ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ 2000 રૂપિયાની નોટો ચલણમાંથી પાછી ખેંચવાનો નિર્ણય લીધો છે . પરંતુ હાલ મોટા મૂલ્યની આ ચલણી નોટ કાનૂની ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે, એવી આરબીઆઈએ શુક્રવારે જાહેરાત કરી હતી.
મધ્યસ્થ બેંકે લોકોને સલાહ આપી છે કે, છ વર્ષ પહેલા નોટબંધીની કવાયત દરમિયાન રૂ. 500 અને રૂ. 1000ની નોટો પાછી ખેંચી લેવાયા બાદ રજૂ કરવામાં આવેલી રૂ. 2000ની નોટો તેમના બેંક ખાતામાં જમા કરાવો અને/અથવા તેને કોઈપણ બેંકની શાખામાં જઇને અન્ય મૂલ્યોની નોટોમાં બદલી શકાશે.
RBIએ 2000 રૂપિયાની નોટો કેમ પાછી ખેંચી?
નવેમ્બર 2016ની નોટબંધી બાદ મુખ્યત્વે રૂ. 500 અને રૂ. 1000ની નોટોની કાનૂની ટેન્ડર સ્થિતિને પાછી ખેંચી લીધા પછી અર્થતંત્રની ચલણની જરૂરિયાતને ઝડપથી પૂરી કરવાના ઉદ્દેશ્યથી RBI એક્ટ, 1934ની કલમ 24(1) હેઠળ નવેમ્બર 2016માં રૂ. 2000ની નોટ રજૂ કરવામાં આવી હતી. હવે આ ઉદ્દેશ્યની પરિપૂર્ણતા સાથે અને એકવાર અન્ય મૂલ્યોની નોટો પર્યાપ્ત માત્રામાં ઉપલબ્ધ થયા પછી, 2018-19માં રૂ. 2000ની નોટોનું છાપકામ બંધ કરવામાં આવ્યું હતું.
આરબીઆઈએ માર્ચ 2017 પહેલા રૂ. 2000 મૂલ્યની મોટાભાગની નોટો જારી કરી હતી; આ નોટોનું આયુષ્ય અંદાજિત 4-5 વર્ષનું છે. મોટા મૂલ્યની આ ચલણી નોટોનો સામાન્ય નાણાંકીય વ્યવહારો માટે ઉપયોગ થતો નથી; આ ઉપરાંત, ચલણની જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે અન્યમ મૂલ્યની બેંક નોટનો પૂરતો સ્ટોક છે.
આરબીઆઈએ જણાવ્યું હતું કે, “ઉપરોક્ત બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને અને ભારતીય રિઝર્વ બેંકની ‘ક્લીન નોટ પોલિસી’ના અનુસંધાનમાં રૂ. 2000 મૂલ્યની બેંક નોટને ચલણમાંથી પાછી ખેંચી લેવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.”
‘ક્લીન નોટ પોલિસી’ શું છે?
ક્લીન નોટ પોલિસી જાહેર જનતાને સારી ગુણવત્તાવાળી ચલણી નોટો અને વધુ સારી સુરક્ષા સુવિધાઓ સાથે સિક્કા આપવા માંગે છે, જ્યારે ગંદી – બગડેલી નોટો ચલણમાંથી પાછી ખેંચી લેવામાં આવે છે. આરબીઆઈએ અગાઉ 2005 પહેલા જારી કરાયેલી તમામ બેંકનોટને ચલણમાંથી પાછી ખેંચી લેવાનો નિર્ણય લીધો હતો કારણ કે 2005 પછી છાપવામાં આવેલી નોટોની સરખામણીમાં તેમાં ઓછા સિક્યોરિટી ફીચર્સ છે.
જો કે, 2005 પહેલા જારી કરાયેલી નોટો લીગલ ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહે છે. એક જ સમયે ચલણમાં બહુવિધ શ્રેણીની નોંધો ન રાખવાની માનક આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રથાને અનુરૂપ તેમને માત્ર સર્ક્યુલેશનમાંથી પાછી ખેંચી લેવામાં આવી છે.
તો શું રૂ. 2000ની નોટ લિગલ ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે?
RBIએ કહ્યું છે કે રૂ. 2000ની નોટ તેની લિગલ ટેન્ડરની માન્યતાને જાળવી રાખશે. લોકો તેમના નાણાંકીય વ્યવહારો માટે 2000ની બેંક નોટનો ઉપયોગ કરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે અને તેમને ચુકવણીમાં પણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. “જો કે તેમણે 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 ના રોજ સુધીમાં આવી નોટો બેંકમાં જઇને બદલવાની ફરજ પડશે,” RBIએ જણાવ્યું હતું.
30 સપ્ટેમ્બર પછી શું થશે?
આરબીઆઈએ 30 સપ્ટેમ્બર પછી આ નોટોની સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરી નથી. જોકે, તેણે કહ્યું છે કે 2000 રૂપિયાની નોટો પર તેની સૂચના તે તારીખ સુધી લાગુ રહેશે.
તમારી પાસે 2000 રૂપિયાની નોટોનું શું કરવું?
આરબીઆઈએ લોકોને આ નોટો જમા કરાવવા અને/અથવા એક્સચેન્જ કરવા માટે બેંક શાખાઓનો સંપર્ક કરવાની સલાહ આપી છે. આરબીઆઈએ જણાવ્યું છે કે, “રૂ. 2000ની નોટ ખાતામાં જમા કરાવવાની અને બદલવાની સુવિધા તમામ બેન્કોમાં 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 સુધી ઉપલબ્ધ રહેશે.” એક્સચેન્જ માટેની સુવિધા 30 સપ્ટેમ્બર સુધી જેમાં ઈશ્યુ વિભાગો છે, આરબીઆઈની 19 પ્રાદેશિક કચેરીઓ પર પણ ઉપલબ્ધ રહેશે.
શું તમે કેટલા પૈસા એક્સચેન્જ અથવા જમા કરાવી શકો છો તેની કોઈ મર્યાદા છે?
તમે એક સમયે 20,000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધી 2000ની નોટ બદલી શકો છો. તમારે તમારી પોતાની બેંકમાં જવાની જરૂર નથી – બેંકનો બિન-ખાતા ધારક વ્યક્તિ પણ કોઈપણ બેંક શાખામાં એક સમયે 20,000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધીમાં 2000ની નોટ બદલાવી શકે છે. 2000 રૂપિયાની નોટને એકાઉન્ટ ધારક માટે દરરોજ 4000 રૂપિયાની મર્યાદામાં બદલાવી શકે છે.
આરબીઆઈએ જણાવ્યું છે કે, “નો યોર કસ્ટમર (કેવાયસી) ના વર્તમાન નિયમો અને અન્ય લાગુ પડતી નિયમનકારી આવશ્યકતાઓના પાલનને આધિન” આ પ્રતિબંધિત નોટો બેંક ખાતાઓમાં જમા કરી શકાય છે.
તમે 2000 રૂપિયાની નોટો બદલવાનું ક્યારે શરૂ કરી શકો છો?
બેંકોને તૈયારી કરવા માટે સમય આપવા માટે RBIએ લોકોને તેમની નોટો બદલવા માટે 23 મેથી આરબીઆઈની શાખાઓ અથવા આરઓનો સંપર્ક કરવા જણાવ્યું છે.
જો કોઈની પાસે રૂ. 2000ની ખૂબ વધારે નોટ હોય તો શું થાય?
ટેકનિકલ રીતે, વ્યક્તિ એક સમયે રૂ. 20,000ની મર્યાદામાં ઘણી વખત નોટો એક્સચેન્જ કરાવી શકે છે. જો કે, આમ કરવાથીતે તપાસ એજન્સીઓ અને આવકવેરા વિભાગની રડારમાં આવી શકે છે. 2000ની નોટોમાં મોટી રકમ રાખનારાઓને તેમના નાણાં બદલવામાં મુશ્કેલી પડે તેવી શક્યતા છે.
શું ફરી 2016ની નોટબંધી જેવી અરાજકતા ફેલાશે?
2016ની જેમ આ વખતે પણ બેંક શાખાઓમાં અરાજકતા અને લાંબી કતારો જોવા મળે તેવી શક્યતા નથી. 2018-19માં રૂ. 2000ની નોટોનું છાપકામ બંધ કરવામાં આવ્યું હતું, અને તે હવે સામાન્ય રીતે લોકો પાસે જોવા મળતી નથી – જે વર્ષ 2016ના 500 અને 1000ની નોટબંધીથી વિપરીત છે.
ઉપરાંત 500 અને 1000ની નોટો પાછી ખેંચી લેવાનો નિર્ણય અચાનક જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો, જેનાથી લોકોને આશ્ચર્ય થયું હતું. 2000ની નોટો બદલવાની કામગીરી 23 મેથી એક્સચેન્જ શરૂ થશે, જેથી બેંકો અને જનતા પાસે પૂરતો સમય છે.
અત્યારે ચલણમાં રહેલી 2000ની નોટોનું મૂલ્ય કેટલું છે?
માર્ચ 2017 પહેલા 2000ના મૂલ્યની બેંક નોટમાંથી લગભગ 89% ઇશ્યૂ કરવામાં આવી હતી અને તે તેમના અંદાજિત 4-5-વર્ષના જીવનકાળના અંતે છે. ચલણમાં રહેલી આ બેંક કનોટોનું કુલ મૂલ્ય 31 માર્ચ, 2018ના રોજ નોંધાયાલે રેકોર્ડ 6.73 લાખ કરોડ રૂપિયા (ચલણમાં રહેલી નોટોના 37.3%)થી ઘટીને હાલ 3.62 લાખ કરોડ રૂપિયા થઈ ગયું છે, જે 31 માર્ચ 2023ના રોજ ચલણમાં રહેલી નોટોના માત્ર 10.8% છે.
આ પણ વાંચોઃ હવે તમારી પાસે રહેલી 2000 રૂપિયાની નોટોનું શું થશે? તમારા બધા જ પ્રશ્નોના જવાબો જાણો
બેંકોએ હવે શું પગલાં લેવા જોઈએ?
આરબીઆઈએ તમામ બેંકોને તાત્કાલિક અસરથી 2000 મૂલ્યની બેંક નોટ જારી કરવાનું બંધ કરવા અને તે મુજબ એટીએમ અને રોકડ રિસાયકલર્સને ફરીથી ગોઠવવા જણાવ્યું છે.
કરન્સી ચેસ્ટ (CCs) ધરાવતી બેંકોએ એ સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે CCsમાંથી 2000ના મૂલ્યના ઉપાડની મંજૂરી નથી. કરન્સી ચેસ્ટમાં રાખવામાં આવેલી તમામ 2000ની નોટોને યોગ્ય રીતે વર્ગીકૃત કરવી અને સંબંધિત RBI ઓફિસમાં મોકલવા માટે તૈયાર રાખવી જોઈએ.
Disclaimer : આ આર્ટિકલ Indian Express પરથી અનુવાદિત છે. મૂળ આર્ટીકલ તમે અહીં વાંચી શકો છો.
