Criminal Law Bill : આતંકવાદ અને સંગઠિત અપરાધને સામાન્ય ફોજદારી કાયદાના દાયરામાં લાવવા, બાળકો સંબંધિત ગુનાઓ માટે લિંગ તટસ્થતા લાવવા સહિત સમલૈંગિકતાને અપરાધ ગણાવતી કલમ 377ને રદ કરવા સુધી, ભારતીય દંડ સંહિતા બિલ, 2023 ઈન્ડિયન પિનલ કોડ માં ઘણા ફેરફારો લાવે છે.
નવા ગુનાઓ
લગ્નનું ખોટુ વચન : BNS એ કલમ 69 દાખલ કરી છે, જે લગ્નના “જૂઠા” વચનને અપરાધ જાહેર કરે છે, “લવ જેહાદ” જેવી કથાનો સામનો કરતી આ કલમ દેખાય છે. આ સિવાય “જાતીય સંભોગ બળાત્કારના ગુના સમાન નથી”, અનિવાર્યપણે સહમતિથી થતી જાતીય પ્રવૃત્તિને પણ ગુનાહિત માને છે.
“જે કોઈ, પણ કપટપૂર્ણ માધ્યમથી અથવા કોઈ સ્ત્રી સાથે લગ્નો વાયદો કરી, તેની સાથે જાતીય સંભોગ કરે છે, આવો જાતીય સંભોગ બળાત્કારના ગુનામાં નથી આવતો, પરંતુ તેને કારાવાસની કેદની સજા કરવામાં આવશે. જેની સજા દસ વર્ષ સુધી લંબાવવામાં આવે છે અને દંડને પાત્ર પણ હોઈ શકે છે.” જોગવાઈમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ‘છેતરપીંડી પ્રથાઓ’ જેમાં રોજગાર અથવા પ્રમોશનનું ખોટુ વચન, પ્રલોભન અથવા ઓળખ છૂપાવી લગ્ન કરવાનું ખોટું વચન પણ સામેલ હશે.
મોબ લિંચિંગ : BNS જોગવાઈઅનુસાર, મોબ લિંચિંગ અને હેટ-ક્રાઈમ કિલિંગ સંબંધિત ગુનાઓને સંહિતાબદ્ધ કરે છે, જ્યારે પાંચ કે તેથી વધુ વ્યક્તિઓનું ટોળું જાતિ, સમુદાય અથવા વ્યક્તિગત માન્યતા જેવા પરિબળોના આધારે કોઈની હત્યા કરે છે. આ જોગવાઈમાં આજીવન કેદથી લઈને મૃત્યુ સુધીની સજાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે.
તેના પ્રથમ સંસ્કરણમાં, બિલમાં ઓછામાં ઓછી સાત વર્ષની સજાની દરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી, પરંતુ આ રીતનો ગુનો પણ એક હત્યાની સમકક્ષ ગણાય જેથી આ જોગવાઈ કરવામાં આવી. સુપ્રીમ કોર્ટે 2018 માં કેન્દ્રને લિંચિંગ માટે અલગ કાયદા પર વિચાર કરવા કહ્યું હતું.
સંગઠિત અપરાધ : પ્રથમ વખત સંગઠિત અપરાધ સાથેના વ્યવહારને સામાન્ય ફોજદારી કાયદાના દાયરામાં લાવવામાં આવ્યો છે. સંગઠિત અપરાધ સિન્ડિકેટ અથવા ટોળકી દ્વારા ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓના નિવારણ અને નિયંત્રણ માટે ઘણા વિશેષ રાજ્ય કાયદાઓ છે, જેમાંથી સૌથી વધુ લોકપ્રિય મહારાષ્ટ્ર સંગઠિત અપરાધ અધિનિયમ, 1999 છે. આ વિશેષ કાયદાઓ દેખરેખની વ્યાપક સત્તાઓ સેટ કરે છે અને પુરાવા અને પ્રક્રિયાના ધોરણોને હળવા કરે છે. રાજ્યની બાજુ, જે સામાન્ય ફોજદારી કાયદામાં જોવા મળતી નથી.
રસપ્રદ વાત એ છે કે, નવો કાયદો સંગઠિત અપરાધ કરવાનો પ્રયાસ કરવા અને સંગઠિત અપરાધ કરવા માટે સજા હવે સમાન બનાવે છે, પરંતુ કથિત અપરાધમાં મૃત્યુ થયું છે કે નહીં તેના આધારે તે અલગ પડે છે. મૃત્યુ સાથે સંકળાયેલા કેસ માટે, સજા આજીવન કેદથી મૃત્યુ સુધીની હોય છે, પરંતુ જ્યાં કોઈ મૃત્યુ સામેલ ન હોય ત્યાં ફરજિયાત લઘુત્તમ પાંચ વર્ષની સજા નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે, જે આજીવન કેદ સુધી લંબાવી શકાય છે.
“નાના સંગઠિત અપરાધ” ની એક અલગ શ્રેણી પણ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે, જેમાં “ચોરી, સ્નેચિંગ, છેતરપિંડી, ટિકિટનું અનધિકૃત વેચાણ, અનધિકૃત સટ્ટો અથવા જુગાર, જાહેર પરીક્ષાના પ્રશ્નપત્રોનું વેચાણ” ને અપરાધ બનાવે છે. બિલના પહેલાના સંસ્કરણમાં નાના સંગઠિત અપરાધનું વર્ણન કરવા માટે “કોઈપણ અપરાધ જે નાગરિકોમાં અસુરક્ષાની સામાન્ય લાગણી પેદા કરે છે” એવા વ્યાપક શબ્દોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ વર્તમાન સંસ્કરણમાં તેને દૂર કરવામાં આવ્યો છે. જો કે આ જોગવાઈ રોજબરોજના પોલીસિંગમાં કાયદો અને વ્યવસ્થાના નાના મુદ્દાઓ સાથે વ્યવહાર કરવાનો છે, તે સ્પષ્ટ નથી કે, આ સામાન્ય ચોરી વગેરેથી કેવી રીતે અલગ હશે.
આતંકવાદ : ગેરકાયદેસર ત્રાસ અધિનિયમના કડક નિવારણમાંથી “આતંકવાદી પ્રવૃત્તિઓ” ને વ્યાખ્યાયિત કરતી ભાષાના મોટા ભાગની આયાત કરીને, BNS આતંકવાદને સામાન્ય ફોજદારી કાયદાના દાયરામાં લાવે છે. નેશનલ લો સ્કૂલ ઓફ ઈન્ડિયા યુનિવર્સિટી, બેંગ્લોરના વિશ્લેષણ અનુસાર, “આતંકવાદી” ની વ્યાખ્યા ફિલિપાઈન્સના આતંકવાદ વિરોધી અધિનિયમ, 2020માંથી લેવામાં આવી છે. મહત્ત્વની વાત એ છે કે, આતંકવાદને ધિરાણ સંબંધિત ગુનાઓ UAPA ની તૂલનામાં BNS હેઠળ વધુ વ્યાપક છે.
તે સ્પષ્ટ નથી કે, UAPA અને BNS બંને એકસાથે કેવી રીતે કામ કરશે, ખાસ કરીને જ્યારે પ્રક્રિયાગત રીતે UAPA વધુ કડક હોય છે અને કેસોની સુનાવણી વિશેષ અદાલતોમાં કરવામાં આવે છે.
આત્મહત્યા કરવાનો પ્રયાસ : BNS એ એક નવી જોગવાઈ રજૂ કરી છે, જે “કોઈપણ જાહેર સેવક કે જે તેને તેની સત્તાવાર ફરજ નિભાવવા માટે દબાણ કરવા અથવા તેને રોકવાના ઈરાદાથી આત્મહત્યા કરવાનો પ્રયાસ કરે છે” તેને જેલની સજાને પાત્ર બનાવે છે. આ સિવાય વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન આત્મદાહ અને ભૂખ હડતાળને રોકવા માટે પણ આ જોગવાઈ લાગુ કરી શકાય છે.
કઈ કલમો હટાવવામાં આવી
અકુદરતી જાતીય ગુનાઓ: ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 377, જે અન્ય “અકુદરતી” જાતીય પ્રવૃત્તિઓમાં સમલૈંગિકતાને ગુનાહિત ગણાવતી હતી, તેને BNS હેઠળ રદ કરવામાં આવી છે. જો કે, કલમ 377 ના સંપૂર્ણ નિરાકરણથી ચિંતા વધી છે, કારણ કે જોગવાઈ હજુ પણ બિન-સંમતિ વિનાના જાતીય કૃત્યો સાથે વ્યવહાર કરવામાં મદદરૂપ છે, ખાસ કરીને કારણ કે બળાત્કારના કાયદાઓ લિંગના આધારે ભેદભાવ કરવાનું ચાલુ રાખે છે. સર્વોચ્ચ અદાલતે 2018 માં જોગવાઈને ગેરબંધારણીય ગણાવીને માત્ર એટલી હદે ફગાવી દીધી હતી કે, તે સહમતિથી બનેલા સમલૈંગિક સંબંધોને અપરાધ બનાવે છે.
વ્યભિચાર: વ્યભિચારનો ગુનો, જેને સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા 2018 માં ગેરબંધારણીય જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો, તેને BNS હેઠળ દૂર કરવામાં આવ્યો છે.
ઠગ્સ: આઈપીસીની કલમ 310 એવા લોકોને ગુનાહિત કરે છે, જેઓ “ડકૌત અથવા હત્યા તેમજ બાળકોની ચોરી કરવાના હેતુસર અન્ય અથવા અન્ય લોકો સાથે સંકળાયેલા છે” અને તેમને ઠગ તરીકે લેબલ કરવામાં આવે છે. આ જોગવાઈની અમુક જાતિઓમાં ગુનાહિતતાની વસાહતી કલ્પનાઓ ઉમેરવા બદલ ટીકા કરવામાં આવી છે. BNSએ આ જોગવાઈને સંપૂર્ણપણે દૂર કરી દીધી છે.
લિંગ તટસ્થતા: જ્યારે બળાત્કારના કાયદા ફક્ત મહિલાઓને જ લાગુ પડે છે, ત્યારે BNS એ લિંગ તટસ્થતા લાવવા માટે કેટલાક અન્ય કાયદાઓ, ખાસ કરીને બાળકો સંબંધિત કાયદાઓમાં ફેરફારો કર્યા છે.
કોઈ છોકરીની ખરીદી સંબંધિત ગુનાઓ (“ગેરકાયદેસર જાતીય સંભોગ માટે”, IPCની કલમ 366A) ને સંબંધિત અપરાધને લિંગ તટસ્થતા બનાવવામાં આવ્યો છે. સગીરોના અપહરણ સંબંધિત ગુના માટે, IPC (કલમ 361) જુદી જુદી વય મર્યાદા નક્કી કરે છે: પુરૂષ માટે 16 વર્ષ અને સ્ત્રી માટે 18 વર્ષ. BNS તે બંને માટે હવે 18 બનાવે છે.
પુખ્ત વયના લોકો માટે, મહિલાઓની નમ્રતાને ઠેસ પહોંચાડવી (IPC 354A) અને (354C) હવે BNS હેઠળ આરોપીઓ માટે લિંગ તટસ્થતા ધરાવે છે, મતલબ કે મહિલાઓ સામે પણ કાયદા હેઠળ કેસ નોંધવામાં આવી શકે છે.
કઈ કલમોમાં ફેરફાર થયો
ફેક ન્યૂઝ : IPCમાં હાલમાં કલમ 153B સામેલ છે, જે “રાષ્ટ્રીય એકતા માટે હાનિકારક આરોપો” સાથે સંબંધિત છે. આ, જેને સામાન્ય રીતે “દ્વેષયુક્ત ભાષણ” જોગવાઈ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, અન્ય બાબતોની સાથે-સાથે, સમુદાયો વચ્ચે “અસમાનતા અથવા દુશ્મનાવટ અથવા દ્વેષ અથવા દુર્ભાવના”ની લાગણીઓનું નિર્માણ કરે છે. BNS એ અહીં એક નવી જોગવાઈ રજૂ કરી છે, જે ખોટી અને ભ્રામક માહિતી પ્રકાશિત કરવાને હવે અપરાધ બનાવે છે.
રાજદ્રોહ : જ્યારે પહેલીવાર ઓગસ્ટમાં લોકસભામાં આ સંહિતા રજૂ કરવામાં આવી હતી, ત્યારે કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે કહ્યું હતું કે, રાજદ્રોહનો કાયદો રદ કરવામાં આવ્યો છે. જો કે, BNS ગુનાને નવા નામ હેઠળ અને વ્યાપક વ્યાખ્યા સાથે રજૂ કરે છે. ‘રાજદ્રોહ’ થી ‘દેશદ્રોહ’ નામ બદલવા સિવાય, નવી જોગવાઈ નાણાકીય માધ્યમો દ્વારા “વિઘટનકારી પ્રવૃત્તિઓ” અને “અલગતાવાદી પ્રવૃત્તિઓની ભાવનાઓ” ને પ્રોત્સાહિત કરતા કૃત્યોને વ્યાપક સમર્થન પૂરું પાડે છે.
ફરજિયાત લઘુત્તમ સજા: આઈપીસીની કલમ 303માં આજીવન કેદની સજા પામેલા ગુનેગાર દ્વારા કરવામાં આવેલી હત્યા માટે ફરજિયાત મૃત્યુદંડ સૂચવે છે. 1983 માં, સુપ્રીમ કોર્ટે આ જોગવાઈને ગેરબંધારણીય ગણાવી હતી કારણ કે, તે સજામાં ન્યાયાધીશોની વિવેકબુદ્ધિ છીનવી લે છે. BNS એ હવે “મૃત્યુની સજા અથવા આજીવન કેદની સજા” સૂચવવા માટે આ જોગવાઈમાં સુધારો કર્યો છે, જે વ્યક્તિના બાકીના કુદરતી જીવન સુધી લંબાવવામાં આવી શકે છે.
અન્ય કેટલીક જોગવાઈઓમાં ફરજિયાત લઘુત્તમ સજાઓ નિર્ધારિત છે. જ્યારે લઘુત્તમ સજાનું નિર્ધારણ ન્યાયિક વિવેકબુદ્ધિ અને મનસ્વીતાના અવકાશને મર્યાદિત કરે છે, તે દોષિતો માટે અન્યાયી માનવામાં આવે છે, જેની પરિસ્થિતિઓને ઘટાડા માટે, જેમ કે તે પ્રથમ વખતનો અપરાધી છે અથવા પરિવારમાં એકમાત્ર કમાણી કરનાર હોય, તે ઘણીવાર અન્યાયી માનવામાં આવે છે.
વધુમાં, BNS હેઠળ, સાર્વજનિક સંપત્તિને નુકસાન સાથે સંકળાયેલા ગુનાઓમાં, હવે એક શ્રેણીબદ્ધ દંડ લગાવવામાં આવે છે, એટલે કે દંડ એ નુકસાનની રકમને અનુરૂપ છે.
આ સિવાય કઈ કલમોમાં બદલાવ થયા
ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 302માં હત્યાની સજા હતી. હવે હત્યા કલમ 101 હેઠળ આવશે.ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 420 છેતરપિંડીનો ગુનો હતો, જ્યારે નવા બિલમાં છેતરપિંડી કલમ 316 હેઠળ આવે છે. હવે કલમ 420 નથી રહી.ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 144, જે ગેરકાયદેસર એસેમ્બલી સાથે સંબંધિત છે, તેને હવે કલમ 187 કહેવામાં આવશે.કલમ 121, જે ભારત સરકાર સામે યુદ્ધ કરવા અથવા લડવાનો પ્રયાસ કરવા અથવા યુદ્ધ કરવા માટે ઉશ્કેરવા સાથે સંબંધિત છે. તેને હવે કલમ 146 કહેવામાં આવશે.IPCની કલમ 499, જે માનહાનિ સાથે સંબંધિત છે, હવે નવા કાયદાની કલમ 354 હેઠળ આવે છે.IPC હેઠળ, બળાત્કાર સંબંધિત કલમ 376 હવે કલમ 63 અને કલમ 64 સજા સાથે સંબંધિત છે, જ્યારે કલમ 70 ગેંગ રેપના ગુના સાથે સંબંધિત છે.IPCની કલમ 124-A, જે રાજદ્રોહ સાથે સંકળાયેલ છે, તેને હવે નવા કાયદા હેઠળ કલમ 150 તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
