India Russia Oil Trade: રશિયા યૂક્રેન યુદ્ધ વચ્ચે ભારતે એક મોટું પગલું ભર્યું અને અમેરિકાની આંખો પહોળી થઇ ગઇ. ભારતે પોતાના માટે ‘ભારત રશિયા ઓઇલ ટ્રેડ’ મારફતે સસ્તા ક્રૂડ ઓઇલની વ્યવસ્થાને વધુ સુદ્રઢ બનાવી. અમેરિકાના ટેરિફ કકળાટ સામે ભારતે માસ્ટરસ્ટ્રોક મારતાં અમેરિકા વિચારતું થઇ ગયું. છેવટે અસંમજની સ્થિતિમાં અમેરિકાએ ભારતની દુ:ખતી નસ પર હાથ મુક્યો અને પાકિસ્તાન સાથે ઓઇલ ટ્રેડ કરાર કર્યોનું લાગી રહ્યું છે.
યૂક્રેન સામેના યુદ્ધને પગલે વિશ્વના દેશો રશિયા સાથે વેપાર બંધ કરવા હિમાયત કરી રહ્યા છે ત્યારે ભારતે રશિયા સાથે હાથ મિલાવી મોટી કૂટનીતિક જીત પ્રાપ્ત કરી છે. ભારતના આ કદમથી કહેવાતા જગત જમાદારની જાણે ઊંઘ હરામ થઇ ગઇ. ભારતે સૂઝબૂઝ બતાવી રશિયા સાથે પોતાના સંબંધ વધુ મજબૂત કર્યા. આ કરારથી ભારતને વધુ સસ્તું ક્રૂડ ઓઇલ મળશે. પરંતુ ભારતનું આ પગલું અમેરિકાની આંખમાં ખૂંચી રહ્યું છે.
અમેરિકા ક્યારેય ન ઇચ્છે કે ભારત પોતાના ક્રૂડ ઓઇલની આપૂર્તિ રશિયા પાસેથી કરે. અમેરિકાનો હંમેશથી એવો પ્રયાસ રહ્યો છે કે, ભારત ક્રૂડ ઓઇલ માટે અમેરિકા ઉપર જ નિર્ભર રહે. ટ્રમ્પ કાળ અગાઉ બાઇડેનના સમયગાળા દરમિયાન પણ આ વિવાદ ઉઠ્યો હતો અને ભારતને ગર્ભિત ધમકીઓ પણ અપાઇ હતી. હવે ટ્રમ્પના કાર્યકાળમાં પણ જાણે ભૂતકાળનું પુનરાવર્તન થઇ રહ્યું છે.
ભારત સામે અમેરિકાનો ખેલ !
ભારત રશિયા ક્રૂડ ઓઇલ ટ્રેડથી ઉશ્કેરાયલ અમેરિકાએ ‘વાયા પાકિસ્તાન’ ખેલ ખેલ્યા છે. અમેરિકી રાષ્ટ્રપ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે પાકિસ્તાન સાથે ઓઇલ સંશોધનને લઇને કરાર કર્યાની જાહેરાત કરી સૌને વિચારતા કર્યા છે. પાકિસ્તાન પણ જાહેરાતને પોતાની મોટી જીત તરીકે માની જશ્ન મનાવી રહ્યું છે. જોકે બધા જાણે છે એમ પાકિસ્તાનમાં ખાસ કોઇ ઓઇલ ભંડાર નથી. પરંતુ અહીં અમેરિકાનો ડોળો બલૂચિસ્તાન પર હોવાનું લાગી રહ્યું છે.
અમેરિકા દ્વારા ભારતીય આયાત પર ટેરિફ સંબંધિત વિવાદો વચ્ચે. આ પરિસ્થિતિના જવાબમાં, અમેરિકી વહીવટીતંત્ર દ્વારા પાકિસ્તાન સાથે ‘વિશાળ તેલ ભંડાર’ વિકસાવવા માટે એક સમજૂતીની જાહેરાત કરવામાં આવી, જેને ઘણા નિરીક્ષકો ભારત સામેની એક વ્યૂહાત્મક ચાલ તરીકે જોઈ રહ્યા છે.
અમેરિકાની પાકિસ્તાન સાથેની વ્યૂહાત્મક ડિલ
ભારત-રશિયા ક્રૂડ ઓઇલ ટ્રેડથી ઊભી થયેલી પરિસ્થિતિના પ્રત્યાઘાત રૂપે, અમેરિકી વહીવટીતંત્ર દ્વારા પાકિસ્તાન સાથે તેલ સંશોધનને લઈને કરાર કર્યાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે, જેણે સૌને વિચારતા કર્યા છે.
પાકિસ્તાન આ જાહેરાતને પોતાની મોટી જીત તરીકે રજૂ કરી રહ્યું છે. જોકે, મોટાભાગના નિષ્ણાતો જાણે છે કે પાકિસ્તાનમાં કોઈ નોંધપાત્ર ‘વિશાળ’ તેલ ભંડારની પુષ્ટિ થયેલી નથી.
આ ડીલ પાછળ અમેરિકાનો મુખ્ય રસ પાકિસ્તાનના બલુચિસ્તાન પ્રાંતમાં હોવાનું મનાય છે, જે ઇરાન અને ચીન બંનેની નજીક વ્યૂહાત્મક સ્થાન ધરાવે છે. ઘણા વિશ્લેષકો આ કદમને ભારતને પરોક્ષ રીતે નિયંત્રિત કરવાની એક ચેષ્ટા તરીકે પણ જોઈ રહ્યા છે.
બલુચિસ્તાનનો દાવો: તેલ ભંડાર પાકિસ્તાનના નથી!
આ અમેરિકી-પાક તેલ સમજૂતી વચ્ચે બલુચ નેતા મીર યાર બલૂચે એક મોટો દાવો કરીને વિવાદને નવો વળાંક આપ્યો છે. પાકિસ્તાનમાં પ્રાકૃતિક સંસાધનોને લઈને કરાઈ રહેલા મોટા દાવાઓ સામે તેમણે સખત આપત્તિ વ્યક્ત કરી છે.
મીર બલૂચે સ્પષ્ટ કર્યું કે ક્રૂડ ઓઇલ અને પ્રાકૃતિક ખનિજ ભંડારની જે વાતો કરવામાં આવી રહી છે, તે પાકિસ્તાનમાં નહીં, પરંતુ ‘રિપબ્લિક ઑફ બલુચિસ્તાન’માં છે.
મીર બલૂચે તો એટલે સુધી પણ કહ્યું કે, અમેરિકી વહીવટીતંત્રને પાકિસ્તાની સેના અને ખાસ કરીને સેના પ્રમુખ જનરલ આસિમ મુનીરે ગુમરાહ કર્યા છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે, અહીંના તેલ, પ્રાકૃતિક ગેસ અને અન્ય ખનિજો પાકિસ્તાનના પંજાબ પ્રાંતમાં નહીં, પરંતુ બલુચિસ્તાનમાં સ્થિત છે.
બલૂચ નેતાના મતે, આ વિસ્તાર પાકિસ્તાનનો નથી, પરંતુ એક સ્વતંત્ર ‘રિપબ્લિક ઑફ બલુચિસ્તાન’ છે જેના પર પાકિસ્તાને 1948માં ગેરકાયદેસર રીતે કબ્જો જમાવ્યો છે.
વિશાળ તેલ ભંડાર વાસ્તવિકતા અને અમેરિકાના હિતો
અમેરિકી વહીવટીતંત્ર દ્વારા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર જાહેરાત કરવામાં આવી હતી કે, અમેરિકા અને પાકિસ્તાન “તેના વિશાળ તેલ ભંડાર વિકસાવવા માટે સાથે મળીને કામ કરશે. જોકે, પાકિસ્તાનમાં ખરેખર કેટલા “વિશાળ” તેલ ભંડાર છે તે અંગે હજુ સ્પષ્ટતા નથી.
પાકિસ્તાન લાંબા સમયથી તેના દરિયાકિનારે મોટા તેલ ભંડાર હોવાનો દાવો કરે છે, પરંતુ આ સંસાધનોને બહાર કાઢવામાં આજ સુધી કોઈ નોંધપાત્ર પ્રગતિ થઈ નથી.
પાકિસ્તાન હાલમાં તેની ઊર્જા જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે મોટાભાગે મધ્ય પૂર્વના દેશોમાંથી પેટ્રોલિયમ આયાત પર નિર્ભર છે. આ સમજૂતીનો એક હેતુ પાકિસ્તાનને આ સંભવિત ભંડાર માટે જરૂરી રોકાણ અને અદ્યતન નિષ્કર્ષણ તકનીકો આકર્ષવામાં મદદ કરવાનો હોઈ શકે છે.
ભારત પર દબાણ લાવવાની યુક્તિ
ભારતીય આયાત પર 25% ટેરિફ અને રશિયન તેલ તથા સંરક્ષણ ઉપકરણોની ખરીદી માટે વધારાના દંડની અમેરિકી જાહેરાત કર્યાના ગણતરીના કલાકો બાદ પાકિસ્તાન સાથેની આ સમજૂતીની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી.
ઘણા વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે આ સમજૂતી ભારત પર વેપાર સોદા માટે યુએસની માંગણીઓ સ્વીકારવા માટે દબાણ લાવવાની એક યુક્તિનો ભાગ હોઇ શકે છે. અમેરિકી વહીવટીતંત્ર સતત વેપાર કરારોને પુનરાવર્તિત કરવા પર ભાર મૂકી રહ્યું છે, અને ઘણીવાર વાટાઘાટો દરમિયાન દબાણ માટે ટેરિફની ધમકીઓનો ઉપયોગ કરે છે.
ભૌગોલિક-વ્યૂહાત્મક હિતો અને ચીન સામે મુકાબલો
પાકિસ્તાન તેની ભૌગોલિક સ્થિતિને કારણે યુએસ માટે વ્યૂહાત્મક મહત્વ ધરાવે છે, કારણ કે તે મધ્ય એશિયા, દક્ષિણ એશિયા, ચીન, મધ્ય પૂર્વ અને ભારત વચ્ચેના મુખ્ય બિંદુ પર આવેલું છે.
અમેરિકા ખાસ કરીને પાકિસ્તાનની ચીન પર વધી રહેલી નિર્ભરતા ઘટાડવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. ચીન-પાકિસ્તાન ઇકોનોમિક કોરિડોર (CPEC) દ્વારા ચીન આ ક્ષેત્રમાં પોતાનો પ્રભાવ વધારી રહ્યું છે. બલુચિસ્તાન, તેના ખનિજ સંસાધનો અને ઇરાનની નજીક હોવાને કારણે, યુએસ માટે વ્યૂહાત્મક મૂલ્ય ધરાવે છે.
યુએસ બલુચિસ્તાનમાં પોતાની હાજરી સ્થાપિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યું છે, જે ઇરાનની પ્રવૃત્તિઓ પર દેખરેખ અને દબાણ માટે સંભવિત બિંદુ બની શકે છે.
પાકિસ્તાન સાથેના સંબંધો મજબૂત કરવા
પાકિસ્તાન યુએસનો એક મુખ્ય બિન-નાટો સહયોગી રહ્યો છે, અને આ નવી ઉર્જા પહેલ ઇસ્લામાબાદ સાથેના સંબંધોને ફરીથી જીવંત કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
આ સમજૂતીનો હેતુ દ્વિપક્ષીય વેપારને વેગ આપવા, બજારની પહોંચને વિસ્તૃત કરવા, રોકાણને આકર્ષવા અને પરસ્પર હિતના ક્ષેત્રોમાં સહયોગને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે, જેમાં ઉર્જા, ખાણકામ અને ખનિજો, IT, ક્રિપ્ટોકરન્સી અને અન્ય ક્ષેત્રોનો સમાવેશ થાય છે.
પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન શેહબાઝ શરીફે આ સમજૂતીને “ઐતિહાસિક” ગણાવી છે, જે દ્વિપક્ષીય સહયોગને મજબૂત કરવા માટે પાકિસ્તાનની આશાવાદ દર્શાવે છે.
આર્થિક લાભો અને વૈવિધ્યકરણ
જો પાકિસ્તાનમાં નોંધપાત્ર તેલ ભંડાર વાણિજ્યિક રીતે સક્ષમ સાબિત થાય, તો તે યુએસ કંપનીઓ માટે મોટા રોકાણ અને આવકના અવસરો પ્રદાન કરી શકે છે.
ભારતના રશિયા તરફના ઝૂકાવ સામે ટ્રમ્પે આપી ધમકી…
પાકિસ્તાન માટે, આ ડીલ તેને તેના ક્રૂડ સોર્સિંગમાં વૈવિધ્ય લાવવામાં અને મધ્ય પૂર્વના સપ્લાયર્સ પરની તેની નિર્ભરતા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. તાજેતરમાં, પાકિસ્તાને યુએસ ક્રૂડની તેની પ્રથમ ખરીદી કરી છે, જે આ ડીલની શરૂઆત તરીકે જોવા મળે છે.
