Interim Budget 2024, બજેટ 2024 : નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારામને આજે (1 ફેબ્રુઆરી, 2024) તેમનું સતત છઠ્ઠું બજેટ 2024 રજૂ કર્યું. તે સતત છ વર્ષ સુધી કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરનાર મોરારજી દેસાઈ પછી દેશના બીજા નાણામંત્રી બન્યા છે. સીતારામન જુલાઈ 2019 થી નાણા મંત્રાલયનો હવાલો સંભાળી રહ્યા છે. તે દેશની પ્રથમ પૂર્ણકાલીન મહિલા નાણામંત્રી છે. તેણીએ પહેલેથી જ પાંચ સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કર્યા છે અને આજે (ફેબ્રુઆરી 1, 2024) તેણીએ પ્રથમ વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. વચગાળાનું બજેટ 2024 રજૂ કર્યા પછી, તેમણે મનમોહન સિંહ, અરુણ જેટલી, પી ચિદમ્બરમ અને યશવંત સિન્હા જેવા તેમના પુરોગામીનો રેકોર્ડ તોડી નાખ્યો, જેમણે સતત પાંચ સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કર્યા હતા.
સૌથી વધુ વખત બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈના નામે છે. તેમણે 1959 અને 1964 વચ્ચે પાંચ વાર્ષિક બજેટ અને એક વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું. તેમની પાસે કુલ 10 બજેટ રજૂ કરવાની દુર્લભ સિદ્ધિ પણ છે, જે ભારતના અન્ય કોઈપણ નાણામંત્રી દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલી સંખ્યા કરતાં વધુ છે.
ભારતનું પ્રથમ વચગાળાનું બજેટ (આઝાદી પછી)
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારામને આજે વચગાળાનું બજેટ 2024 રજૂ કર્યું હતું. જોકે, ભારતનું પ્રથમ વચગાળાનું બજેટ આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટીએ 1947માં રજૂ કર્યું હતું. ભારતની આઝાદી પછી તરત જ સાડા સાત વર્ષ માટે બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં ખાદ્યપદાર્થોની અછત, વધેલી આયાત અને આકાશને આંબી ગયેલી ફુગાવા સહિત દેશની આર્થિક મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.
Budget 2024 : ભારતનું પ્રથમ વચગાળાનું બજેટ અંગ્રેજોના સમયમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું
ભારતનું પ્રથમ વચગાળાનું બજેટ 1860માં ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની સાથે કામ કરનાર સ્કોટિશ અર્થશાસ્ત્રી જેમ્સ વિલ્સન દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. જો કે, હવે રજૂ થયેલું બજેટ પીસી મહાલનોબિસ જેવા વિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રીઓના યોગદાનથી નોંધપાત્ર ફેરફારોનું પરિણામ છે. અગાઉ વચગાળાના બજેટમાં કોઈ મોટી જાહેરાત કરવામાં આવી ન હતી.
લગભગ બે દાયકા પહેલા વચગાળાનું બજેટ નિયમિત જાહેરાતો પૂરતું મર્યાદિત હતું. ત્યાર બાદ વચગાળાના બજેટમાં વર્તમાન સરકાર મોટી સ્કીમો કે રેટ કટની જાહેરાત કરવાથી દૂર રહી હતી. જો કે, આ રિવાજ 2004-5 થી બદલાઈ ગયો. બિઝનેસ સ્ટાન્ડર્ડના અહેવાલ મુજબ, ભૂતપૂર્વ નાણામંત્રી આ સાથે, 50% મોંઘવારી ભથ્થાનું મર્જર, કસ્ટમ ડ્યુટીમાં ઘટાડો અને અંત્યોદય અન્ન યોજનાના વિસ્તરણની રજૂઆત કરવામાં આવી હતી. ત્યારથી વચગાળાના બજેટમાં ટેક્સ કાપ, યોજનાઓના વિસ્તરણ અને સબસિડી સંબંધિત જાહેરાતોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
બજેટ 2024 : અત્યાર સુધીનું સૌથી લાંબુ વચગાળાનું બજેટ ભાષણ
ભારતની આઝાદીથી અત્યાર સુધીમાં 15 વચગાળાના બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. છેલ્લું વચગાળાનું બજેટ ભાષણ ભૂતપૂર્વ નાણા પ્રધાન પીયૂષ ગોયલે ફેબ્રુઆરી 2019 માં રજૂ કર્યું હતું. તેમના વચગાળાના બજેટ ભાષણમાં ગોયલે 8,119 શબ્દો બોલ્યા હતા. 1947માં આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટી દ્વારા રજૂ કરાયેલું આ બીજું સૌથી લાંબુ વચગાળાનું બજેટ ભાષણ હતું. નિર્મલા સીતારામને 1 ફેબ્રુઆરી, 2024 ના રોજ તેમના વચગાળાના બજેટ 2024 ભાષણમાં 6120 શબ્દો (હિન્દીના) બોલ્યા હતા.
સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણ
ભારતના ઈતિહાસમાં સમયગાળાની દ્રષ્ટિએ સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણ રજૂ કરવાનો ખિતાબ નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારામનના નામે છે. 2020માં તેમનું બજેટ ભાષણ બે કલાક 42 મિનિટનું હતું. તે વર્ષે 1 ફેબ્રુઆરી 2020 ના રોજ તેમનું ભાષણ સવારે 11 વાગ્યે શરૂ થયું અને 1:40 વાગ્યા સુધી ચાલુ રહ્યું.
આ પણ વાંચોઃ- Budget 2024 : બજેટ 2024માં રેલવે માટે રેકોર્ડ ફાળવણી, જાણો ટ્રેન મુસાફરોને બજેટમાં શું મળ્યું?
અસ્વસ્થતા અનુભવવાને કારણે નિર્મલા સીતારામન લાંબા બજેટ ભાષણની સ્ક્રિપ્ટ પણ પૂરી કરી શક્યા ન હતા.બાદમાં ઓમ બિરલાએ ભાષણ પૂરું કર્યું હતું. જો કે, શબ્દોની સંખ્યાની દૃષ્ટિએ તેમનું ભાષણ 1991માં ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહ દ્વારા આપવામાં આવેલા ભાષણ કરતાં હજી ઓછું હતું. નાણામંત્રી તરીકે પૂર્વ પીએમ મનમોહન સિંહનું ભાષણ 18,650 શબ્દોનું હતું.
કેન્દ્રીય બજેટના છાપકામ દરમિયાન કડક સુરક્ષા જાળવવામાં આવી હોવા છતાં, બજેટ 1950 માં લીક થયું હતું. ત્યારબાદ તત્કાલિન નાણામંત્રી જોન મથાઈ સંસદમાં કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરવાના હતા. લીક થયા બાદ બજેટની પ્રિન્ટિંગ રાષ્ટ્રપતિ ભવનથી મિન્ટો રોડ પર ખસેડવામાં આવી હતી. 1980 થી, બજેટની પ્રિન્ટીંગ નોર્થ બ્લોકના ભોંયરામાં થાય છે.
આ પણ વાંચોઃ- Interim Budget 2024, બજેટ 2024 હાઇલાઇટ્સ : પોતાના છેલ્લા બજેટમાં નાણામંત્રીએ કેવી કરી જાહેરાતો?
જ્યારે પ્રથમ વખત કેન્દ્રીય બજેટ હિન્દીમાં છપાયું હતું
1955 સુધી કેન્દ્રીય બજેટ માત્ર અંગ્રેજીમાં જ પ્રકાશિત થતું હતું. જો કે, 1955-56 પછી, વાર્ષિક નાણાકીય દસ્તાવેજ અંગ્રેજી અને હિન્દી બંનેમાં છાપવાનું શરૂ થયું. આ પરંપરા તત્કાલિન નાણામંત્રી સીડી દેશમુખે શરૂ કરી હતી.
