મલ્લિકાર્જુન ખડગે કોંગ્રેસ પાર્ટીના નવા અધ્યક્ષ બન્યા છે. આવી સ્થિતિમાં ભાજપની સામે કોંગ્રેસ પક્ષને મજબૂત સંગઠન બનાવવું તેમના માટે મહત્ત્વનો પડકાર હશે. હાલની સ્થિતિમાં કોંગ્રેસ અને ભાજપ વચ્ચે અનેક મોરચે જમીન-આસમાનનો તફાવત છે. તો ચાલો કેટલાક આંકડાઓ દ્વારા સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ.
નાણાકીય પરિસ્થિતિ
2014 માં સત્તા પરથી હટાવવામાં આવ્યા પછી, કોંગ્રેસ પાર્ટીની નાણાકીય સ્થિતિ અસ્થિર છે, જ્યારે ભાજપે સતત વૃદ્ધિ હાંસલ કરી છે. નાણાકીય વર્ષ 2020-21માં ભારતીય ચૂંટણી પંચ (ECI) દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા અહેવાલ મુજબ, ભાજપને કોંગ્રેસ કરતા 6 ગણું વધુ દાન મળ્યું હતું, ડેટા અનુસાર, ભાજપે 477.54 કરોડ રૂપિયાનું અનુદાન મળ્યું, જ્યારે આ દરમિયાન આ જ સમયગાળામાં કોંગ્રેસને રૂ. 74.5 કરોડ જ મળ્યા હતા.
એસોસિએશન ફોર ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સ (એડીઆર)ના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે, 2013-14 અને 2014-15 વચ્ચે કેન્દ્રમાં સત્તામાં આવ્યાના એક વર્ષમાં ભાજપની આવક 2013-14થી 2014-15માં 673.81 કરોડ રૂપિયાથી વધીને 970.43 કરોડ થઈ ગઈ છે. તો કોંગ્રેસ 2013-14માં રૂ. 598.06 કરોડની આવક સાથે બીજા ક્રમે આવી ગઈ હતી, જે 2014-15માં ઘટીને રૂ. 593.31 કરોડ થઈ ગઈ હતી.
1984ની સામાન્ય ચૂંટણીઓથી લઈને 2019 સુધીની સ્થિતિ: 1984ની ચૂંટણીમાં ભાજપે માત્ર બે લોકસભા બેઠકો જીતી હતી, જ્યારે કોંગ્રેસે 404 બેઠકો જીતી હતી. આ ચૂંટણી બાદ ભાજપ અને રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS) વચ્ચે ગંભીર આત્મનિરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું. ચૂંટણીની નિષ્ફળતાને સાબિતી તરીકે જોવામાં આવી હતી કે વાજપેયીની ઉદાર નીતિ કામ કરશે નહીં. લાલ કૃષ્ણ અડવાણી અયોધ્યામાં રામ-જન્મભૂમિ મંદિર બનાવવાના રાષ્ટ્રવ્યાપી અભિયાનનો ચહેરો બન્યા. હિન્દુત્વની રાજનીતિ અને અડવાણીની મુલાકાતની અસર એવી હતી કે, ભાજપે 1989ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં 85 લોકસભા બેઠકો જીતી હતી. જ્યારે કોંગ્રેસને 197 બેઠકો મળી હતી.
1991ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે તેની સંખ્યા વધારીને 120 કરી અને વોટ શેર વધીને 20.1 ટકા થયો જ્યારે કોંગ્રેસને 244 બેઠકો મળી. તો, 1996ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને 161 બેઠકો મળી હતી. આ સાથે, ભાજપે સૌથી મોટી પાર્ટી તરીકે સરકાર બનાવવાનો દાવો કર્યો હતો, જે સ્વીકારવામાં આવ્યો હતો. આમ, વાજપેયીના નેતૃત્વમાં પ્રથમ વખત ભાજપની આગેવાની હેઠળની સરકારની રચના કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તે માત્ર 13 દિવસ જ ચાલી હતી કારણ કે તે અન્ય બિન-કોંગ્રેસી, બિન-ડાબેરી રાજકીય પક્ષોની બહુમતી મેળવવામાં નિષ્ફળ રહી હતી. વાજપેયીએ સંસદમાં વિશ્વાસ મતનો સામનો કરવાને બદલે રાજીનામું આપી દીધું હતું.
1998 માં આગામી લોકસભા ચૂંટણીમાં, ભાજપે લોકસભામાં 182 બેઠકો જીતી અને રાષ્ટ્રીય લોકશાહી ગઠબંધન (NDA) નામની ગઠબંધન સરકારની રચના કરી, જે 19 માર્ચ 1998 થી 17 એપ્રિલ 1999 સુધી 13 મહિના સુધી ચાલી હતી, જ્યારે કોંગ્રેસને 141 બેઠકો જ મળી હતી. 1999માં, ભાજપની આગેવાની હેઠળની એનડીએ દ્વારા લોકસભા ચૂંટણીમાં 270 બેઠકો જીતી હતી અને કોંગ્રેસનો આંકડો ઘટીને 114 થઈ ગયો હતો. વાજપેયી ત્રીજી વખત વડાપ્રધાન બન્યા અને તેમની સરકાર 2004માં આગામી લોકસભા ચૂંટણી સુધી ચાલી.
જોકે 2004માં ભારતીય જનતા પાર્ટીનું ‘ઈન્ડિયા શાઈનિંગ’નું સૂત્ર કામ ન કરી શક્યું, અને આ ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસને 145 બેઠકો મળી હતી. જ્યારે ભાજપના ખાતામાં 138 બેઠકો આવી હતી. કોંગ્રેસે બસપા, સપા અને ડાબેરી સાથે ગઠબંધનની મદદથી સરકાર બનાવી. કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધીએ વડાપ્રધાન બનવાનો ઇનકાર કર્યા બાદ ડો.મનમોહન સિંહ વડાપ્રધાન બન્યા હતા. 2009 માં પણ તેમની લીડ ચાલુ રાખીને, કોંગ્રેસે 15મી લોકસભા ચૂંટણીમાં 206 બેઠકો જીતી હતી અને ભારતીય જનતા પાર્ટીને માત્ર 116 બેઠકો મળી હતી.
2014 માં પાછા
પરંતુ 2014 માં આ પરિસ્થિતિ સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગઈ. અને ભારતીય જનતા પાર્ટીને 31% મત મળ્યા અને 282 બેઠકો જીતી, જ્યારે તેના રાષ્ટ્રીય લોકતાંત્રિક ગઠબંધન (NDA) ને કુલ 336 બેઠકો મળી. બીજી તરફ કોંગ્રેસને 19.3% વોટ જ મળ્યા અને માત્ર 44 સીટો જીતી. 2019ની ચૂંટણીમાં, ભારતીય જનતા પાર્ટીને 37.36% વોટ મળ્યા, જે 1989ની સામાન્ય ચૂંટણી પછી રાજકીય પક્ષ દ્વારા સૌથી વધુ વોટ શેર છે, અને 303 બેઠકો જીતી છે જ્યારે કોંગ્રેસને માત્ર 52 બેઠકો મળી છે.
આ પણ વાંચો – ગુજરાતમાં આ વખતની ચૂંટણીમાં AAP મજબૂત કે BJP? શું કહે છે સર્વે?
કોની પાસે મજબૂત કેડર છે?
મોદી-શાહના નેતૃત્વમાં ભાજપને કેડર-સંચાલિત પાર્ટીમાંથી લોકો આધારિત પાર્ટીમાં ફેરવવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા. આંકડાઓની દૃષ્ટિએ ભાજપ ભારતની સાથે સાથે વિશ્વની સૌથી મોટી રાજકીય પાર્ટી છે. સદસ્યતાના મામલે ભાજપે ચીનની કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીને પાછળ છોડી દીધી છે. ભાજપના સભ્યોની સંખ્યા 8.8 કરોડ છે. તો, કોંગ્રેસે ડિજિટલ મેમ્બરશિપ ડ્રાઇવ દ્વારા 20 મિલિયનથી વધુ સભ્યોને જોડવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.
