એક ઉમેદવાર બે બેઠકો પર ચૂંટણી નહીં લડી શકે : ચૂંટણી પંચે ‘એક ઉમેદવાર – એક બેઠક’નો પ્રસ્તાવ કાયદા મંત્રાલયને મોકલ્યો

ચૂંટણી પંચ (election commission) એ કાયદા મંત્રાલયને ‘એક વ્યક્તિ-એક બેઠક’ ( One Candidate One Seat Proposal) માટેનો પ્રસ્તાવ મોકલ્યો છે. આ મુદ્દે કાયદા મંત્રાલયની ચૂંટણી પંચ સાથે છેલ્લા ઘણા સમયથી ચર્ચા ચાલી રહી છે. એક બાજુ જ્યારે ગુજરાતમાં વિધાનસભા ચૂંટણી (legislative elections)ના ભણકારા સંભળાઇ રહ્યા છે તેવા સમયે નવા મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર (Chief Election Commissioner) રાજીવ કુમારે (Rajiv Kumar)ફરી એકવાર આ પ્રસ્તાવ પર ભાર મૂક્યો છે અને કાયદા મંત્રાલયને પ્રસ્તાવ મોકલ્યો છે.

આ પ્રસ્તાવ 18 વર્ષથી પેન્ડિંગ

તમને જણાવી દઈએ કે વર્ષ 2004માં પણ ચૂંટણી પંચે આવો જ પ્રસ્તાવ મોકલ્યો હતો, પરંતુ હજુ સુધી કાયદા મંત્રાલય (Law Ministry) દ્વારા કોઈ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો નથી, એટલે કે આ પ્રસ્તાવ 18 વર્ષથી પેન્ડિંગ છે.

હવે 18 વર્ષ બાદ ફરી એકવાર ‘એક વ્યક્તિ-એક બેઠક’નો પ્રસ્તાવ કાયદા મંત્રાલયને નવેસરથી મોકલવામાં આવ્યો છે. આની દરખાસ્ત નવેસરથી તૈયાર કરવામાં આવી છે અને ત્યારબાદ મંત્રાલયને મોકલવામાં આવી છે. ઉલ્લેખનિય છે કે, ‘વન પર્સન વન સીટ’ નિયમને લાગુ કરવા માટે રિપ્રેઝન્ટેશન ઓફ ધી પીપલ એક્ટ- 1951માં (Representation of the People Act, 1951) ફેરફાર કરવા પડશે. હાલમાં આ કાયદાની કલમ 33(7)ના નિયમો અનુસાર એક વ્યક્તિ બે અલગ- અલગ બેઠકો પર ચૂંટણી લડી શકે છે.

એક વ્યક્તિ દ્વારા બે બેઠકો પર ચૂંટણી લડવા પર લાગશે લાગમ

જો પ્રસ્તાવને મંજૂરી મળશે રાજકીય પક્ષો (political party)ના ઉમેદવારો (political Candidate) માટે એક જ ચૂંટણીમાં બે અલગ-અલગ બેઠકો પરથી ચૂંટણી લડવાનો હક સમાપ્ત થઈ જશે. ચૂંટણી પંચે ‘એક ઉમેદવાર- એક બેઠક’નો પ્રસ્તાવ કાયદા મંત્રાલયને મોકલ્યો છે.

ચૂંટણી પંચ આ બાબતે ગંભીર છે. જોકે, આવો પ્રસ્તાવ વર્ષ 2004માં પહેલીવાર આવ્યો હતો. ચૂંટણી પંચે આ પ્રસ્તાવ મોદી સરકારને મોકલ્યો હતો. 18 વર્ષમાં આ ફોર્મ્યુલા પર આગળ કોઈ પ્રગતિ થઈ શકી નથી. પરંતુ ફરી એકવાર ચૂંટણી પંચે આ અંગે ગંભીરતા દાખવી છે.

જનતાના નાણાં અને સમયનો બગાડ અટકશે

વર્ષ 2004માં ચૂંટણી પંચે એવી દલીલ કરી હતી કે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ બે બેઠકો પરથી ચૂંટણી લડે છે અને બંને બેઠકો પર જીત હાંસલ કરે છે ત્યારે આવા સંજોગોમાં કોઇ એક બેઠક પર પેટાચૂંટણી યોજવી પડે છે અને તેની પાછળ ઘણો ખર્ચ થાય છે. આ ઉપરાંત ચૂંટણી પંચે જે-તે સીટ છોડનાર ઉમેદવારને સરકારના ખાતામાં એક ચોક્કસ રકમ જમા કરવા અપીલ પણ કરી હતી, જેથી સરકારના નાણાંનો દુરુપયોગ ન થાય.

તે જ સમયે, ચૂંટણી પંચે સુપ્રીમ કોર્ટમાં પણ ‘એક વ્યક્તિ એક બેઠક’ના પ્રસ્તાવનું સમર્થન કર્યું હતું. હકીકતમાં, બીજેપી નેતા અને વકીલ અશ્વિની ઉપાધ્યાયે પિટિશન દાખલ કરી હતી અને લોક પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમની કલમ 33(7)ને પડકારી હતી. તેમની માંગ એવી હતી કે સંસદ કે વિધાનસભા સહિત તમામ સ્તરે ઉમેદવારને માત્ર એક જ બેઠક પર ચૂંટણી લડવાનો અધિકાર મળવો જોઈએ.

ઉત્તર પ્રદેશ કે દેશના અન્ય રાજ્યોમાં લોકસભા કે વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ દરમિયાન ઘણીવાર એવું જોવા મળે છે કે ઘણા નેતાઓ એક કરતાં વધુ બેઠકો પર ચૂંટણી લડતા હોય છે. જો કોઇ ઉમેદવાર બંને બેઠકો પરથી ચૂંટણી જીતે તો આ બેઠકો પર પેટાચૂંટણી યોજાવી પડે છે, જેમાં લોકોને ફરીથી મતદાન કરવાની ફરજ પડે છે. ઉપરાંચ ચૂંટણી પંચ પર કામગીરીનો બોજ વધે છે. સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર ચૂંટણી પંચ રાજકીય પક્ષો માટે એક ઉમેદવાર – એક બેઠક પર ચૂંટણી લડવાની ફોર્મ્યુલા પર કામ કરી રહ્યું છે. આ સંદર્ભમાં ચૂંટણી પંચે કાયદા મંત્રાલયને નવો પ્રસ્તાવ મોકલ્યો છે.

ભાજપના નેતાએ જ પિટિશન કરી હતી

તે સમયે ચૂંટણી પંચે સુપ્રીમ કોર્ટમાં પણ ‘એક વ્યક્તિ એક બેઠક’ના પ્રસ્તાવનું સમર્થન કર્યું હતું. હકીકતમાં, ભાજપ (BJP)ના નેતા અને વકીલ અશ્વિની ઉપાધ્યાયે એક પિટિશન દાખલ કરી હતી, જેમાં તેમણે રિપ્રેઝન્ટેશન ઓફ ધી પીપલ એક્ટની કલમ-33(7)ને પડકારી હતી. તેમણે પિટિશનમાં એવ માંગ કરી હતી કે સંસદ કે વિધાનસભા સહિત તમામ સ્તરે ઉમેદવારને માત્ર એક જ બેઠક પર ચૂંટણી લડવાનો અધિકાર મળવો જોઈએ.

ગુજરાત અને હિમાચલપ્રદેશમાં વિધાનસભા ચૂંટણીના ભણકારા

નોંધનિય છે કે, આ વર્ષે ગુજરાત (gujarat legislative election) અને હિમાચલ પ્રદેશમાં પણ વિધાનસભાની ચૂંટણી (legislative election)ઓ યોજવાની છે અને ચૂંટણી પંચે તૈયારીઓની સમીક્ષા કરી હતી. ચૂંટણી પંચ ઓક્ટોબર મહિનાના અંત સુધીમાં કે નવેમ્બરના પ્રથમ સપ્તાહની આસપાસ ગુજરાતમાં વિધાનસભા ચૂંટણીની તારીખો જાહેર કરે તેવી વ્યાપક સંભાવના છે.

300થી વધુ રાજકીય પક્ષોની નોંધણી રદ કરી

ચૂંટણી પંચે તાજેતરમાં અનરજિસ્ટર્ડ રાજકીય પાર્ટીઓ સામે મોટી કાર્યવાહી કરી છે. આવી 300 થી વધુ પાર્ટીઓની નોંધણી (political party registration) રદ કરવામાં આવી છે. આવી સ્થિતિમાં નોંધણી રદ કરાયેલી રાજકીય પાર્ટીઓ પોતાના ચૂંટણી ચિન્હ પરથી ચૂંટણી લડી શકશે નહીં. ચૂંટણી પંચની ફરિયાદ પર આવકવેરા વિભાગે આવી પાર્ટીઓની ઓફિસો પર દરોડા પણ પાડ્યા હતા. તેમની સામે રાજકીય દાનમાં (political party donation)મેળેલા નાણાંમાં ધાંધલી અને છેતરપિંડી કરવા જેવા અનેક ગંભીર આરોપો મૂકાયા હતા.