોત થયા હતા.
ડીંગુચા કેસની તપાસ ચાલુ રહી છે ત્યારે, 15 ડિસેમ્બરે, રાજ્ય સીઆઈડીએ આવા નેટવર્કના વ્યાપની તપાસ કરીને 17 કંપનીઓ પર દરોડા પાડ્યા. ત્યારબાદ, ગાંધીનગર અને અમદાવાદમાં છ કંપનીઓ સામે એફઆઈઆર પણ દાખલ કરવામાં આવી હતી, જેમાં છેલ્લી એફઆઈઆર 26 ડિસેમ્બરે થઈ હતી, જેમાં ત્રણ લોકોની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.
સામાન્ય કામગીરી
ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ દ્વારા વિશ્લેષણ કરવામાં આવેલ એફઆઈઆર સામાન્ય મોડસ ઓપરેન્ડી દર્શાવે છે. કન્સલ્ટન્ટ્સે કથિત રીતે માત્ર નામાંકિત યુનિવર્સિટીઓની નકલી માર્કશીટ જ બનાવી ન હતી પરંતુ ગ્રાહકો માટે એપોઈન્ટમેન્ટ લેટર પણ તૈયાર કર્યા હતા. તમામ એફઆઈઆરમાં પોલીસ અધિકારીઓ જ ફરિયાદી તરીકે છે. એડિશનલ ડાયરેક્ટર જનરલ ઑફ પોલીસ (CID) રાજકુમાર પાંડિયને અગાઉ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું કે, “સંસ્થાઓના નામ પર ઘણી નકલી માર્કશીટ મળી આવી હોવાની ફરિયાદ (સંસ્થાઓ તરફથી) મળ્યા બાદ દરોડા પાડવામાં આવ્યા હતા. અમે આવા બનાવટી દસ્તાવેજોની પુષ્ટિ કર્યા પછી 17 શંકાસ્પદ સ્થળો પર દરોડા પાડ્યા અને છ પર કેસ નોંધ્યા. અમારી પાસે 11 અન્ય ઈમિગ્રેશન કંપનીઓ તપાસ હેઠળ છે. તેમના સોફ્ટવેર અને દસ્તાવેજો જપ્ત કરવામાં આવ્યા છે અને તપાસ માટે એફએસએલ (ફોરેન્સિક સાયન્સ લેબોરેટરી) ને સોંપવામાં આવ્યા છે.
ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસે કન્સલ્ટન્સીની ઓફિસોની મુલાકાત લીધી જેના માલિકો અને કર્મચારીઓ બનાવટી અને ગુનાહિત કાવતરાના આરોપોનો સામનો કરી રહ્યા છે. આમાંની મોટાભાગની ઓફિસો અન્ય એજન્સીઓ સાથે ઇમારતોમાં એકસાથે ક્લસ્ટર છે, જે ઉમેદવારોને IELTS અને TOEFL કોચિંગ જેવી સંબંધિત સેવાઓ પૂરી પાડે છે.
આ તમામ એફઆઈઆરમાં અન્ય એક અનોખી સમાનતા એ છે કે, તે પોલીસકર્મીઓ દ્વારા દાખલ કરવામાં આવેલી ફરિયાદો પર આધારિત છે અને સંભવિત છેતરપિંડીનો ભોગ બનેલા લોકો દ્વારા નહીં. કેટલાકે દેશની સૌથી જૂની યુનિવર્સિટીઓમાંની એક એમ.એસ. યુનિવર્સિટી, વડોદરા અને હૈદરાબાદની ઓસ્માનિયા યુનિવર્સિટી જેવી પ્રતિષ્ઠિત યુનિવર્સિટીઓના નકલી પ્રમાણપત્રો અને માર્કશીટ બનાવી હતી.
આ એફઆઈઆરમાં નામ આપવામાં આવેલા 15 આરોપીઓમાંથી અત્યાર સુધીમાં માત્ર આઠની ધરપકડ કરવામાં આવી છે. 29 ડિસેમ્બર સુધી, તમામ આઠ આરોપીઓ અમદાવાદની સાબરમતી સેન્ટ્રલ જેલમાં ન્યાયિક કસ્ટડીમાં હતા.
માનવ તસ્કરીની ચિંતા
14 જાન્યુઆરી, 2023 ના રોજ, કેનેડાથી યુએસ જવાનો પ્રયાસ કરતી વખતે એક પરિવારના ચાર લોકોના મૃત્યુના લગભગ એક વર્ષ પછી, અમદાવાદ શહેરમાં ક્રાઈમ બ્રાન્ચની તપાસમાં ચાર લોકો સામે એફઆઈઆર દાખલ કરવામાં આવી હતી. આ ચારમાં ગાંધીનગરના પલસાણા ગામના વતની ભાવેશ પટેલ (31) અને અમદાવાદના રહેવાસી અને મહેસાણાના કલ્યાણપુરના વતની યોગેશ પટેલ (42) નો સમાવેશ થાય છે. તેઓ કથિત રીતે વિઝા સલાહકાર તરીકે કામ કરતા હતા અને કેનેડા અને મેક્સિકો સરહદો દ્વારા ગેરકાયદેસર રીતે ભારતીયોને યુએસ મોકલતા હતા.
ત્રીજો આરોપી – ગાંધીનગરના રહેવાસી દશરથ ચૌધરી (54), સંભવિત ગ્રાહકોની વિનંતી કરવા અને યુએસમાં તેમના ગેરકાયદેસર સ્થળાંતરને સુવિધા આપવા બદલ પણ કેસ નોંધવામાં આવ્યો હતો. તે સમયે ત્રણેયની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને પોલીસે 10 એપ્રિલ, 2023 ના રોજ અમદાવાદની કોર્ટ સમક્ષ આ કેસમાં ચાર્જશીટ દાખલ કરી હતી, જેમાં ત્રણ આરોપીઓ સાથે અન્ય ચાર આરોપીઓ કે જેઓ ‘વોન્ટેડ’ હતા. આરોપીઓ અન્ય આરોપો વચ્ચે દોષિત હત્યા, દોષિતમાં હત્યાનો પ્રયાસ અને માનવ તસ્કરીનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો.
ચાર્જશીટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, પરિવારને માઈનસ 35 ડિગ્રી તાપમાનમાં ખતરનાક પ્રવાસમાંથી પસાર થવું પડ્યું હતું અને આરોપીઓએ ‘માત્ર પૈસાની લાલચ માટે તેમનાપરના અમાનવીય અને ક્રૂર કૃત્યમાં ભારતીય નાગરિકોને ગેરકાનૂની રીતે યુએસ સ્થળાંતર કરવા માટે ગેરમાર્ગે દોર્યા હતા.’ તેમાં નોંધ્યું હતું કે, આરોપી “આ રીતે માનવ તસ્કરીમાં સામેલ હતા”.
ભાવેશ, યોગેશ અને દશરથને મે 2023માં અમદાવાદ સેશન્સ કોર્ટે જામીન આપ્યા હતા અને કોર્ટે એવી શરત મૂકી હતી કે, ત્રણેય કોર્ટની પૂર્વ પરવાનગી વિના ગુજરાત છોડી શકે નહીં. સપ્ટેમ્બર 2023 માં, અમદાવાદના મેજિસ્ટ્રેટે આદેશ આપ્યો હતો કે, કેસ સેશન્સ કોર્ટમાં સુનાવણી માટે સોંપવામાં આવે કારણ કે ગુનાઓ સેશન્સ કોર્ટમાં ટ્રાયેબલ છે. આ કેસ હજુ સુધી સેશન્સ કોર્ટ સમક્ષ નોંધાયો નથી. છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓમાં, ગુજરાત CID ક્રાઈમ બ્રાન્ચ દ્વારા રચવામાં આવેલી સમર્પિત તપાસ ટીમે તેમને મળેલી ‘રો ઈન્ટેલ’ પર લગભગ દોઢ મહિના સુધી કામ કર્યું હતું અને તેને ‘પ્રોસેસ્ડ ઈન્ટેલ’માં ફેરવી દીધું હતું. CID ક્રાઈમ બ્રાન્ચના SP સંજય ખરાતે જણાવ્યું હતું કે, આખરે તેઓએ 15 ડિસેમ્બરે અમદાવાદ, વડોદરા અને ગાંધીનગર જિલ્લામાં આવી 17 વિઝા કન્સલ્ટન્સી પર દરોડા પાડ્યા હતા.
ગાંધીનગર સ્થિત વૃંદાવન કેન્દ્રમાં આવેલી કન્સલ્ટન્સી ઇગલ ઓવરસીઝ એજ્યુકેશનના ભાગીદાર, જ્યાં દરોડા પાડવામાં આવ્યા હતા અને કાર્યવાહીનો સામનો કરી રહેલી શંકાસ્પદ કંપનીઓમાંની એક છે, તેણે ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું કે, “ઘણી કન્સલ્ટન્સી ડરને કારણે બંધ થઈ ગઈ છે. દરોડા પડે છે અને આ વ્યવસાય માટે આ ખરાબ છે. એવું નથી કે આપણે ખોટા કામ કરનારાઓનો બચાવ કરી રહ્યા છીએ, પરંતુ આપણે પૂછવાની જરૂર છે કે, શું આખરે લોકો સહમતિથી અને જોખમોથી વાકેફ હોવાને કારણે વિદેશમાં સ્થળાંતર કરવાની શંકાસ્પદ પદ્ધતિઓ પસંદ કરી રહ્યા છે, અને જો એજન્સીઓ તેમાંથી કેટલાકને સમાન સુવિધાઓ પૂરી પાડવામાં આવી રહી છે, તો શું? ફોજદારી કાર્યવાહી શરૂ કરવાનો મુદ્દો છે? એવું નથી કે વિઝા પ્રદાતાઓ લોકોને વિદેશ જવા માટે દબાણ કરી રહ્યા છે.
આ અખબારે જે કન્સલ્ટન્સી ફર્મ્સ સાથે વાત કરી છે તેના અનુસાર, કેટલાકે ગાંધીનગરમાં પોલીસના દરોડા અને એફઆઈઆરને કારણે અસ્થાયી રૂપે તેમની ઓફિસો બંધ કરી દીધી છે.
જોકે પોલીસે હજુ સુધી બાકીની 11 વિઝા કન્સલ્ટન્સી એજન્સીઓ સામે એફઆઈઆર નોંધી નથી, જેમણે પુરાવાના અભાવે દરોડા પાડ્યા હતા, વિઝા કન્સલ્ટન્સી ફર્મ્સ પર કાર્યવાહીમાં સામેલ સીઆઈડી ક્રાઈમના અધિકારી કહે છે, “એજન્સીઓ પર છેતરપિંડીનો આરોપ છે. શંકાસ્પદ રીતે, એવું નથી.” કેસ જે તેઓ તેમના તમામ ગ્રાહકો માટે બનાવી રહ્યા છે. જો તેઓ 100 વિઝા અરજીઓ પર પ્રક્રિયા કરી રહ્યા હોય, તો સંભવતઃ એવા 10 કિસ્સાઓ હશે કે જેમાં તેઓ બનાવટી દસ્તાવેજોનો ઉપયોગ કરતા હોય અથવા ગેરકાયદેસર ઈમિગ્રેશનને મદદ કરતા હોય. પરંતુ હાલના કિસ્સામાં, આ એજન્સીઓ પૈસાના બદલામાં માર્ગ, માર્ગદર્શન અને વિશ્વાસ પ્રદાન કરે છે, પરંતુ તેઓ જઈ શકશે તે હકીકત ખોટી છે.
આ પણ વાંચો –
પોલીસના જણાવ્યા અનુસાર, જે લોકો ગેરકાયદેસર રીતે સ્થળાંતર કરવાનો પ્રયાસ કરે છે અથવા અસફળ પ્રયાસ કરે છે, તેમને પીડિત અથવા સંભવિત સાક્ષી તરીકે ગણવામાં આવે છે, આરોપી નહીં. પોલીસ આશા રાખી રહી છે કે આ અભિગમ તેમને એજન્ટો વિશે પુરાવા અને માહિતી પણ પ્રદાન કરશે જેમણે લિજેન્ડ એરલાઇન્સના વિમાનમાં સવાર ભારતીયોને ગેરકાયદેસર રીતે સ્થળાંતર કરવાના પ્રયાસમાં કથિત રીતે મદદ કરી હતી, જોકે પોલીસના જણાવ્યા અનુસાર મુસાફરો મૌન જાળવી રહ્યા છે.
