રીતુ શર્મા | Vadnagar Tana Riri Music Museum : ઐતિહાસિક શહેર વડનગર, જે તાજેતરના સમયની સૌથી મોટી પુરાતત્વીય શોધોનું ઘર બન્યુ છે, વડનગરને બીજું મ્યુઝિયમ મળશે – તાના રીરી મ્યુઝિક મ્યુઝિયમ – જે સંગીતમાં અર્થઘટનાત્મક અને સંશોધનાત્મક અનુભવ પ્રદાન કરશે.
હાલના તાના રીરી સંગીત ઉત્સવ સિવાય – જેનું રાજ્ય સરકાર દ્વારા દર વર્ષે આયોજન કરવામાં આવે છે – અને વડનગરમાં બનેલ સ્મારક, મ્યુઝિયમ પણ જોડિયા, તાના અને રીરીને સમર્પિત કરવામાં આવશે.
ગુજરાતી લોકવાયકા મુજબ, 1564 ની આસપાસ વડનગરમાં જન્મેલા તાના અને રીરીએ રાગ મલ્હાર ગાયો હતો અને અકબરના દરબારના ગાયક, ઉસ્તાદ તાનસેનને તેનાથી સાજા કર્યા હતા. ત્યારે અકબરે તેમને તેમના દરબારમાં ગાયક બનવા માટે આમંત્રણ આપ્યું, ત્યારે તેમણે ના પાડી. આ પછી અકબરે તેમની સેનાને તેમને લાવવા મોકલ્યા પરંતુ બહેનોએ આત્મહત્યા કરી લીધી. ક્ષમાપ્રાર્થી અકબરે ત્યારબાદ તાનસેનને તાના અને રીરીના સન્માનમાં સંગીતની નવી શૈલી વિકસાવવા કહ્યું.
કેન્દ્રએ ગયા વર્ષે ગાંધીનગરમાં ત્રણ દિવસીય વડનગર આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદના ઉદ્ઘાટન દરમિયાન તાના રીરી સંગીત ઉત્સવ માટે તેના સમર્થનની જાહેરાત કરી હતી, જ્યારે કેન્દ્રીય સાંસ્કૃતિક રાજ્ય મંત્રી મીનાક્ષી લેખીએ કહ્યું હતું કે, કેન્દ્ર સરકાર ગુજરાતને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તહેવાર ઉજવવામાં મદદ કરશે.
મ્યુઝિયમ, જે 2024 માં પૂર્ણ થવાની ધારણા છે, તે બહુવિધ જોડાણ બિંદુઓ અને પ્રાયોગિક સ્થાપનો દ્વારા ઇમર્સિવ અનુભવો પ્રદાન કરવા માટે રચાયેલ છે. હોટેલ તોરાના પાસે આવેલ આ મ્યુઝિયમની ઇમારતનું કામ પૂર્ણ થઈ ચૂક્યું છે.
મ્યુઝિયમના આંતરિક ભાગો, જેના પર કામ ચાલી રહ્યું છે, તેને વિવિધ વિભાગોમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું છે – નિસર્ગ સંગીત, આદિમ સંગીત, લોક સંગીત, ધર્મ સંગીત, રાગ સંગીત, જન સંગીત અને સંગમ સંગીત.
પુરાતત્વ અને સંગ્રહાલય નિયામક પંકજ શર્માએ જણાવ્યું હતું કે, “દરેક વિભાગ માટે, સંગીતના સારને કેપ્ચર કરવા માટે એક પ્રાયોગિક ઇન્સ્ટોલેશન ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું છે. ઉદાહરણ તરીકે, એક વિભાગ તાનસેનને સમર્પિત કરવામાં આવશે, જેમાં ગરમી અને પીડાની અસર હશે, જ્યારે બીજો વિભાગ તાના અને રીરી પર હશે, જેમાં પાણીના પડદા સાથે વરસાદ અને ઠંડા તાપમાનનો અહેસાસ થશે.”
શર્માએ જણાવ્યું હતું કે, “સંગીતને અસ્પષ્ટ અને દરેક મુલાકાતી માટે સુલભ બનાવવાની જરૂર છે. આ માટે, સંગીતનું મ્યુઝિયમ કે જે અર્થઘટનાત્મક અને સંશોધનાત્મક છે, જે બહુવિધ સગાઈના મુદ્દાઓ અને નિમજ્જન અનુભવો પ્રદાન કરે છે, જે એક આદર્શ છે. મુલાકાતીઓએ તેમની મુલાકાતના અંતે સંગીતનો આનંદ માણવો, ઉજવણી કરવી અને સંગીતથી પ્રેરિત અનુભવવું જોઈએ. મ્યુઝિયમનો હેતુ લોકો અને સંગીત વચ્ચે જોડાણ બનાવવાનો છે.”
સંગીતના ક્ષેત્રમાં કલાત્મક, સાંસ્કૃતિક અથવા વૈજ્ઞાનિક મહત્વની વસ્તુઓને એકત્રિત કરવા, સાચવવા, અર્થઘટન કરવા અને પ્રદર્શિત કરવા ઉપરાંત, સમગ્ર મ્યુઝિયમમાં ચાલતા ટેબલમાં વિવિધ ભૌતિક અને ડિજિટલ ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ સાથે કલાકૃતિઓ અને સંગીતનાં સાધનો રાખવામાં આવશે અને મુલાકાતીઓને તેમના પોતાનું સંગીત રચના કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે.
મ્યુઝિયમને એક સામુદાયિક જગ્યા તરીકે પણ જોવામાં આવે છે, જ્યાં લોકો બેસીને સાંજ વિતાવી શકે છે.
