બીજી-પ્રથમ શતાબ્દી ઇસવીસન પૂર્વની ભગવાન ચંદ્રના હાથીદાંતના શિલ્પથી લઈને કામદેવની આઠમી સદીના પથ્થરની શિલ્પ, 1760ની મહિષાસુર મર્દિનીની એક શાહી અને પાણીના રંગની પેઇન્ટિંગથી લઇને 1775-80ની રામ અને લક્ષ્મણનું ચિત્ર. આ બધા ન્યૂયોર્કમાં મેટ્રોપોલિટન મ્યૂઝિયમ ઑફ આર્ટ (મેટ)માં જોવા મળે છે. દરેક માટે જે સામાન્ય નિશાન છે તે હાલમાં ભારતમાં કસ્ટડીમાં રહેલા 73 વર્ષીય વ્યક્તિ સુધી પહોંચે છે.
ઈન્ટરનેશનલ કંસોર્ટિયમ ઓફ ઈન્વેસ્ટિગેટિવ જર્નાલિસ્ટ્સ (ICIJ) અને યુકે સ્થિત ફાઈનાન્સ અનકવર્ડના સહયોગથી ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ દ્વારા કરવામાં આવેલી એક તપાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે મેટના કેટલોગમાં સુભાષ કપૂરની લિંક સાથે ઓછામાં ઓછી 77 પ્રાચીન વસ્તુઓ સામેલ છે, જેમાં 59 પેઇન્ટિંગ્સનો સમાવેશ થાય છે. સુભાષ કપૂર પ્રાચીન વસ્તુઓની દાણચોરી માટે તમિલનાડુમાં 10 વર્ષની જેલની સજા ભોગવી રહ્યો છે.
તપાસમાં મ્યુઝિયમની પ્રાચીન વસ્તુઓની સમીક્ષા કરી અને જાણવા મળ્યું કે 77 પુરાવશેષોમાંથી દરેકનું ઉદગમ જે મ્યુઝિયમ સુધીની સફર દર્શાવે છે કે તે કપૂર અથવા તેના સહયોગી સ્વર્ગસ્થ ડોરિસ વેનર અને તેના સહયોગી દ્વારા હસ્તગત અથવા દાન કરવામાં આવી હતી. તેમની પુત્રી નેન્સી વેનરને યુએસમાં દોષિત ઠેરવવામાં આવી છે.
આ એવા સમયે મહત્વ ધરાવે છે જ્યારે વિદેશમાંથી ખોવાયેલ વિરાસતની વાપસી સુનિશ્ચિત કરવા માટે એક હાઇ-પ્રોફાઇલ સત્તાવાર પગલું છે. ગત વર્ષે ઓક્ટોબરમાં મેનહટન ડિસ્ટ્રિક્ટ એટર્નીએ લગભગ 4 મિલિયન ડોલરની કિંમતની 307 જેટલી પ્રાચીન વસ્તુઓ ભારતને પરત કરવાની જાહેરાત કરી હતી.
જોકે હજુ પણ અમેરિકામાં છે, મેટની સૌથી જૂની પ્રાચીન વસ્તુઓ છે જે કપૂર સાથે જોડાયેલી છે. તે જણાવી રહ્યા છીએ.
- પત્ની અને એટેન્ડન્ટ સાથે તેમના રથમાં ભગવાન ચંદ્ર (પશ્ચિમ બંગાળ, બીજી-પ્રથમ શતાબ્દી સદી ઇસા પૂર્વ), માધ્યમ: હાથીદાંત, શુંગ વંશ.
- કામદેવ, પ્રેમના દેવતા, (જમ્મુ-કાશ્મીર, આઠમી સદીનો બીજો ભાગ); માધ્યમ: પથ્થર, મેટ તેને પ્રારંભિક મધ્યયુગીન કાશ્મીરમાંથી એક દુર્લભ જીવિત વ્યક્તિ તરીકે વર્ણવે છે.
- ભગવાન રેવંત એક શિકારથી પરત ફરી રહ્યા છે (કર્ણાટક અથવા આંધ્રપ્રદેશ, 10મી સદી), માધ્યમ: કાંસ્ય, પાછળનો ચાલુક્ય સમય.
- બાળ સંત સંબંદર (તામિલનાડુ, 11મી સદીના અંતમાં): માધ્યમ- તાંબાની મિશ્ર ધાતુ, ચોલ કાળ (880-1279).
- ભગવાન દંડા અને દેવી નિકસુભા (સૂર્ય, સૂર્ય ભગવાનના સેવક), 11મી સદી, માધ્યમ: સેંડસ્ટોન; મેટ કોઈ પૃષ્ઠભૂમિ વિગતો પ્રદાન કરતું નથી.
59 પેઇન્ટિંગ્સમાં સામેલ
- મહિષા (મહિષાસુર મર્દિની)ને મારનાર દેવી દુર્ગા. 1760, મેવાડ (રાજસ્થાન), માધ્યમ: કાગળ પર શાહી, પારદર્શક અને અપારદર્શક વોટરકલર.
- રામ અને લક્ષ્મણ એક તપસ્વીના આશ્રમમાં જાય છે (1775-80) પહાડી હિલ્સ, ગુલેર અથવા કાંગડા, મેટ: સ્કેચના તીવ્ર હાવભાવની ગુણવત્તા અન્ય પ્રારંભિક ચિત્રો સાથે સારી રીતે ફિટ બેસે છે. જે તે કલાકારોને આભારી છે કે જેઓ પંજાબ હિલ્સમાં સેઉ ફેમિલી વર્કશોપ્સમાં મહાન માસ્ટર નૈનસુખ (સક્રિય 1735-78)ને અનુસરે છે.
- કૃષ્ણએ યમુના નદીમાં કાળિયા નાગને વશમાં કર્યો: ભાગવત પુરાણ શ્રેણીમાંથી ચિત્ર, પહાડી હિલ્સ, ગુલેર અથવા કાંગડા, માધ્યમ: શાહી અને કાગળ પર ધોવા, મેટ: નૈનસુખના એક અનુયાયીને આભારી (સક્રિય 1735-78).
59 પેઇન્ટિંગ્સમાંથી 55 સમાન મૂળ વિગતો સાથે મેટને દાન કરવામાં આવ્યા હતા. સંભવતઃ પરષોત્તમ રામ કપૂર, જાલંધર અને નવી દિલ્હી, ભારત, સુભાષ કપૂર, ન્યૂ યોર્ક (2008 સુધી, દાન કર્યા).
અન્ય ત્રણ ચિત્રોની ઉત્પત્તિ પણ સમાન છે: કપૂર ક્યુરિયોસ, જાલંધર, ભારત, 1962 સુધીમાં; સુભાષ કપૂર, ન્યૂ યોર્ક (2008 સુધી દાન કર્યા). બાકીની પેઇન્ટિંગ માટે તે જણાવે છે : સુભાષ કપૂર, ન્યૂ યોર્ક (1996 સુધી દાનમાં).
ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસે કોર્ટના રેકોર્ડ્સ પરથી સ્થાપિત કર્યું છે કે (સ્વર્ગસ્થ)પરષોત્તમ રામ કપૂર, જાલંધરના વતની, સુભાષ કપૂરના પિતા છે. મેટ કેટલોગ દર્શાવે છે કે આ ચિત્રો મોટાભાગે એવા પ્રદેશોના છે જે હવે હિમાચલ પ્રદેશ અને રાજસ્થાનમાં આવે છે.
સુભાષ કપૂરની 30 ઓક્ટોબર 2011ના રોજ જર્મનીના ફ્રેન્કફર્ટમાં ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને જુલાઈ 2012માં તેને ભારત પ્રત્યાર્પણ કરવામાં આવ્યો હતો. 1 નવેમ્બર 2022ના રોજ તમિલનાડુના કુમ્બકોનમની એક કોર્ટે ઘરફોડ ચોરી અને ગેરકાયદેસર નિકાસના આરોપસર 10 વર્ષની જેલની સજા ફટકારી હતી. હાલમાં તે ત્રિચી સેન્ટ્રલ જેલમાં સજા કાપી રહ્યો છે.
સુભાષ કપૂર પર અમેરિકામાં પણ એશિયામાંથી મૂર્તિઓ અને કલાકૃતિઓની દાણચોરીનો આરોપ છે. યુએસ ડિપાર્ટમેન્ટ ઑફ હોમલેન્ડ સિક્યુરિટીની મુખ્ય તપાસ એજન્સી, હોમલેન્ડ સિક્યોરિટી ઇન્વેસ્ટિગેશન (HSI) દ્વારા જુલાઈ 2019માં ન્યૂયોર્કના કોર્ટમાં દાખલ કરવામાં આવેલી ફરિયાદમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે કપૂર દ્વારા તસ્કરી કરીને ચોરાયેલી પ્રાચીન વસ્તુઓની કુલ કિંમત 145.71 મિલિયન ડોલર કરતાં વધારે છે.
એચએસઆઈની ફરિયાદ પ્રમાણે લગભગ 1,165 કરોડ રૂપિયાની કિંમતની 2,622 પ્રાચીન વસ્તુઓ જપ્ત કરવામાં આવી છે. જેમનો સંબંધ કપૂર સાથે છે. તેની મોડસ ઓપરેન્ડી વિશે એચએસઆઈએ જણાવ્યું હતું કે તેની કામ કરવાની પદ્ધિતિ સૌપ્રથમ પ્રાચીન વસ્તુઓની પસંદગી કરવી, ગેરકાયદેસર રીતે યુએસ અથવા યુકેમાં નિકાસ કરવી, ખોટા અને બનાવટી કાગળોનો ઉપયોગ કરીને તેને પુનઃસ્થાપિત કરવી અને તેને ડીલરો, કલેક્ટરો અને તેમને વેચવા માટે વિશ્વભરના સંગ્રહાલયોના AOPનો ઉપયોગ કરવો.
