ભારત અને સ્વિડન વચ્ચે 1980-1990 ના દાયકાનું કથિત મોટું રાજકીય કૌભાંડ હતું. ભારતના તત્કાલિન વડાપ્રધાન રાજીવ ગાંધી અને સ્વિડનના રાજકારણીઓ સામે શંકાની સોય તણાઇ હતી. જેને લઇને મોટો હંગામો થયો હતો અને દેશમાં કોંગ્રેસે સરકાર પણ ગુમાવી પડી હતી. બહુચર્ચિત બોફોર્સ કાંડ ફરી એકવાર ચર્ચામાં આવ્યો છે. બોફોર્સ ગેટ પુસ્તકના લેખક ચિત્રા સુબ્રમણ્યમ દ્વારા સનસનીખેજ ખુલાસા કર્યા છે.
ક્યારેક એક સ્ટોરી આખી કારકિર્દીને આવરી લે છે અથવા કારકિર્દી એક સ્ટોરી સાથે ખાસ બની જાય છે. ચિત્રા સુબ્રમણ્યમ અને બોફોર્સ લાંચ કૌભાંડમાં તેમની દાયકા લાંબી તપાસ સાથે પણ આવું જ બન્યું હતું. આ વાર્તા 1987 માં સ્વીડિશ રાજ્ય રેડિયોના પ્રસારણ દ્વારા અને ત્યારબાદ સુબ્રમણ્યમના ખુલાસા દ્વારા પ્રગટ થઈ હતી. પહેલા ધ હિન્દુ અને પછી ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ અને ધ સ્ટેટ્સમેનમાં આ અંગે વિવિધ ખુલાસા થયા હતા.
ચિત્રા સુબ્રમણ્યમના આગામી પુસ્તક બોફોર્સ ગેટ (જગરનોટ દ્વારા પ્રકાશિત) માં, એક ટૂંકસાર જે તેમના મુખ્ય અફસોસ તરીકે છપાયેલ છે. તેઓ લખે છે કે, 1997માં ભારત મોકલવામાં આવેલા 500 થી 1000 પાનાના ગુપ્ત સ્વિસ દસ્તાવેજોવાળા બોક્સ હજુ સુધી ખોલવામાં આવ્યા નથી. તત્કાલીન સેન્ટ્રલ બ્યુરો ઓફ ઇન્વેસ્ટિગેશન (CBI) ના ડિરેક્ટર જોગિન્દર સિંહને દસ્તાવેજો સોંપવામાં આવ્યા હતા.
બોક્સ ન ખોલવા આઘાતજનક – ચિત્રા સુબ્રમણ્યમ
આ પુસ્તકમાં “ન ખોલેલા બોક્સ” ના એક ડઝનથી વધુ સંદર્ભો છે જેમાં લેખક લખે છે, “વર્ષોથી, રાજકારણીઓએ મને કહ્યું છે કે બંધ બોક્સ ખોલવા કરતાં તેમને વધુ સારી રીતે સેવા આપે છે. મને આ દલીલો આઘાતજનક લાગે છે કારણ કે તે મારા દેશની વાસ્તવિકતાના મૂળ પર પ્રહાર કરે છે. મારું માનવું છે કે તે સમય દૂર નથી જ્યારે ભારતમાં જાહેર માંગ પર બોક્સ ખોલવામાં આવશે.
કોઇ રાજકીય પક્ષે ખોલવાની હિંમત ન કરી…
સંભવિત વિવાદને જન્મ આપતા, સુબ્રમણ્યમે લખ્યું છે કે જ્યારે દસ્તાવેજો 1997 માં ભારતમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યા હતા, જે હજુ ખોલાયા નથી. તેણી ભારપૂર્વક કહે છે કે, “કોઈ પણ રાજકીય પક્ષે તેમને ખોલવાની હિંમત કરી નથી કારણ કે તેમાં શું છે તે જાણવા મળશે. ભાજપ શાસિત નેશનલ ડેમોક્રેટિક એલાયન્સ (NDA) સરકારે પણ નહીં. જે 2014 માં સત્તા પર આવી હતી.
બંધ બોક્સનો ફૂટબોલ તરીકે ઉપયોગ
ફરીથી એકવાર ભારતની અગ્રણી તપાસ એજન્સીએ એવો ડોળ કર્યો કે સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના ગુપ્ત દસ્તાવેજોવાળા બોક્સ આજ સુધી ક્યારેય ખોલવામાં આવ્યા નથી, અને એક પછી એક સરકારોએ સત્યની કે રાષ્ટ્રના આત્મસન્માનની પરવા કર્યા વિના ‘બંધ’ બોક્સનો રાજકીય ફૂટબોલ તરીકે ઉપયોગ કર્યો છે.
બોક્સ ન ખુલવા કોને સૌથી વધુ ફાયદો?
તેણી બોક્સને “રૂમમાં રહેલા હાથી” તરીકે પણ વર્ણવે છે અને નિષ્કર્ષ કાઢે છે કે, બોફોર્સ અને ભ્રષ્ટાચારને રાજકીય કારકિર્દી બનાવતા અને વિપક્ષ માટે ચૂંટણી જીતતા ધ્યાનમાં લેતા, દસ્તાવેજો જોવાની તેમની અસમર્થતા ઘણા પ્રશ્નો ઉભા કરે છે, જેમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ એ છે કે: દસ્તાવેજો પર મૌન રહેવાથી કોને સૌથી વધુ ફાયદો થાય છે?
પુસ્તકનું છેલ્લું અને નિર્ણાયક વાક્ય: “સીબીઆઈ પાસે ન ખોલેલા બોક્સમાં ભારતનું સ્વાભિમાન સમાયેલું છે.સીબીઆઈએ 21 વર્ષ સુધી બોફોર્સ કેસ ચલાવ્યો અને આખરે 2011 માં કેસ બંધ કરી દીધો.
જ્યારે વિન ચઢ્ઢા અને ઇટાલિયન ઉદ્યોગપતિ ઓટ્ટાવિયો ક્વાટ્રોચી જેવા પ્રતિવાદીઓ અને સીબીઆઈની તપાસ ટીમના ઘણા મુખ્ય સભ્યો (જેમાં તત્કાલીન ડિરેક્ટર જોગિન્દર સિંહનો પણ સમાવેશ થાય છે) હવે મૃત્યુ પામ્યા છે, ત્યારે અન્ય લોકો યાદ કરે છે કે 1997 માં ભારતમાં મોકલવામાં આવેલા ગુપ્ત સ્વિસ દસ્તાવેજો 1999 માં દાખલ કરાયેલ ચાર્જશીટમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવતા હતા. આમ, તેઓ પુસ્તકમાં કરવામાં આવેલા દાવાઓનો વિરોધાભાસ પ્રગટ કરે છે.
ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ સાથે વાત કરનારાઓમાં ઓપી ગલ્હોત્રા પણ હતા, જેઓ બોફોર્સ કેસ માટે સોંપાયેલા પોલીસ અધિક્ષક (એસપી) હતા અને પછી એજન્સીના સંયુક્ત નિર્દેશક બન્યા. તેમણે કહ્યું કે: “દસ્તાવેજો સીબીઆઈને સોંપાયા પછી તરત જ હું ટીમમાં જોડાયો અને તેમાં આપેલા ચુકવણીઓએ ઓટ્ટાવિયો ક્વાટ્રોચી અને હિન્દુજા બંધુઓ સામે આરોપો દાખલ કરવાનો આધાર બનાવ્યો. ઉદાહરણ તરીકે, દસ્તાવેજોમાં આપેલી વિગતોને કારણે જ હિન્દુજા ભારતમાં તપાસમાં જોડાયા. બોક્સ ખુલ્લા હતા.
આ વાંચો – ટ્રમ્પ અને ઝેલેન્સ્કી વચ્ચે રકઝક, દુનિયા માટે શું છે શીખ!
બોફોર્સ કેસમાં સીબીઆઈ તપાસ ટીમના અન્ય એક મુખ્ય સભ્ય ડેપ્યુટી ઈન્સ્પેક્ટર જનરલ (ડીઆઈજી) એનઆર વાસન હતા, જેમણે 15 વર્ષ સુધી કેસ સંભાળ્યો હતો. તેમણે ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું કે ડિરેક્ટર તેમને લાવ્યા પછી, બોક્સ તીસ હજારી કોર્ટમાં એડિશનલ સેશન્સ જજ અજિત ભારીહોકેના ચેમ્બરમાં લઈ જવામાં આવ્યા હતા, જજે ખોલ્યા હતા અને પછી કેસ પ્રોપર્ટી તરીકે સીબીઆઈને સોંપવામાં આવ્યા હતા.
ન્યાયાધીશ સામે ખુલ્યા, તપાસ માટે CBI ને સોંપાયા
તેમણે યાદ કર્યું, “ગુપ્ત દસ્તાવેજો 1997 માં સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ અને ભારત વચ્ચે કોર્ટ-ટુ-કોર્ટ ટ્રાન્સફર હતા અને તેથી તેમને નિયુક્ત કોર્ટને સંબોધવામાં આવ્યા હતા. નિયુક્ત ન્યાયાધીશની સામે સીલ ખોલવામાં આવ્યા હતા અને પછી તપાસ માટે અમને સોંપવામાં આવ્યા હતા. ચાર્જશીટ દાખલ કરવા માટે સીબીઆઈ માટે દસ્તાવેજો અમૂલ્ય હતા કારણ કે તેમાં સમગ્ર મની ટ્રેલ અને દરેક બેંકિંગ વ્યવહારનો સમાવેશ થતો હતો.
બોફોર્સ સામાન્ય કેસ ન હતો, સરકાર પડી હતી!
જ્યારે સીબીઆઈ તપાસકર્તાઓના આ પ્રતિભાવ વિશે પૂછવામાં આવ્યું, ત્યારે સુબ્રમણ્યમે ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને કહ્યું: “બોફોર્સ કોઈ સામાન્ય કેસ નહોતો. ભારતમાં, તેણે સરકારને પાડી દીધી અને સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં, તપાસના પરિણામે કાયદાઓમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા. સીબીઆઈએ અમને જણાવવું જોઈતું હતું કે તેમને શું મળ્યું અને અમારી સાથે માહિતી શેર કરવી જોઈતી હતી. આ બધું આટલી શાંતિથી કેમ કરવામાં આવ્યું?
મમ્મી, બોફોર્સ બોલે છે…
તેમના પુસ્તકમાં વિગતવાર જણાવાયું છે કે વાર્તાએ તેમના વ્યાવસાયિક અને વ્યક્તિગત વચ્ચેની રેખા કેવી રીતે ઝાંખી કરી દીધી. ઉદાહરણ તરીકે, તેઓ વર્ણન કરે છે કે કેવી રીતે 1990 માં, જ્યારે તેઓ લાંચ લેનારાઓનો પીછો કરી રહ્યા હતા, ત્યારે જ્યારે પણ ઘરે ફોન વાગતો, ત્યારે તેમનો ચાર વર્ષનો પુત્ર નિખિલ બૂમ પાડતો, “મમ્મી, બોફોર્સ બોલે છે.
