Manraj Grewal Sharma : પંજાબના પાંચ વખતના મુખ્ય પ્રધાન, સાત દાયકાથી વધુ સમય સુધી રાજ્યના રાજકીય લેન્ડસ્કેપમાં કોલોસસની જેમ ચાલનારા 95 વર્ષના સરદાર પ્રકાશ સિંહ બાદલે મંગળવારના દિવસે દુનિયાને અલવિદા કહી દીધું.આ સાથે જ પંજાબના રાજકારણમાં એક યુગનો અંતઆવ્યો. શિરોમણી અકાલી દળ (બાદલ) એ તેના માઇલસ્ટોનને ગુમાવ્યા. રાજ્યએ તેના મહાન સમાધાનકારી, એક નેતા તેને જેઓ વિભિન્ન વિચારધારાઓ સાથે સેતુ બાંધવામાં શાંતિના માર્ગ પર રાખવામાં માનતા હા.
રાજનીતિમાં બાદલની સફર સ્વતંત્ર ભારતથી શરૂ થઈ હતી, જ્યારે તેઓ 20 વર્ષની વયે સરપંચ તરીકે ચૂંટાયા હતા.પાકિસ્તાન સાથેના યુદ્ધો અને કટોકટી દરમિયાનના ક્રેકડાઉનથી લઈને દાયકા સુધી તેમજ 1980ના દાયકામાં લાંબો આતંકવાદ, તેમણે તે બધાનો સામનો કર્યો.
એક કટ્ટર અકાલી તેઓ વિવિધ મોરચાઓ માટે જેલમાં ગયા હતા અને કટોકટી દરમિયાન જેલમાં પણ ગયા હતા. પીએમ નરેન્દ્ર મોદીને તેમને ભારતના નેલ્સન મંડેલા કહેવા માટે પ્રેરિત કર્યા હતા. સંઘવાદના પ્રબળ સમર્થક હોવા છતાં રાજ્યમાં આતંકવાદની ચરમસીમા દરમિયાન પણ તેમણે ક્યારેય ભારત વિરોધી વલણ અપનાવ્યું ન હતું.
છેલ્લા 40થી વધુ વર્ષોના તેમના રાજકીય સલાહકાર હરચરણ બેન્સ કહે છે કે “મારી માતાની જેમ કે જેઓ માને છે કે ‘હિન્દુસ્તાન’ શબ્દનો ઉપયોગ ગુરુ નાનકની બાનીમાં સૌપ્રથમ વખત કરવામાં આવ્યો હતો, બાદલ માનતા હતા કે ભારતમાં રક્ષકો તરીકે શીખોની ભૂમિકા ભજવવામાં મજબૂત ભૂમિકા છે.”
રાજકારણની મધ્યમ બ્રાન્ડમાં દ્રઢ વિશ્વાસ ધરાવતા, બાદલે 1966માં પંજાબના પુનઃગઠન પછી શરૂઆતના દિવસોમાં જનસંઘ સાથે અલગ અલગ વિચારધારા હોવા છતાં ચૂંટણી પછીના ચાર ગઠબંધન બનાવ્યા હતા. 1977માં જનતા પાર્ટીની સરકારમાં તેઓ મોરારજી દેસાઈના સમયમાં કેન્દ્રીય મંત્રી હતા.
તેમણે 1997 થી શરૂ કરીને ભાજપ સાથે રાજકીય જોડાણ કર્યું પછી પંજાબમાં આતંકવાદનો અંત આવ્યો. જે દેશમાં આવી સૌથી લાંબી ભાગીદારીમાંની એક હશે. અને પંજાબમાં વ્યાપકપણે સાંપ્રદાયિક શાંતિની બાંયધરી આપનાર માનવામાં આવે છે. 2021 માં ફાર્મ કાયદાઓ પર બંને પક્ષો વચ્ચેના મતભેદોને કારણે આખરે તે પૂર્વવત્ કરવામાં આવ્યું હતું. 1996 માં અટલ બિહારી વાજપેયીની આગેવાની હેઠળની NDA સરકારને તેમનો ટેકો આપનાર પણ તેઓ પ્રથમ હતા.
બાદલે શિરોમણી અકાલી દળને પણ પંથકમાંથી પંજાબી પાર્ટીમાં ફેરવી દીધું. 1996ના મોગા ઘોષણા વખતે તેમણે પંજાબ, પંજાબી અને પંજાબિયતનો નારો આપ્યો હતો. તેના પર પાર્ટીએ મોટી સંખ્યામાં હિન્દુ ઉમેદવારોને મેદાનમાં ઉતારવાનું શરૂ કર્યું. તેમને 2007 અને 2012 માં પાર્ટીની સતત બે જીતનો શ્રેય આપવામાં આવ્યો હતો, જે રાજ્યના ચૂંટણી ઇતિહાસમાં અભૂતપૂર્વ હતી.
જોકે ખાનગીમાં તેમણે હંમેશા તેમની ચૂંટણીની સફળતાઓ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. એક વરિષ્ઠ પત્રકારે યાદ કર્યું કે તેઓ કેવી રીતે કહેશે, “અસ્સી કિસી તરાન ઘુસરૂ ડબરો કરકે સરકાર બના લેંડે હાં (અમે કોઈક રીતે સરકારને એકસાથે ભેળવી દઈએ છીએ).”
બાદલ માટે મોદીની પ્રશંસા એ રાષ્ટ્રીય નેતાઓની આકાશગંગા સાથેના તેમના સૌહાર્દપૂર્ણ સંબંધોનું પ્રતિબિંબ હતું. તેઓ દિવંગત ડેપ્યુટી પીએમ ચૌધરી દેવીલાલના ‘પગ-વાત (પાઘડી વિનિમય)’ ભાઈ હતા અને અંત સુધી ચૌટાલા પરિવારની નજીક રહ્યા હતા.
તેમણે 1947 માં સરપંચ તરીકે રાજકારણમાં તેમની કારકિર્દી શરૂ કરી તે પહેલાં, એવી માન્યતા છે કે તેઓ સરકારી નોકરી ઇચ્છતા હતા અને તેમને એક તહસીલદાર (મહેસૂલ અધિકારી) તરીકેની નોકરી પણ મળી હતી. પરંતુ એક સંબંધી જે મંત્રી હતા તેમનો નિમણૂક પત્ર ફાડી નાખ્યો હતો.
સરપંચમાંથી તેઓ 25 વર્ષની વયે દેશના સૌથી યુવા ધારાસભ્ય અને પછી 43 વર્ષની ઉંમરે સૌથી યુવા મુખ્ય પ્રધાન બન્યા હતા. 2022માં જ્યારે તેઓ 94 વર્ષની વયે વિધાનસભાની ચૂંટણી લડનારા સૌથી વૃદ્ધ રાજકારણી બન્યા ત્યારે તેમણે વધુ એક રેકોર્ડ બનાવ્યો. પછી કોવિડ -19 નો સામનો કરવો પડ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે તે ફક્ત એટલા માટે જ મેદાનમાં છે કારણ કે તેની પાર્ટીએ તેમને કહ્યું હતું. “તેઓએ કહ્યું કે જો હું ચૂંટણી લડીશ તો તેઓ જીતી જશે,” તે ટોળાને ગામડે ગામડે કહેશે. આમ આદમી પાર્ટીની સુનામીમાં તેઓ વહી ગયા હતા. જોકે, તેમની એક દુર્લભ હારમાં પરિણમી. અને તેણે હાથ જોડીને તેનો સ્વીકાર કર્યો.
બાદલ સર્વોપરી હતા. હંમેશા નમ્ર, હંમેશા લોકો માટે સુલભ હતા. લોકોએ તેમને રેકોર્ડ પાંચ વખત મુખ્યમંત્રી બનાવ્યા હતા. તેમને લોકોની વચ્ચે રહેવાનો આનંદ હતો, અને તે જ તેમના જાહેર જીવનમાં લાંબા આયુષ્યનું રહસ્ય હતું. અન્ય નેતાઓથી વિપરીત, તેઓ રાજ્યના તેમના પ્રવાસ દરમિયાન હોટલ અથવા ગેસ્ટ હાઉસમાં કેમ્પમાં નહીં પરંતુ પાર્ટીના કાર્યકરો સાથે રહેવાનું પસંદ કરતા હતા. કેપ્ટન અમરિન્દર સિંઘ જેવા કટ્ટર હરીફો પણ તેની સહનશક્તિ જોઈને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા હતા.
તેમના છેલ્લા ઇન્ટરવ્યુમાંના એકમાં તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કેતે “સંગત દર્શન” છે તેમને સૌથી વધુ ગર્વ છે. “હું સરકારી અધિકારીઓને મારી સાથે લઈ જઈશ અને લોકોને મળીશ. હું સરકારને લોકોના ઘર સુધી લાવ્યો અને અભૂતપૂર્વ વિકાસની શરૂઆત કરી.’ વરસાદ આવે કે ચમકે, બાદલ લોકોને મળવા સૂર્ય સાથે ઉગશે. યુવા ડેપ્યુટી કમિશનરોને યાદ છે કે અખબારોમાં પ્રકાશિત વિવિધ મુદ્દાઓ વિશે વહેલી સવારે તેમના તરફથી ફોન આવતા હતા.
મુંબઈના એક સંપાદક, જેમણે 2022 ની વિધાનસભા ચૂંટણી દરમિયાન તેમની સાથે મુસાફરી કરી હતી. તે યાદ કરે છે કે જ્યારે તેમણે લાંબી નજીક તેમની કારની આસપાસ અકાલી દળ પાર્ટીના ધ્વજ સાથે મોટરસાયકલ સવારોને જોયા ત્યારે તેઓ કેવી રીતે ચિંતિત હતા. “તેમને કોણે બોલાવ્યા છે? તેમને રોકવા માટે કહો,” તેને કારણ પૂછવામાં આવ્યું ત્યારે તેણે કહ્યું, “તેઓ જે કરી રહ્યા છે તે ખતરનાક છે.”
દરેક રાજનેતાની જેમ જ બાદલ પણ જાણતા હતા કે સંખ્યાબંધ મતદાન કરનારાઓ ચિત્રમાં આવે તે પહેલાં જ વોટ કેવી રીતે એકઠા થઈ ગયા. તેમના પુત્ર અને રાજકીય ઉત્તરાધિકારી સુખબીર બાદલ કહેશે કે તેમના પિતાએ રાજકારણમાં પીએચડી કર્યું છે. જ્યારે ખેડૂતો તેમના સૌથી મોટા મતવિસ્તાર ઘટતા વળતરની ચપટી અનુભવવા લાગ્યા ત્યારે તેમણે તેમના માટે મફત વીજળી અને પાણીની રજૂઆત કરી. અન્ય કોઈપણ રાજ્યની સરખામણીમાં પંજાબમાં વસતીમાં સૌથી વધુ હિસ્સો ધરાવતા દલિતોને – તેમની મફત આટા-દાળ અને શગુન (છોકરીઓ માટે ભેટ) યોજના, અન્યો સાથે આકર્ષનારા તેઓ પણ પ્રથમ હતા.
તે જ સમયે, એક ચતુર રાજકારણી, તેણે પોતાના મેદાનની ઉગ્રતાથી રક્ષા કરી, અને કોઈપણ નેતાને બાજુ પરથી હટાવ્યા, પછી તે ગુરચરણ સિંહ તોહરા, બલદેવ સિંહ અથવા અમરિંદર સિંહ હોય, જે તેને સંભવિતપણે પડકારી શકે. 2007માં તેમને પક્ષના વડા અને વારસદાર તરીકે અભિષેક કરતા પહેલા, તેમણે સુખબીરને પક્ષના રાજકારણમાં ડ્રાફ્ટ કરીને સત્તા પર લાવવાની કાળજીપૂર્વક વ્યૂહરચના બનાવી.
આ પણ વાંચોઃ- હેરી બેલાફોન્ટેનું 96 વર્ષની વયે નિધન; અમેરિકામાં ન્યાય અને નાગરિક અધિકારોના હિમાયતી હતા
આ સાથે, અકાલી દળ, ભારતની બીજી સૌથી જૂની પાર્ટી, જે તેના મજબૂત કેડર માટે જાણીતી છે, તે પારિવારિક સંબંધમાં ફેરવાઈ ગઈ. એક સમયે, પંજાબ કેબિનેટમાં તેમના પરિવારના ત્રણ સભ્યો હતા – ડેપ્યુટી સીએમ સુખબીર બાદલ, જમાઈ આદેશ પ્રતાપ સિંહ કૈરોન અને સુખબીરના સાળા બિક્રમ સિંહ મજીઠિયા, જ્યારે સુખબીરની પત્ની હરસિમરત કેન્દ્રીય મંત્રી હતી.
તેણે આખરે પાર્ટીના પતન માટે સ્ટેજ સેટ કર્યું. 2017ની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં પરાજય મેળવ્યા બાદ, અકાલી દળે 2022ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં તેની અત્યાર સુધીની સૌથી ખરાબ હાર પોસ્ટ કરી, માત્ર ત્રણ બેઠકો જીતી. બાદલ પર શિરોમણી ગુરુદ્વારા પ્રબંધક સમિતિ (SGPC) અને શીખ રાજકારણના બે સ્તંભ અકાલ તખ્તના લોકશાહી ચરિત્રને ક્ષીણ કરવાના આરોપનો પણ સામનો કરવો પડે છે.
આ પણ વાંચોઃ- પંજાબના પૂર્વ સીએમ પ્રકાશ સિંહ બાદલનું 95 વર્ષની વયે નિધન
પરંતુ એક આરોપ જેણે તેમને સૌથી વધુ નુકસાન પહોંચાડ્યું તે 2015 માં તેમની નજર હેઠળ ગુરુ ગ્રંથ સાહિબના અપમાનની ઘટનાઓ અંગેનો હતો. કોંગ્રેસ અને AAP બંને સરકારોએ તેમને કોટકપુરામાં થયેલા પોલીસ ગોળીબાર માટે દોષી ઠેરવ્યા હતા. 2021 માં પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટ દ્વારા ક્લીનચીટના બે વર્ષ પછી તેમનું આ વર્ષે માર્ચમાં કોટકપુરા ફાયરિંગ કાવતરામાં આરોપી તરીકે નામ આપવામાં આવ્યું હતું.
ટૂંક સમયમાં જ સુખબીર રાજકારણમાં જોડાયા પછી તેમને ‘વદ્દે બાદલ સાબ’ કહેવા લાગ્યા. પંજાબીઓને એક ખુલ્લો પત્ર લખ્યો જેમાં 2015 ની “કમનસીબ” ઘટનાઓ પાછળના “ષડયંત્ર” ની તપાસ કરવાની હાકલ કરી.
રાજ્ય માટેના તેમના છેલ્લા શબ્દો શું હતા? તેમાં તેમણે લખ્યું, “દરેક સાથે ન્યાય કરવાનો પ્રયાસ કર્યો, કોઈપણ ધર્મ અથવા આસ્થાના દરેકનો આદર કર્યો અને રાજ્યમાં શાંતિ અને સાંપ્રદાયિક સૌહાર્દ સુનિશ્ચિત કર્યું… મારું જીવન એક ખુલ્લા પુસ્તક જેવું છે. હું પંથ કે પંજાબ વિરુદ્ધ ષડયંત્ર રચવાનું ક્યારેય વિચારી શકતો નથી.
disclaimer:- આ આર્ટિકલ ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ પરથી અનુવાદિત છે.. મૂળ આર્ટિકલ વાંચવા અહીં ક્લિક કરો
