પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ (છોડ આધારિત આહાર) એ માત્ર એક આહાર પદ્ધતિ નથી, પરંતુ તે સ્વાસ્થ્ય અને પર્યાવરણ બંને માટે એક સકારાત્મક પગલું છે. તે હૃદય રોગ, ડાયાબિટીસ અને કેટલાક પ્રકારના કેન્સર જેવા ક્રોનિક રોગોના જોખમને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તે પૃથ્વી પર આપણા કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટને પણ ઓછો કરે છે. સંતુલિત અને પોષણયુક્ત પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ અપનાવીને તમે તમારા સ્વાસ્થ્યને સુધારી શકો છો અને પૃથ્વીને વધુ સ્વસ્થ બનાવવામાં યોગદાન આપી શકો છો.
આજના સમયમાં, પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ (Plant-Based Diet) શબ્દ ખૂબ જ લોકપ્રિય બન્યો છે. ઘણા લોકો તેને સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક માને છે, જ્યારે કેટલાક પર્યાવરણ સંરક્ષણ માટે તેને અપનાવી રહ્યા છે. પરંતુ, શું તમને ખબર છે કે પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ એટલે શું અને તે સામાન્ય શાકાહાર કે વેગન ડાયટથી કેવી રીતે અલગ છે? ચાલો આ વિષયને ઊંડાણપૂર્વક સમજીએ.
પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ શું છે?
પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ એ ખોરાક લેવાની એવી પદ્ધતિ છે જેમાં મોટાભાગનો ખોરાક છોડ-આધારિત ઉત્પાદનોમાંથી આવે છે. આમાં ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ (whole grains), કઠોળ, દાળ, બદામ અને બીજનો સમાવેશ થાય છે. આ ડાયટમાં માંસ, મરઘાં, માછલી, ડેરી ઉત્પાદનો (દૂધ, દહીં, પનીર) અને ઇંડા જેવા પ્રાણી-આધારિત ઉત્પાદનોનું સેવન કાં તો ઓછું કરવામાં આવે છે અથવા સંપૂર્ણપણે ટાળવામાં આવે છે.
શાકાહાર (Vegetarian) અને વેગન (Vegan) થી પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ કેવી રીતે અલગ છે?
શાકાહાર, વેગન અને પ્લાન્ટ બેઝ્ડ ડાયટ ત્રણેય વચ્ચે સૂક્ષ્મ તફાવત છે. ત્રણેય પોતાની રીતે અલગ ડાયટ પેટર્ન ધરાવે છે. આવો અહીં વિગતે જાણીએ.
શાકાહાર (Vegetarian Diet)
શાકાહારી આહારમાં માંસ, મરઘાં અને માછલીનું સેવન કરવામાં આવતું નથી. જોકે, ડેરી ઉત્પાદનો દૂધ, દહીં અને પનીર સેવન કરી શકાય છે. જોકે કેટલાક ઇંડાનું પણ સેવન કરે છે. ભારતમાં મોટાભાગના લોકો પરંપરાગત રીતે શાકાહારી હોય છે.
વેગન (Vegan Diet)
વેગન ડાયટ એ શાકાહાર કરતાં વધુ કડક છે. તેમાં માંસ, માછલી, મરઘાં ઉપરાંત, કોઈપણ પ્રકારના પ્રાણી-આધારિત ઉત્પાદનો જેમ કે દૂધ, દહીં, પનીર, માખણ, મધ, ઇંડાનું સેવન કરવામાં આવતું નથી. વેગનિઝમ માત્ર આહાર પૂરતું સીમિત નથી, પરંતુ તે એક જીવનશૈલી છે જેમાં પ્રાણીઓ દ્વારા ઉત્પાદિત કોઈપણ વસ્તુઓ જેમ કે ચામડા, ઊન, રેશમનો ઉપયોગ ટાળવામાં આવે છે.
પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ (Plant-Based Diet)
આ એક આહાર પદ્ધતિ છે જે મુખ્યત્વે છોડ-આધારિત ખોરાક પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તે વેગન ડાયટ જેટલું કડક નથી. કેટલાક લોકો પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ અપનાવીને ક્યારેક-ક્યારેક ઓછા પ્રમાણમાં પ્રાણી ઉત્પાદનોનું સેવન કરી શકે છે જેમ કે ફ્લેક્સિટેરિયન). જોકે, તેનો મુખ્ય હેતુ સંપૂર્ણ, ઓછા પ્રોસેસ્ડ, છોડ-આધારિત ખોરાકનું સેવન કરવાનો છે. અહીં ખોરાકની ગુણવત્તા અને પોષણ પર વધુ ભાર મૂકવામાં આવે છે, માત્ર પ્રાણી ઉત્પાદનો ટાળવા પર નહીં.
પ્લાન્ટ બેઝ્ડ ડાયટના સ્વાસ્થ્ય ફાયદા
પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ અપનાવવાના ઘણા સ્વાસ્થ્ય લાભો જોવા મળ્યા છે.
હૃદય રોગનું જોખમ ઘટાડે: છોડ-આધારિત આહારમાં સંતૃપ્ત ચરબી (Saturated Fats) અને કોલેસ્ટ્રોલનું પ્રમાણ ઓછું હોય છે, જે હૃદય રોગનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તેમાં ફાઈબર ભરપૂર માત્રામાં હોય છે જે કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડવામાં પણ મદદરૂપ થાય છે.
ડાયાબિટીસ નિયંત્રણ: પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ આહાર બ્લડ સુગરના સ્તરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે અને ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસના જોખમને ઘટાડી શકે છે. તેમાં રહેલું ફાઈબર બ્લડ સુગરના સ્તરને સ્થિર રાખવામાં મદદ કરે છે.
વજન નિયંત્રણ: આહારમાં ફાઈબર અને પાણીનું પ્રમાણ વધુ હોવાથી પેટ ભરેલું રહે છે, જેનાથી ઓછું ખાવામાં આવે છે અને વજન નિયંત્રણમાં મદદ મળે છે. પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ખોરાકમાં કેલરીનું પ્રમાણ સામાન્ય રીતે ઓછું હોય છે.
કેન્સરનું જોખમ ઘટાડે: ફળો, શાકભાજી અને કઠોળમાં ભરપૂર માત્રામાં એન્ટીઑકિસડન્ટ્સ અને ફાયટોકેમિકલ્સ હોય છે, જે કેન્સરના કોષોના વિકાસને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે.
પાચન સુધારે: ફાઈબરથી ભરપૂર આહાર પાચનતંત્રને સ્વસ્થ રાખે છે, કબજિયાત જેવી સમસ્યાઓથી રાહત આપે છે અને આંતરડાના સારા બેક્ટેરિયાને પ્રોત્સાહન આપે છે.
ઉર્જા સ્તરમાં વધારો: સમતોલ પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ શરીરને સતત ઉર્જા પૂરી પાડે છે, જેનાથી થાક ઓછો લાગે છે અને સ્ફૂર્તિ અનુભવાય છે.
પર્યાવરણ માટે પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટના ફાયદા
- આહાર પસંદગીની પર્યાવરણ પર નોંધપાત્ર અસર પડે છે. પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ પર્યાવરણ માટે પણ ઘણા ફાયદાકારક છે.
- ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જનમાં ઘટાડો: પશુપાલન ઉદ્યોગ મિથેન અને નાઈટ્રસ ઓક્સાઈડ જેવા ગ્રીનહાઉસ વાયુઓના ઉત્સર્જનનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. છોડ-આધારિત આહાર અપનાવવાથી આ ઉત્સર્જનમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થાય છે.
- પાણીનો બચાવ: પ્રાણી ઉત્પાદનો, ખાસ કરીને માંસના ઉત્પાદનમાં, અનાજ અને પાણીનો મોટા પ્રમાણમાં ઉપયોગ થાય છે. પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ આહાર પાણીના વપરાશમાં ઘટાડો કરીને જળ સંસાધનોના સંરક્ષણમાં મદદ કરે છે.
- જમીનનો કાર્યક્ષમ ઉપયોગ: પશુધન ઉછેર માટે મોટા પાયે જમીનની જરૂર પડે છે, જે ઘણીવાર જંગલોનો નાશ કરીને મેળવવામાં આવે છે. છોડ-આધારિત ખોરાકના ઉત્પાદન માટે ઓછી જમીનની જરૂર પડે છે, જે જમીનના સંરક્ષણ અને જૈવવિવિધતાને ટેકો આપે છે.
- જૈવવિવિધતાનું સંરક્ષણ: પશુપાલન અને સંબંધિત જમીનના ઉપયોગથી જૈવવિવિધતાને નુકસાન થાય છે. પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ આહાર ઇકોસિસ્ટમને સુરક્ષિત રાખવામાં મદદ કરે છે.
પ્લાન્ટ બેઝ્ડ ડાયટ કેવી રીતે અપનાવશો?
પ્લાન્ટ-બેઝ્ડ ડાયટ અપનાવવું એ એક ક્રમિક પ્રક્રિયા હોઈ શકે છે. તમે ધીમે ધીમે તમારા આહારમાં છોડ-આધારિત ખોરાકનું પ્રમાણ વધારી શકો છો. દરરોજ એક ભોજન છોડ-આધારિત બનાવો (દા.ત., બપોરના ભોજનમાં દાળ-ભાત-શાક). અઠવાડિયામાં એક કે બે દિવસ માટે મીટલેસ મન્ડે જેવી થીમ અપનાવો.
આ પણ વાંચો : ટાઈફોઈડ વિશે આટલું જાણવું જ રહ્યું…
ડેરી દૂધને બદલે બદામનું દૂધ, સોયા દૂધ કે ઓટ દૂધનો ઉપયોગ કરો. વિવિધ પ્રકારના ફળો, શાકભાજી, કઠોળ અને આખા અનાજનો સમાવેશ કરો. વેગન રેસીપી શોધો અને તેનો પ્રયોગ કરો.
