જયપ્રકાશ એસ નાયડુ : મધ્યપ્રદેશના મુખ્યમંત્રી તરીકે રેકોર્ડ પાંચમા કાર્યકાળને જોતા, શિવરાજ સિંહ ચૌહાણે 22 એપ્રિલે એક બ્રાહ્મણ કલ્યાણ બોર્ડની સ્થાપના કરવાની જાહેરાત કરી, જે આ વર્ષના અંતમાં યોજાનાર વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પહેલા રાજ્યના બ્રાહ્મણો દ્વારા લાંબા સમયથી ચાલી રહેલી માંગનો ઉકેલ હતો. સમુદાયના નેતાઓ માને છે કે, આનાથી ભગવા પાર્ટીને અગાઉની ચૂંટણીઓની જેમ ઉચ્ચ જાતિના મતોને મજબૂત કરવામાં મદદ કરશે.
કલ્યાણ બોર્ડની સાથે, મુખ્યમંત્રીએ મંદિરની જમીનોની હરાજી કરવાના અધિકારો જિલ્લા કલેક્ટરો પાસેથી પુજારીઓને ટ્રાન્સફર કરવાની જાહેરાત કરી અને ખાનગી મંદિરોના પૂજારીઓને માનદ વેતન આપવાનું વચન પણ આપ્યું.
મધ્ય પ્રદેશમાં બ્રાહ્મણોનો હિસ્સો 5% કરતા વધુ નથી, પરંતુ તેઓ રાજ્યના ઉત્તરમાં લગભગ 30 મતવિસ્તારોમાં વધારે કેન્દ્રિત છે, જે ઉત્તર પ્રદેશ સાથે સરહદ ધરાવે છે. તેથી બ્રાહ્મણ મત આ મતવિસ્તારોમાં ગેમ ચેન્જર બની શકે છે, અને 2018 માં, ભાજપે આમાંથી મોટાભાગની બેઠકો જીતી હતી.
ચૌહાણે અક્ષય તૃતીયા પર આ જાહેરાત કરી હતી, અને તેમની સાથે બાગેશ્વર ધામના વિવાદાસ્પદ હિન્દુ પુજારી ધીરેન્દ્ર કૃષ્ણ શાસ્ત્રી પણ હતા. ધીરેન્દ્ર, જે ઘણીવાર “હિન્દુ રાષ્ટ્ર” અને “અખંડ ભારત” ની હિમાયત કરે છે, તે તાજેતરમાં તેમના ભક્તોના મન વાંચવાની યુક્તિનો દાવો કરવા બદલ વિવાદમાં ફસાયા હતા, અને તર્કવાદીઓ દ્વારા તેમને બોલાવવામાં આવ્યા હતા. ચૌહાણ તેમના આશીર્વાદ મેળવવા માટે વારંવાર બાગેશ્વર ધામના “દરબાર” ની મુલાકાત લે છે.
ઉપરથી જોઈએ તો, બ્રાહ્મણોને ખુશ કરવાના ચૌહાણના પ્રયાસો અધવચ્ચે જ રહ્યા. 2020માં સ્થપાયેલ બ્રાહ્મણ એકતા અસ્મિતા સહયોગ સંસ્કાર મંચના 54 વર્ષીય રાકેશ ચતુર્વેદીએ જણાવ્યું હતું કે, “છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી અમે બ્રાહ્મણો માટે એક આયોગ (કમિશન)ની માગણી કરી રહ્યા છીએ, જ્યાં નિર્ણય લેવાની શક્તિઓ હોય છે. કમિશન પરંતુ અમને એક બોર્ડ મળી રહ્યું છે જ્યાં, અમે માત્ર સરકારને ભલામણો કરી શકીએ છીએ.”
ચતુર્વેદીના જણાવ્યા મુજબ, બ્રાહ્મણોની ત્રણ મુખ્ય માંગણીઓ છે: “આર્થિક પછાતપણાના આધારે અનામત, SC/ST (અત્યાચાર) અધિનિયમમાં સુધારો, જેનો અમારી વિરુદ્ધ દુરુપયોગ કરવામાં આવે છે, અને નાના ગામડાના મંદિરોના પૂજારીઓ માટે માનદ વેતન”. ચતુર્વેદી કહે છે, “આવા લાખો મંદિરો છે.”
એટ્રોસિટી એક્ટને લઈને બ્રાહ્મણો અને એસસી/એસટી વચ્ચેનું ઘર્ષણ આગામી ચૂંટણીમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે તેવી અપેક્ષા છે. 2018 માં, ચૂંટણી પહેલા, ઉચ્ચ જાતિઓના વિરોધનો સામનો કરતા, ચૌહાણે વચન આપ્યું હતું કે, તેઓ SC/ST એક્ટનો દુરુપયોગ થવા દેશે નહીં અને “તપાસ પહેલા કોઈની ધરપકડ ન થાય તેની ખાતરી કરાશે”.
તેજ વર્ષે માર્ચમાં સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદાને રદબાતલ કરવા માટે, કેન્દ્રના એક નક્કર પગલાના વિરોધમાં આ જાહેરાત ઉડી હતી, જેણે SC/ST સમુદાયના વિરોધને ઉશ્કેર્યો હતો કારણ કે તેઓએ તેને તેમના રક્ષણ માટેના કાયદાને નબળો પડતા તરીકે જોયો હતો. આ ચુકાદામાં આરોપીઓને આગોતરા જામીન, એક્ટ હેઠળ કેસની નોંધણી પહેલા પ્રાથમિક તપાસ અને ધરપકડ પહેલા એક વરિષ્ઠ અધિકારી દ્વારા પૂર્વ મંજૂરી લેવાની જોગવાઈઓને મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.
ઑગસ્ટ 2018 માં, SC/ST જૂથો દ્વારા આપવામાંમાં આવેલા ભારત બંધ પહેલા અને NDA દલિત સાંસદોના વિરોધ બાદ, કેન્દ્રીય કેબિનેટે સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશને રદ કરવા અને અને “કોર્ટ દ્વારા અર્થઘટન માટે” કોઈપણ વસ્તુને હટાવવા માટે અધિનિયમમાં મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.
ચૌહાણે દલિતોને ખાતરી આપીને સંતુલિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો કે, તેમના આરક્ષણમાં કોઈ ઘટાડો નહીં થાય. જૂન 2016માં એસસી/એસટી વર્કર્સની એક મીટિંગને સંબોધતા તેમણે કહ્યું હતું કે, “દુનિયાની કોઈ શક્તિ, અમારા હોવા છતાં કોઈ માઈનો લાલ આરક્ષણને ખતમ કરી શકશે નહીં.”
ભાજપના મનમાં એ પણ ચાલી રહ્યું હશે કે, 2018ની ચૂંટણી પહેલા, 68 વર્ષીય નિવૃત્ત IAS અધિકારી હીરાલાલ ત્રિવેદી દ્વારા સ્થપાયેલી પાર્ટી – સમાન્ય પિછડા લઘુમતી કલ્યાણ સમાજ સંસ્થા (SAPAKS), હિતોના પ્રતિનિધિ તરીકે. સામાન્ય વર્ગ વચ્ચે, પછાતના હિતોના પ્રતિનિધિત્વ તરીકે. સપાક્સ, જેણે અત્યાચારી એક્ટને નાબૂદ કરવાની માંગ કરે છે અને માત્ર આર્થિક આધાર પર આરક્ષણની માંગણી કરી હતી, જે કુટુંબ દીઠ એક સભ્ય સુધી મર્યાદિત રાખવા માટે – 0.41% ના વોટ શેર સાથે 1.51 લાખ મત મેળવ્યા હતા.
યોગાનુયોગ, ભાજપ અને કોંગ્રેસ વચ્ચે મતોનો તફાવત માત્ર 0.13% હતો. ભાજપને થોડા વધુ મત મળ્યા, પરંતુ બેઠકો ઓછી. જો કે, ચૂંટણી પછી રચાયેલી કોંગ્રેસની સરકારને બાદમાં ભાજપે પાડી દીધી, જ્યારે 15 ધારાસભ્યોને પાર કરી ગયા.
મધ્યપ્રદેશના રાજ્ય માહિતી કમિશનર તરીકે નિવૃત્ત થયેલા ત્રિવેદીએ ચૌહાણ પર વોટ બેંકની રાજનીતિનો આરોપ લગાવ્યો હતો. “જાતિ કે સમુદાયના આધારે બોર્ડ બનાવવાનું કામ સરકારનું નથી. તેઓએ ગરીબોના કલ્યાણ માટે, અથવા વિશેષ કર્મચારીઓના, અથવા શિક્ષણ અથવા ખેડૂતોના કલ્યાણ માટે કામ કરવું જોઈએ. આ વોટ બેંકની રાજનીતિ છે. તે પોતાના પદનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા છે. તેઓએ બંધારણના દાયરામાં રહીને કામ કરવું જોઈએ.
ત્રિવેદી બીજેપી ધારાસભ્ય નારાયણ ત્રિપાઠી દ્વારા આપવામાં આવેલા અલગ વિંધ્ય પ્રદેશ રાજ્યના આહ્વાનને પણ સમર્થન આપે છે, જેમાં ઉત્તરી જિલ્લાઓ રીવા, સતના, શહડોલ, સિંગરૌલી, સીધી અને અનુપપુરનો સમાવેશ થાય છે, જ્યાં ઉચ્ચ જાતિઓ કેન્દ્રિત છે.
એવી ધારણા સાથે કે, ભાજપ કે કોંગ્રેસ તેમને ટિકિટ નહીં આપે, ત્રિપાઠીએ આ મહિનાની શરૂઆતમાં વિંધ્ય જનતા પાર્ટી શરૂ કરી. જ્યારે ત્રિપાઠીનો સંપર્ક થઈ શક્યો ન હતો, ત્રિવેદીએ કહ્યું હતું કે, “અમે નાના રાજ્યોની રચનામાં વિશ્વાસ રાખીએ છીએ, તેથી અમે વિંધ્ય પ્રદેશને સમર્થન આપીએ છીએ, પ્રાધાન્ય બુંદેલખંડ સાથે.”
આ પણ વાંચો – નક્સલવાદીઓ માટે ફેબ્રુઆરીથી જૂન શા માટે હુમલાની મોસમ? આ વર્ષે અઢી મહિનામાં જ તોડ્યો 2021-22 નો રેકોર્ડ
ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ સાથે વાત કરતા કેટલાક નેતાઓએ કહ્યું કે, બ્રાહ્મણોના દબાણથી ભાજપને “કેટલાક અંશે” ફાયદો થશે. ભોપાલના પૂર્વ મેયર અને બ્રાહ્મણ મધ્ય પ્રદેશમાં ભાજપના ઉપાધ્યક્ષ આલોક શર્માએ કહ્યું, “કોંગ્રેસ જ લોકોને જાતિ અને સમુદાયના આધારે વિભાજિત કરે છે. અહીં આપણે કલ્યાણ અને વિકાસની વાત કરી રહ્યા છીએ. લાંબા સમયથી ગામડાઓમાં ગરીબ બ્રાહ્મણો પૂજા-પાઠ કરીને આજીવિકા મેળવે છે. બ્રાહ્મણો મહાન સ્વાભિમાન હોય છે અને તેઓ ભિક્ષા પર ટકી રહે છે, પરંતુ મહામારી દરમિયાન મંદિરો બંધ થઈ ગયા અને તેમની કમાણી લુપ્ત થઈ. શહેરોમાં તો શિક્ષિત લોકો છે, પરંતુ ગરીબોની સમસ્યાઓ સાંભળવા માટે વેલ્ફેર બોર્ડની જરૂર છે.
ડિક્લેઈમર : આ આર્ટિકલ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ પરથી અનુવાદીત છે, ઓરિજનલ કન્ટેન્ટ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
