ડાયાબિટીસ (diabetes) ધરાવતા લોકોમાં જ્યારે માત્ર ગોળીઓથી સારવાર અસરકારક ન હોય ત્યારે ઇન્સ્યુલિન સારવાર શરૂ કરવામાં આવે છે. ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ ધરાવતા મોટાભાગના લોકોને ઇન્સ્યુલિન સારવારની જરૂર પડે છે. ઇન્સ્યુલિનની જરૂરિયાત વ્યક્તિએ વ્યક્તિએ બદલાય છે. જો ઇન્સ્યુલિન લીધા પછી પણ બ્લડ સુગરનું સ્તર ઊંચું રહે છે, તો માત્ર ઇન્સ્યુલિન ઇન્જેક્શનની પદ્ધતિ પર જ નહીં, પણ ડોઝ પર પણ ધ્યાન આપવું જોઈએ.
ઇન્સ્યુલિન લીધા પછી પણ બ્લડ સુગર લેવલ વધવાનાં કારણો
દિલ્હીની સીકે બિરલા હોસ્પિટલના ડૉ. મનીષા અરોરાએ જણાવ્યું કે, ‘ફક્ત ઇન્સ્યુલિનનું ઇન્જેક્શન આપવું પૂરતું નથી. તમારે એ પણ ખાતરી કરવાની જરૂર છે કે ડોઝ તમારા માટે યોગ્ય છે. જો ડોઝ ખૂબ ઓછો હોય અથવા ડોઝ યોગ્ય રીતે લેવામાં ન આવે, તો ઇન્સ્યુલિનના ઇન્જેક્શન છતાં બ્લડ સુગરનું લેવલ ઊંચું રહી શકે છે.’
અન્ય પરિબળો પણ ઇન્સ્યુલિનની અસરકારકતાને અસર કરી શકે છે. એક સામાન્ય સમસ્યા ખોટી ઇન્જેક્શન તકનીક છે. ડૉ. અરોરાએ જણાવ્યું કે “ઘણા દર્દીઓને ઇન્સ્યુલિન કેવી રીતે ઇન્જેક્ટ કરવું તે ખબર નથી. એક જ વિસ્તારમાં વારંવાર ઇન્જેક્શન આપવાથી ત્વચા હેઠળ ચરબીના ગઠ્ઠા (લિપોહાઇપરટ્રોફી) થઈ શકે છે અને ઇન્સ્યુલિન શોષણમાં દખલ થઈ શકે છે. આને ટાળવા માટે, દર્દીઓએ ઇન્જેક્શન સાઇટ્સ બદલવી જોઈએ.’
ઇન્સ્યુલિન ઇન્જેક્શન માટેના બેસ્ટ એરિયામાં પેટ (નાભિની આસપાસના 6-8 સે.મી. વિસ્તારને બાદ કરતાં), ઉપલા હાથ, જાંઘ અને નિતંબનો સમાવેશ થાય છે. આ ઇન્જેક્શન સ્નાયુઓમાં નહીં, પરંતુ ચામડીના નીચેના સ્તર (ચરબી) માં આપવા જોઈએ.
ફેટી લીવર થી છુટકારો મેળવવા માટે ખાસ પીણું, માત્ર 15 દિવસમાં ફરક દેખાશે
બીજો મહત્વપૂર્ણ પરિબળ સોયની લંબાઈ છે. ડૉ. અરોરાએ જણાવ્યું કે ‘જો સોય 4 મીમી કરતા લાંબી હોય અને તેનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ ન થાય, તો તે સ્નાયુમાં ઇન્સ્યુલિન પહોંચાડી શકે છે, જે તેના શોષણ પેટર્નને અસર કરશે. સોય દાખલ કર્યા પછી, તેને ઓછામાં ઓછા 5 સેકન્ડ પછી જ દૂર કરવી જોઈએ જેથી ખાતરી કરી શકાય કે સંપૂર્ણ ડોઝ ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવ્યો છે. જો સોય ખૂબ ઝડપથી દૂર કરવામાં આવે, તો ઇન્સ્યુલિનનો કેટલોક ભાગ બહાર નીકળી શકે છે, જે તેની અસરકારકતા ઘટાડશે.’
ડૉ. અરોરાએ જણાવ્યું હતું કે, ‘ઇન્સ્યુલિનનો સંગ્રહ કેવી રીતે થાય છે તે પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. ઇન્સ્યુલિન હંમેશા રેફ્રિજરેટરમાં સંગ્રહિત કરવું જોઈએ. દર્દીઓ ઘણીવાર ભોજન પહેલાં તેમના ઇન્સ્યુલિનને બહાર કાઢે છે અને તેને ઓરડાના તાપમાને છોડી દે છે, ક્યારેક 1-1.5 કલાક માટે. આવું ન કરો. આ ઇન્સ્યુલિનની શક્તિ ઘટાડે છે. ક્યારેક દર્દીઓ અજાણતાં સમાપ્ત થયેલ ઇન્સ્યુલિન અથવા ઇન્સ્યુલિનનો ઉપયોગ કરી શકે છે જે યોગ્ય રીતે સંગ્રહિત નથી.’
ડૉ. અરોરાએ કહ્યું કે ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરવા માટે માત્ર ઇન્સ્યુલિન પૂરતું નથી. ડાયાબિટીસ કંટ્રોલ કરવા માટે, જેમાં દવાઓ, આહાર, શારીરિક પ્રવૃત્તિ અને લાઇફસ્ટાઇલનું સંયોજન શામેલ છે. ડૉ. અરોરાએ કહ્યું કે, ‘જો કોઈ વ્યક્તિ વધુ પડતા કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અથવા પ્રોસેસ્ડ ખોરાક ખાવાનું ચાલુ રાખે છે, તો ઇન્સ્યુલિનના ગુણધર્મો પર અસર થશે. તણાવ, ઓછી ઊંઘ અને શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ પણ બ્લડ સુગરના સ્તરમાં વધારો કરી શકે છે.’
