BJP NDA Coalition Government History in India: લોકસભાની ચૂંટણી 2024 પૂરી થઈ ગઈ છે. ચૂંટણી પરિણામોમાં કોઈ પણ પક્ષને સ્પષ્ટ બહુમતી મળી નથી. છેલ્લા 10 વર્ષથી બહુમતી સાથે સત્તામાં રહેલી ભાજપ આ ચૂંટણીમાં સૌથી મોટી પાર્ટી બની હતી પરંતુ બહુમતીનો જાદુઈ આંકડો જીતવાથી પાછળ રહી ગઈ હતી. જો કે ચૂંટણી પહેલા બનેલા ગઠબંધનના આધાર પર ભાજપના નેતૃત્વવાળા એનડીએ ને સ્પષ્ટ બહુમત મળ્યો છે. આ સાથે જ કોંગ્રેસની આગેવાનીમાં ભારત ગઠબંધનને ગત ચૂંટણીથી ચોક્કસ ધાર મળી છે. તેમ છતાં આ ગઠબંધન બહુમતથી દૂર રહ્યું છે.
પીએમ નરેન્દ્ર મોદી ત્રીજી વખત વડાપ્રધાન
લોકસભા ચૂંટણી 2024માં ભાજપને 240 સીટો પર જીત મળી છે. આ સાથે જ ભાજપના નેતૃત્વવાળા એનડીએને કુલ 293 સીટો પર જીત મળી છે. એનડીએ ગઠબંધને 272નો જાદુઈ આંકડો પાર કરી લીધો છે. આ કારણે નરેન્દ્ર મોદી ત્રીજી વખત દેશના વડાપ્રધાન પદના શપથ લેવા જઈ રહ્યા છે. જ્યારે ભારત ગઠબંધનને કુલ 234 સીટો મળી છે. આ સાથે જ તેની લીડ કોંગ્રેસને 99 સીટો પર જીત મળી છે.
ભારતમાં ગઠબંધનની રાજનીતિનો ઈતિહાસ
દેશમાં ગઠબંધનની રાજનીતિનો ઈતિહાસ 70 વર્ષથી વધુ જૂનો છે. દેશમાં પહેલીવાર પાર્ટીઓનું ગઠબંધન શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીના નેતૃત્વમાં થયું હતું. આઝાદી પછી રચાયેલી પ્રથમ વચગાળાની સરકારમાં મુખરજી પંડિત નેહરુના પ્રધાનમંડળમાં કેન્દ્રીય ઉદ્યોગ પ્રધાન હતા. મુખરજીએ 19 એપ્રિલ 1950ના રોજ તત્કાલીન વડાપ્રધાન નહેરુ અને પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન લિયાકત અલી ખાન સાથે થયેલી સમજૂતી અને જમ્મુ-કાશ્મીરનો વિશેષ દરજ્જો (કલમ 370)ના વિરોધમાં કેબિનેટ મંત્રી પદેથી રાજીનામું આપ્યું હતું.
જનસંઘના નેતૃત્વમાં પહેલું ગઠબંધન
મંત્રીપદેથી રાજીનામું આપ્યા બાદ મુખરજીએ આરએસએસના તત્કાલીન સરસંઘચાલક ગુરુ ગોલવલકર સાથે મુલાકાત કરી હતી અને પક્ષની રચના માટેની વ્યૂહરચના ઘડી હતી. ત્યારબાદ શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી, પ્રોફેસર બલરાજ મધોક અને દીનદયાળ ઉપાધ્યાયે સાથે મળી 21 ઓક્ટોબર, 1951ના રોજ દિલ્હીમાં ભારતીય જનસંઘ (બીજેએસ)ની સ્થાપના કરી હતી. પાર્ટીએ દેશની ઘણી બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી, પરંતુ મુખર્જીની બેઠક સહિત માત્ર 3 બેઠકો પર જીત મેળવી હતી. આ પછી મુખર્જી-દીનદયાળ અને મધોકે નેશનલ ડેમોક્રેટિક ફ્રન્ટ નામનું ગઠબંધન કર્યું હતું. આ ગઠબંધનમાં લોકસભાના 32 સાંસદ અને 10 રાજ્યસભા સાંસદ હતા. આ ગઠબંધનમાં પંજાબના અકાલી દળ, હિન્દુ મહાસભા, રિપબ્લિક કાઉન્સિલ ઓફ ઓડિશા (તે સમયે ઓરિસ્સા) અને કેટલાક સ્વતંત્ર સાંસદોનો સમાવેશ થાય છે. જો કે તે સમયની સંસદે આ ગઠબંધનને માન્યતા આપી ન હતી.
આઝાદી પછી પ્રથમ ગઠબંધન સરકાર
ઈન્દિરા ગાંધીની સરકારે 25 જૂન, 1975થી દેશમાં કટોકટી લાદવાની જાહેરાત કરી હતી. આ પછી, વિપક્ષી પાર્ટીના નેતાઓ અને ઇન્દિરાનો વિરોધ કરી રહેલા લોકોને જેલમાં નાખવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ. લગભગ 2 વર્ષ બાદ, 21 માર્ચ 1977ના રોજ, કટોકટી સમાપ્ત થઈ અને દેશમાં ચૂંટણીઓની ઘોષણા કરવામાં આવી. વિપક્ષી દળના નેતાઓ જનતા પાર્ટીની જાહેરાત કરે છે. જેમાં જનસંઘ, ભારતીય લોકદળ, કોંગ્રેસ (ઓ), સંયુક્ત સોશિયાલિસ્ટ પાર્ટી જેવી 10થી વધુ પાર્ટીઓને જોડીને જનતા પાર્ટીની રચના કરવામાં આવી હતી. આ ચૂંટણીમાં ઇન્દિરા ગાંધીને હારનો સામનો કરવો પડ્યો અને જનતા પાર્ટીએ સરકાર બનાવી. આ સરકારનું નેતૃત્વ મોરારજી દેસાઈએ કર્યું હતું. આ સાથે જ મોરારજી આધુનિક ભારતના ઇતિહાસમાં પ્રથમ બિનકોંગ્રેસી વડાપ્રધાન બન્યા હતા.
આ ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ 154 સીટો પર સમેટાઈ ગઈ હતી. જોકે, બે વર્ષમાં મોરારજી દેસાઈને વડાપ્રધાન પદેથી રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું. જે બાદ જનતા પાર્ટીના ચૌધરી ચરણ સિંહ વડાપ્રધાન બન્યા પરંતુ તેઓ પણ આ ખુરશી પર લાંબા સમય સુધી બેસી શક્યા નહીં. માત્ર 6 મહિનાની અંદર ચરણસિંહને પોતાના પદ પરથી રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું. આ પછી જનતા પાર્ટીની સરકાર પડી ભાંગી અને 1980માં મધ્યસત્ર ચૂંટણીઓ યોજાઈ. આ ચૂંટણીમાં જનતા પાર્ટીએ જગજીવન રામને વડાપ્રધાન પદના ઉમેદવાર બનાવ્યા હતા. પરંતુ જ્યારે ચૂંટણી પરિણામો આવ્યા ત્યારે જનતા પાર્ટીને માત્ર 31 બેઠકો મળી હતી જ્યારે કોંગ્રેસને 350થી વધુ બેઠકો મળી હતી. ફરી એકવાર ઈન્દિરા ગાંધીના નેતૃત્વમાં સરકાર બની.
યુનાઇટેડ ફ્રન્ટની આગેવાની હેઠળની વીપી-ચંદ્રશેખર સરકાર
પૂર્ણ બહુમતની સરકાર લાંબા સમય સુધી ચાલી ન હતી. માત્ર 9 વર્ષ બાદ ફરી એકવાર દેશમાં ગઠબંધનની સરકાર બની. 1989માં રાજીવ ગાંધી વિરુદ્ધ જનતા દળના નેતૃત્વમાં સંયુક્ત મોરચા નામનું ગઠબંધન થયું હતું. આ ગઠબંધનમાં ભાજપને સહયોગી તરીકે સામેલ કરવામાં આવી હતી. મોરચા હેઠળ વી.પી.સિંહ વડાપ્રધાન બન્યા હતા. આ સરકાર પણ લાંબો સમય ન ચાલી અને 11 મહિનામાં જ સરકાર પડી ગઈ. વી.પી.સિંહની સરકાર પડી કારણ કે ભાજપે સરકારને આપેલો ટેકો પાછો ખેંચી લીધો હતો.
વીપી સિંહની સરકાર પડ્યા બાદ ચંદ્રશેખર ભારતના વડાપ્રધાન બન્યા હતા. મોરચા હેઠળ કોંગ્રેસ પાર્ટી બહારથી ચંદ્રશેખરની સરકારને સમર્થન આપી રહી હતી. જો કે આ સરકાર લાંબા સમય સુધી ટકી શકી નહીં અને માત્ર 8 મહિનામાં જ સરકાર પડી ગઈ અને પછી મધ્યસત્ર ચૂંટણી થઈ.
અટલ બિહારી વાજપાયીની પ્રથમ સરકાર
ચંદ્રશેખરની સરકાર પડી ભાંગ્યા બાદ પી.વી.નરસિંહરાવના નેતૃત્વવાળી કોંગ્રેસ સરકાર પાંચ વર્ષ સુધી સત્તામાં રહી હતી. જે બાદ ફરી એકવાર 1996માં ગઠબંધન સરકાર શરૂ થઈ હતી. આ ચૂંટણીમાં કોઈ પણ પક્ષને બહુમતી મળી નથી. ભાજપ સૌથી મોટી પાર્ટી તરીકે ઉભરી આવે છે. જે બાદ ભાજપના નેતા અટલ બિહારી વાજપેયીએ એનડીએના નેતૃત્વમાં સરકાર બનાવી હતી. પરંતુ બહુમત સાબિત કરતા પહેલા તેમને માત્ર 13 દિવસમાં રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું. અટલ બિહારી વાજપેયીના રાજીનામા બાદ અનેક નાના-મોટા પક્ષોએ ભેગા મળીને સંયુક્ત મોરચા સાથે ગઠબંધન કર્યું હતું. આ ગઠબંધનને કોંગ્રેસ પાર્ટીએ બહારથી સમર્થન આપ્યું હતું. જે બાદ એચડી દેવગૌડા દેશના વડાપ્રધાન બન્યા હતા. પરંતુ માત્ર 10 મહિનામાં જ કોંગ્રેસે ટેકો પાછો ખેંચી લેતાં આ સરકાર પડી ભાંગી હતી.
પ્રથમ ગઠબંધન સરકારે કાર્યકાળ પૂર્ણ કર્યો
જે બાદ ઈન્દર કુમાર ગુરજલ કોંગ્રેસના સમર્થનથી દેશના વડાપ્રધાન બન્યા હતા. જો કે ગુજરાલની સરકાર પણ એક વર્ષ પૂર્ણ કરી શકી નથી. જે બાદ 1998માં ભાજપના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસને રોકવા માટે એનડીએ (નેશનલ ડેમોક્રેટિક અલાયન્સ)ની રચના કરવામાં આવી હતી. આ ગઠબંધનમાં કુલ 13 પાર્ટીઓ સામેલ હતી. 1998માં યોજાયેલી ચૂંટણીમાં એનડીએને 258 બેઠકો મળી હતી. જે બાદ અટલ બિહારી વાજપેયી દેશના વડાપ્રધાન બન્યા હતા. જો કે, આ સરકાર પણ લાંબો સમય ટકી શકી નહીં અને માત્ર 13 મહિના બાદ જયલલિતાએ ટેકો પાછો ખેંચી લેવાને કારણે પડી ભાંગી હતી. ત્યાર બાદ દેશમાં યોજાયેલી ચૂંટણીમાં એનડીએને બહુમતી મળી હતી અને અટલ બિહારીના નેતૃત્વમાં સરકાર બની હતી. તે પહેલી ગઠબંધન સરકાર હતી જેણે પોતાનો સંપૂર્ણ કાર્યકાળ પૂરો કર્યો હતો.
એનડીએ માં ભંગાણ અને યુપીએની રચના
એનડીએના જવાબમાં કોંગ્રેસના નેતૃત્વમાં યુપીએ (યુનાઈટેડ પ્રોગ્રેસિવ અલાયન્સ)ની રચના કરવામાં આવી હતી. 2004ની સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં આ ગઠબંધનને 222 બેઠકો મળી હતી. સાથે જ આ ગઠબંધનને સમાજવાદી પાર્ટી અને બહારથી આવેલા ડાબેરી પક્ષોએ સમર્થન આપ્યું હતું. જે બાદ મનમોહન સિંહના નેતૃત્વમાં સરકાર બની હતી. જો કે 2008માં ડાબેરી પક્ષોએ ટેકો પાછો ખેંચી લીધા બાદ સપાએ સરકારને બચાવી લીધી હતી. 2009માં યોજાયેલી સામાન્ય ચૂંટણીમાં આ ગઠબંધને ફરી એકવાર સરકાર બનાવી અને મનમોહન સિંહ ફરી એકવાર દેશના વડાપ્રધાન બન્યા. આ સરકાર 2004થી 2014 સુધી ચાલી હતી.
ભાજપને બહુમતી, નરેન્દ્ર મોદી વડાપ્રધાન બન્યા
વર્ષ 2014માં દેશમાં નરેન્દ્ર મોદી અને ભાજપનું વાવાઝોડું આવ્યું હતું, જેમાં કોંગ્રેસ પાર્ટી અને યુપીએ ગઠબંધનની ખરાબ રીતે હાર થઇ હતી. કેન્દ્રમાં ભાજપના નેતૃત્વમાં મોદીની સરકાર બની હતી. આ પછી 2019માં ફરી એકવાર મોદીએ કેન્દ્રમાં સરકાર બનાવી હતી. આ બંને ચૂંટણીમાં ભાજપને પોતાના દમ પર બહુમત મળ્યો અને પાર્ટીએ મોદીના નામે 272નો જાદુઇ આંકડો પાર કર્યો. 2014માં ભાજપે 282 બેઠકો જીતી હતી, જ્યારે 2019માં તેણે 303 બેઠકો જીતી હતી.
આ પણ વાંચો | ઉત્તર પ્રદેશ લોકસભા ચૂંટણી પરિણામ 2024, યુપીમાં ભાજપનો કિલ્લો કેમ થયો ધરાશાયી? જાણો કારણો
ફરી ગઠબંધન સરકાર
2024માં યોજાયેલી લોકસભાની ચૂંટણી પહેલા કોંગ્રેસે ફરી એકવાર તમામ વિપક્ષી પાર્ટીઓને એક કરી ભારત (ઈન્ડિયન નેશનલ ડેવલપમેન્ટ ઈન્ક્લુઝિવ અલાયન્સ) ગઠબંધન બનાવ્યું હતું. આ ચૂંટણીમાં ઈન્ડિયા ગઠબંધનને બહુમત મળ્યો નહોતો, પરંતુ છેલ્લા 10 વર્ષથી કેન્દ્રમાં સત્તા પર રહેલા ભાજપને બહુમતી મેળવતા અટકાવ્યા છે. જો કે ભાજપના નેતૃત્વવાળા એનડીએ ગઠબંધનને બહુમત મળી છે અને નરેન્દ્ર મોદી સતત ત્રીજી વખત વડાપ્રધાન બનવાના છે.
