Wildlife, Science | વન્યજીવ વિજ્ઞાન : વૈજ્ઞાનિકોએ આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ (AI) ટૂલ્સની મદદથી પુરાવા મળ્યા છે કે, હાથીઓના પોતાના નામ હોય છે, જેનો ઉપયોગ તેઓ એકબીજાને સંબોધવા માટે કરે છે. આ શોધ તેમને એવા કેટલાક પ્રાણીઓમાંથી એક બનાવે છે, જે એકબીજાને નામ આપે છે. મનુષ્યોની જેમ અને અન્ય પ્રાણીઓથી અલગ, હાથીઓ એકબીજાને સંબોધન કરનારના અવાજનું અનુકરણ કર્યા વિના એકબીજાને સંબોધે છે.
‘આફ્રિકન હાથીઓ એકબીજાને વ્યક્તિગત રીતે વિશિષ્ટ નામ-જેવા કોલ્સ સાથે સંબોધે છે’ આ શીર્ષક ધરાવતો અભ્યાસ, નેચર જર્નલમાં 10 જૂનના રોજ પ્રકાશિત થયો હતો. તે કોલોરાડો સ્ટેટ યુનિવર્સિટી (યુએસએ) ના માઈકલ પાર્ડો, કર્ટ ફ્રિસ્ટ્રુપ અને જ્યોર્જ વિટમેયર, ડેવિડ લોલચુરાગી અને સેવ ધ એલિફન્ટ્સ (કેન્યા) ના ઈયાન ડગ્લાસ-હેમિલ્ટન, જોયસ પૂલ અને એલિફન્ટવોઈસ (નોર્વે)ના પીટર ગ્રાનલ અને એમ્બોસેલી દ્વારા સહ-લેખક હતા. હાથી પર અભ્યાસ પ્રોજેક્ટ (કેન્યા) જે સિન્થિયા મોસ દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો.
કુદરત સાથે વાત કરતા, પાર્ડોએ કહ્યું, “પ્રાણીઓના જીવન વિશે આપણે જાણીએ છીએ તેના કરતાં ઘણી વધુ અભિજાત્યપણુ છે. હાથીઓનો સંચાર વિશે આપણે અગાઉ વિચાર્યું તે કરતાં વધુ જટિલ હોઈ શકે છે.” તો જોઈએ આ અભ્યાસ કેવી રીતે હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો અને તેના મહત્વ પર એક નજર.
અભ્યાસ કેવી રીતે હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો?
સંશોધકોના મતે, પ્રચલિત માન્યતાથી વિપરીત, મોટા ભાગના હાથીના અવાજોમાં ગડગડાહટ હોય છે – ઓછા અવાજવાળા, ગડગડાટવાળા અવાજો – અને ટ્રમ્પેટ નહીં, જે આવશ્યકપણે ભાવનાત્મક વિસ્ફોટ છે.
પાર્ડોએ ધ ન્યૂ યોર્ક ટાઈમ્સને જણાવ્યું હતું કે, ગડગડાહટ વધુ અર્થપૂર્ણ છે અને તેનો ઉપયોગ વિવિધ સામાજિક પરિસ્થિતિઓમાં થાય છે. તેથી જ હાથીઓના એકબીજાના નામ છે કે કેમ તે ચકાસવા માટે, સંશોધકોએ ગડગડાહટનું પરીક્ષણ કર્યું.
1986 અને 2022 ની વચ્ચે, તેઓએ દક્ષિણ કેન્યાના એમ્બોસેલી નેશનલ પાર્ક અને દેશના ઉત્તરમાં સંબુરુ અને બફેલો સ્પ્રિંગ્સ નેશનલ રિઝર્વમાં જંગલી માદા આફ્રિકન સવાન્ના હાથીઓ અને તેમના બાળકોની ધમાલ રેકોર્ડ કરી.
ત્યારબાદ તેઓએ 469 થન્ડર રેકોર્ડિંગનું વિશ્લેષણ કર્યું અને તેમને AI મોડેલમાં ફીડ કર્યું – માનવ કાન માટે આ ગડગડાહટ પારખવી મુશ્કેલ છે, પરંતુ હાથી માટે નહીં.
પાર્ડોએ સીબીસી ન્યૂઝને કહ્યું કે, “અમે તે મૉડલ સાથે જે કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા, તે એ જોવાનું હતું કે, શું આપણે કૉલના ધ્વનિ ગુણોથી એ અનુમાન લગાવી શકીએ છીએ કે, કોલ કોને સંબોધિત કરવામાં આવ્યો છે. ત્યારે અમે નિષ્કર્ષ પર આવી શકીશું. કૉલમાં કેટલીક માહિતી છે, જે ઓળખી કાઢે છે. ઇચ્છિત રીસીવર બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો.”
AI મોડેલે 27.5% સમયમાં સફળતાપૂર્વક ઓળખી કાઢ્યું હતું કે, કયા હાથીને સંબોધીત કરવામાં આવી રહ્યું હતુ, જે મોડલને હાથીઓના રેન્ડમ ઓડિયો રેકોર્ડિંગ આપવામાં આવ્યા હતા તેના કરતા ઘણો વધારે હતો. આનાથી જાણવા મળ્યું કે, કેટલીક ગર્જનાઓમાં એવી માહિતી હતી, જે ફક્ત ચોક્કસ હાથી માટે જ વિશિષ્ટ હતી.
સંશોધકોએ 17 હાથીઓ પર ગર્જનાના રેકોર્ડિંગ્સ વગાડી અને તેમની પ્રતિક્રિયાઓની તુલના કરીને તેમના વિશ્લેષણને પૂરક બનાવ્યું. તેઓએ અવલોકન કર્યું કે, વ્યક્તિગત હાથીઓ જ્યારે અન્ય હાથીઓ તરફ નિર્દેશિત બૂર્સ સાંભળે છે, તેના કરતાં તેમનું ‘નામ’ સાંભળીને વધુ તીવ્ર પ્રતિક્રિયા આપે છે.
“હું ખૂબ જ ઉત્સાહિત હતો,” પાર્ડોએ એનવાયટીને કહ્યું. “ખાસ કરીને જ્યારે અમને પ્લેબેક પરિણામો મળ્યા, કારણ કે મને લાગે છે કે, તે સૌથી મજબૂત પુરાવો છે કે, હાથીઓ વાસ્તવમાં માત્ર અવાજ સાંભળીને ઓળખી અને કહી શકે છે, પછી ભલે તે તેમના માટે હોય કે ન હોય, અને તેઓ તેના પર નિર્દેશિત અવાજોને વધુ મજબૂત રીતે પ્રતિસાદ આપે છે.”
સંશોધકોને જોકે એવો કોઈ પુરાવો પણ મળ્યો નથી કે, હાથીઓ રીસીવરના અવાજની નકલ કરી રહ્યા હતા. પોપટ અને ડોલ્ફિન જેવા પ્રાણીઓ જ્યારે તેઓને સંબોધવામાં આવે છે ત્યારે તેઓ જે રીતે વિશિષ્ટ અવાજો કરે છે તેનું અનુકરણ કરીને એકબીજાને ઓળખે છે. માણસો જે રીતે એકબીજાને સંબોધે છે તેનાથી આ અલગ છે – જો તમારું નામ રમેશ છે, તો તમને કદાચ આ નામ મળ્યું, જેમ કે, તમને લોકો વારંવાર “રમેશ” કહી સંબોધે છે. જો કે, સંશોધકો એ જાણતા નથી કે, હાથીઓના નામ ગડગડાટમાં ક્યાં સ્થિત છે. તેઓ એ પણ જાણતા નથી કે, હાથીઓના અન્ય વસ્તુઓના નામ છે કે કેમ.
આ પણ વાંચો – India Monsoon 2024 : ભારત માં ચોમાસું હાલ ક્યાં છે? કેમ નબળું પડ્યું? ક્યારે આગળ વધશે? જાણો તમામ પ્રશ્નોના જવાબ
શા માટે અભ્યાસ મહત્વપૂર્ણ છે?
સંશોધકોએ જણાવ્યું હતું કે, તારણો એ હકીકત દર્શાવે છે કે, હાથીઓમાં મનુષ્યની ધારણા કરતાં ઘણી વધારે બૌદ્ધિક ક્ષમતાઓ હોય છે. વધુમાં, તેઓ મનુષ્યો અને હાથીઓ વચ્ચે સમાનતા પણ દર્શાવે છે. “આનાથી હાથીઓ પ્રત્યે માનવીઓની પ્રશંસા વધી શકે છે, એવા સમયે જ્યારે મનુષ્યો સાથે સંઘર્ષ એ જંગલી હાથીઓના અસ્તિત્વ માટે સૌથી મોટો ખતરો છે.”
