BJP Congress Manmohan Singh Memorial Politics: પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહના સ્મારકને લઈને ઘણો વિવાદ થયો હતો. કોંગ્રેસે માંગ કરી હતી કે કેન્દ્ર સરકારે દિલ્હીમાં મનમોહન સિંહના સ્મારક માટે જગ્યા આપવી જોઈએ. કોંગ્રેસે કહ્યું કે નિગમ બોધ ઘાટ પર મનમોહન સિંહના અંતિમ સંસ્કાર એ દેશના પ્રથમ શીખ વડાપ્રધાનનું અપમાન છે. મનમોહન સિંહના સ્મારકને લઈને વિવાદ વધતા કેન્દ્ર સરકારના સૂત્રોનું કહેવું છે કે જવાહરલાલ નેહરુની બાજુમાં સંજય ગાંધીનું સ્મારક જ્યાં છે ત્યાં શાંતિ વનમાં ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાનનું સ્મારક બનાવવામાં આવી શકે છે.
મનમોહન સિંહના સ્મારકને લઈને ચાલી રહેલા વિવાદ વચ્ચે ઘણી મહત્વની માહિતી સામે આવી છે. ઉદાહરણ તરીકે, દિલ્હીમાં સંજય ગાંધીનું સ્મારક છે જ્યારે ભારતમાં ક્યાંય પૂર્વ વડાપ્રધાન વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહનું સ્મારક નથી. જ્યારે સંજય ગાંધી કોઈ મોટો હોદ્દો ધરાવતા ન હતા.
રાજઘાટ દિલ્હીમાં યમુના નદીના કિનારે મહાત્મા ગાંધીની સમાધિ છે. જાન્યુઆરી, 1948માં તેમની હત્યા બાદ મહાત્મા ગાંધીની સમાધિ બનાવવામાં આવી હતી. મે, 1964માં જવાહરલાલ નેહરુના અવસાન પછી, તેમનું સ્મારક દિલ્હીના શાંતિ વનમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું. તે રાજઘાટને અડીને છે. રાજઘાટ નજીક વિજય ઘાટ ખાતે ભારતના બીજા વડાપ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની યાદમાં એક સ્મારક પણ બનાવવામાં આવ્યું હતું.
ગુલઝારી લાલ નંદાનું એક સ્મારક, જેમણે વચગાળાના વડા પ્રધાન તરીકે સેવા આપી હતી, અમદાવાદમાં અભય ઘાટ તરીકે ઓળખાતું હતું. અમદાવાદમાં પૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈની સમાધિ છે જેને નારાયણ ઘાટ કહેવામાં આવે છે. મોરારજી દેસાઈ ગુજરાતમાંથી આવ્યા હતા અને 1977 માં કેન્દ્રમાં રચાયેલી પ્રથમ બિન-કોંગ્રેસી સરકારના વડા પ્રધાન તરીકે સેવા આપી હતી.
મોરારજી દેસાઈ પછી વડા પ્રધાન બનેલા ચૌધરી ચરણ સિંહનું મે 1987માં અવસાન થયું હતું. દિલ્હીમાં જ્યાં તેમના અંતિમ સંસ્કાર થયા તે સ્થળનું નામ કિસાન ઘાટ રાખવામાં આવ્યું છે.
જૂન 1980માં ઈન્દિરા ગાંધીના પુત્ર સંજય ગાંધીનું દિલ્હીમાં વિમાન દુર્ઘટનામાં મૃત્યુ થયું હતું. તેમના અંતિમ સંસ્કાર સ્મૃતિ વાન સ્મારક સંકુલમાં કરવામાં આવ્યા હતા અને અહીં સંજય ગાંધીની સમાધિ બનાવવામાં આવી હતી. તે સમયે કેન્દ્રમાં ઈન્દિરા ગાંધીની સરકાર હતી.
શક્તિ સ્થળ અને વીર ભૂમિ
ઑક્ટોબર 1984માં ઈન્દિરા ગાંધીની વડાપ્રધાન પદ સંભાળતી વખતે હત્યા કરવામાં આવી હતી. ઇન્દિરા ગાંધીના અંતિમ સંસ્કાર રાજઘાટ પાસે કરવામાં આવ્યા હતા જેનું નામ શક્તિ સ્થળ હતું. રાજીવ ગાંધી મે 1991માં આતંકવાદી બોમ્બ વિસ્ફોટમાં માર્યા ગયા હતા. તેમના અંતિમ સંસ્કાર રાજઘાટ પાસે કરવામાં આવ્યા હતા. આ સ્મારકને વીર ભૂમિ નામ આપવામાં આવ્યું હતું.
દેશના અન્ય વડાપ્રધાન ચંદ્રશેખરનું જુલાઈ 2007માં અવસાન થયું હતું, જ્યારે તેમના અંતિમ સંસ્કાર એકતા સ્થળ સંકુલમાં કરવામાં આવ્યા હતા. 2015માં મોદી સરકારે તેમના સ્મારકનું નામ બદલીને જનનાયક સ્થળ કરી દીધું.
સ્મૃતિ સ્થળ સંકુલમાં પૂર્વ વડાપ્રધાન આઈકે ગુજરાલની સ્મૃતિમાં સ્મારક બનાવવામાં આવ્યું છે. ઓગસ્ટ 2018માં બીજેપી નેતા અટલ બિહારી વાજપેયીના નિધન બાદ મોદી સરકારે વાજપેયીની યાદમાં દિલ્હીમાં એક સ્મારક બનાવ્યું અને તેનું નામ હંમેશા અટલ રાખ્યું.
કોંગ્રેસ સરકાર દરમિયાન રાવનું સ્મારક બનાવવામાં આવ્યું ન હતું
નવાઈની વાત એ છે કે આ તમામ નેતાઓને તેમના અંતિમ સંસ્કાર બાદ સ્મારક તો મળી ગયું, પરંતુ પાંચ વર્ષ સુધી ચાલી રહેલી કોંગ્રેસ સરકારના પહેલા બિન-ગાંધી વડાપ્રધાન રહેલા પૂર્વ વડાપ્રધાન નરસિમ્હા રાવને દિલ્હીમાં તેમના સ્મારકમાં સ્મારક મળ્યું. તેના માટે કોઈ સ્થાન આપવામાં આવ્યું ન હતું. 2004માં નરસિમ્હા રાવનું અવસાન થયું ત્યારે કેન્દ્રમાં મનમોહન સિંહના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસની સરકાર હતી.
નરસિમ્હા રાવના પાર્થિવ દેહને પણ કોંગ્રેસ કાર્યાલયમાં લોકોના અંતિમ દર્શન માટે રાખવાની મંજૂરી આપવામાં આવી ન હતી. નરસિમ્હા રાવના અંતિમ સંસ્કાર હૈદરાબાદમાં કરવામાં આવ્યા હતા. તેમનો જન્મ સંયુક્ત આંધ્ર પ્રદેશમાં થયો હતો. 2014માં જ્યારે નરેન્દ્ર મોદી વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે તેમની સરકારે 2015માં નરસિમ્હા રાવ માટે દિલ્હીમાં જ્ઞાન ભૂમિ નામનું સ્મારક બનાવ્યું હતું.
‘રાષ્ટ્રીય સ્મારક’ માટેની દરખાસ્ત
આ રીતે દિલ્હીની મધ્યમાં લગભગ 245 એકર જમીન સ્મારકો માટે આપવામાં આવી હતી. તેને જોતા 2013માં મનમોહન સિંહ સરકારે નિર્ણય લીધો હતો કે હવે મૃત નેતાઓ માટે અલગથી કોઈ સ્મારક બનાવવામાં આવશે નહીં. સરકારે કહ્યું હતું કે ભવિષ્યમાં નેતાઓનું સ્મારક બનાવવા માટે યમુના નદીના કિનારે ‘નેશનલ મેમોરિયલ સાઇટ’ બનાવવામાં આવશે અને અહીં તમામ નેતાઓનું એક કોમન કોમ્પ્લેક્સ હશે.
2000માં જ્યારે અટલ બિહારી વાજપેયી વડાપ્રધાન હતા ત્યારે કોમન કોમ્પ્લેક્સને લઈને ચર્ચા થઈ હતી, પરંતુ તેને મનમોહન સિંહની કેબિનેટે મંજૂરી આપી હતી.
દિલ્હીમાં પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિઓના સ્મારકો પણ છે
આ પૂર્વ વડાપ્રધાનો ઉપરાંત દિલ્હીમાં પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિઓના સ્મારક પણ છે. પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ ગિયાની ઝૈલ સિંહ (એકતા સ્થળ), શંકર દયાલ શર્મા (કર્મભૂમિ), આર. વેંકટરામનનું સ્મારક પણ છે. પટનામાં ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદનું સ્મારક છે જેને મહાપરાયણ ઘાટ કહેવામાં આવે છે. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ મૂળ બિહારના હતા. બંધારણના ઘડવૈયા ડો.બી.આર. આંબેડકરનું ચૈત્ય ભૂમિ નામનું સ્મારક મુંબઈમાં દાદર ચોપાટીની બાજુમાં આવેલું છે.
આ પણ વાંચોઃ- અંતરિક્ષમાં કમાલ કરશે ISRO, જાણો શું છે Spadex મિશન, જેના લોન્ચિંગ સાથે ભારત પહોંચી જશે એલિટ ક્લબમાં
આ બધી માહિતી વાંચ્યા પછી મનમાં એક જ પ્રશ્ન આવે છે કે તમામ ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાનો અને ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિઓ સિવાય સંજય ગાંધીનું પણ દિલ્હીમાં એક સ્મારક છે, પરંતુ એ ચોક્કસપણે આશ્ચર્યજનક છે કે વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહ, જેમના વડા પ્રધાન તરીકેના કાર્યકાળ દરમિયાન, મંડલ કમિશનની ભલામણો લાગુ કરવામાં આવી હતી અને ભારતીય રાજકારણમાં આ એક મોટો વિકાસ હતો, તેનો ક્યાંય ઉલ્લેખ નથી.
એ પણ ખૂબ જ આશ્ચર્યજનક છે કે કોંગ્રેસની સરકારો દરમિયાન દિલ્હીમાં નરસિંહ રાવના સ્મારક માટે જગ્યા આપવામાં આવી ન હતી અને નરેન્દ્ર મોદી સરકારે રાવના સ્મારક માટે જગ્યા આપી હતી.
