સુધાંશુ મહેશ્વરી : ભારત અને કેનેડા વચ્ચેના સંબંધો સૌથી ખરાબ તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહ્યા છે. હરદીપ સિંહ નિજ્જરની હત્યાથી બંને દેશો વચ્ચે અવિશ્વાસની ખાઈ ઉભી થઈ છે, જે લાંબા સમય સુધી પુરાઈ શકશે નહીં. આના ઉપર વડા પ્રધાન જસ્ટિન ટ્રુડો જે રીતે ભારત વિરુદ્ધ સતત નિવેદનો આપી રહ્યા છે, જે રીતે તેઓ નિજ્જરની હત્યા માટે મોદી સરકારના એજન્ટને જવાબદાર ઠેરવી રહ્યા છે, તેનાથી બગડેલા સંબંધો વધુ ખરાબ થયા છે. મોટી વાત એ છે કે, ટ્રુડો પોતાના નિવેદનોને વળગી રહ્યા છે, તેના પ્રત્યે કોઈ નમ્રતા દાખવવામાં આવી નથી.
હવે તેને જસ્ટિન ટ્રુડોની જીદ કહો, કે મૂર્ખતા કહો, તેની અર્થવ્યવસ્થા મોટાભાગે તે દેશ પર નિર્ભર છે, જેની સાથે તેણે ગડબડ કરી છે. હાલમાં કેનેડામાં રહેતો શીખ સમુદાય માત્ર વસ્તીની દ્રષ્ટિએ જ મોટો નથી, પરંતુ આ સમુદાય કેનેડાના દરેક ક્ષેત્રમાં પ્રભુત્વ ધરાવે છે. ગયા વર્ષે, જ્યારે કેનેડામાં વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવી હતી, ત્યારે એવું નોંધવામાં આવ્યું હતું કે, ભારતીય સમુદાય કેનેડાની કુલ વસ્તીના 18 ટકા છે. અહીં 2.1 ટકા શીખ સમુદાય પણ છે, જે ભારત પછી કેનેડામાં સૌથી વધુ સ્થાયી થયા છે. હાલમાં, કેનેડાના ટોરોન્ટો, ઓટાવા, વોટરલૂ અને બ્રેમ્પટનમાં સૌથી વધુ સંખ્યામાં ભારતીયો સ્થાયી થયા છે, ત્યાં પણ આ ભારતીયોએ ટોરોન્ટોમાં ચાલી રહેલા વિકાસમાં સૌથી વધુ યોગદાન આપ્યું છે.
હવે આ આંકડાઓ પોતે જ કેનેડામાં ભારતની સક્રિયતા દર્શાવે છે. પરંતુ આ સમયે કેનેડામાં એક સૌથી મોટી નબળાઈ છે, અથવા આપણે કહી શકીએ કે, તે વસ્તુ પર ખૂબ જ નિર્ભરતા ધરાવે છે. હકીકતમાં, 2018 થી સૌથી વધુ ભારતીયો કેનેડામાં અભ્યાસ માટે આવી રહ્યા છે. નિષ્ણાતો માને છે કે, સરળ વિઝા સિસ્ટમ, સરળ શિક્ષણ એવા કેટલાક કારણો છે, જેના કારણે વિદેશમાં ભણવાનું સપનું જોતા ભારતીયો સીધા કેનેડા જાય છે, ત્યાં પણ પંજાબના મોટાભાગના બાળકો આ દેશમાં જવા ઈચ્છે છે. હવે છેલ્લા ઘણા વર્ષોમાં કેનેડા દ્વારા આ ઇચ્છાનો ખૂબ જ સારી રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.
એક આંકડો દર્શાવે છે કે, કેનેડા ભણવા જતા શીખ વિદ્યાર્થીઓનો એક વર્ષમાં કુલ ખર્ચ લગભગ 68 હજાર કરોડ રૂપિયા છે. આ તમામ નાણાં કેનેડાના અર્થતંત્રને વધુ સમૃદ્ધ બનાવવાનું કામ કરે છે. વાસ્તવમાં, વિદ્યાર્થીઓ ચોક્કસપણે કેનેડામાં અભ્યાસ કરવા જઈ રહ્યા છે, પરંતુ ત્યાંની કૉલેજ ફી અને ટ્યુશન ફી એટલી ઊંચી છે કે, સરકારને માત્ર ભારતીય સમુદાયમાંથી જ સારો નફો મળે છે. 68 હજાર કરોડનો આ આંકડો માત્ર શીખ સમુદાયમાંથી જ ઉપલબ્ધ છે. જો અન્ય રાજ્યોમાંથી આવતા ભારતીયોને પણ અહીં ઉમેરવામાં આવે તો આંકડો 20 અબજ ડોલર સુધી પહોંચી શકે છે. મોટી વાત એ છે કે, હાલમાં કેનેડામાં એવી ઘણી યુનિવર્સિટીઓ છે, જ્યાં ભારતીયો સૌથી વધુ અભ્યાસ કરે છે, એમ કહી શકાય કે તેમના કારણે જ તેઓ આટલી સારી રીતે ચાલી શકે છે.
હવે જસ્ટિન ટ્રુડોએ ભારત સાથે ગડબડ કરી હોવાથી તેમણે આ પાસાને સંપૂર્ણપણે નજરઅંદાજ કરી દીધો છે. ટ્રુડોની આ ભૂલ કેનેડાની અર્થવ્યવસ્થાને મોટો ફટકો આપી શકે છે, જેના ઘા ઘણા વર્ષો સુધી રૂઝાઈ શકશે નહીં. હાલમાં, ભારત સરકાર ખૂબ જ સાવચેતીભર્યું પગલાં લઈ રહી છે, પરંતુ જો સંબંધો વધુ બગડે છે, તો તે સ્થિતિમાં એવો નિર્ણય પણ લઈ શકાય છે કે, ભારતીય વિદ્યાર્થીઓના કેનેડા જવા પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ. તે સ્થિતિમાં, કેનેડાની ઘણી યુનિવર્સિટીઓ બંધ થઈ શકે છે અને ત્યાંની અર્થવ્યવસ્થાને 68,000 કરોડ રૂપિયાનું સીધું નુકસાન થઈ શકે છે.
જો કે, માત્ર 68 હજારના આ આંકડાથી ભારતીય વિદ્યાર્થીઓનું મહત્વ સમજી શકાતું નથી. એક અહેવાલ દર્શાવે છે કે, ઓન્ટારિયો સરકાર કેનેડાના અર્થતંત્રમાં રોકાણ કરી શકે છે તેના કરતાં ભારતીય સમુદાય પોતે બમણી કૉલેજ ફી ચૂકવે છે. હકીકતમાં, વર્ષ 2000 થી, અન્ય દેશોમાંથી કેનેડા આવતા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યામાં ઝડપથી વધારો થયો છે. એક સમયે જે આંકડો 40 હજાર માનવામાં આવતો હતો, તે હવે 4 લાખ 20 હજારને પાર કરી ગયો છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે, વિશ્વમાં સારી કોલેજના માપદંડો મોટાભાગે ત્યાં અભ્યાસ કરતા આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે, તેથી કેનેડા પણ ભારતીયોને આમંત્રિત કરવામાં મોખરે રહે છે. એ જ રીતે, એ પણ સાચું છે કે એક ભારતીય વિદ્યાર્થી કૉલેજને સ્થાનિક વિદ્યાર્થી પાસેથી જેટલી રકમ મેળવે છે તેના કરતાં વધુ પૈસા ફીમાં જમા કરાવે છે.
આ પણ વાંચો – કેનેડાના વડા પ્રધાન જસ્ટિન ટ્રુડો સ્થાનિક લોકપ્રિયતા અને સાથીઓના વલણના અભાવે એકલા પડી ગયા!
હવે વર્તમાન તણાવને કારણે, ટ્રુડો આ ફાયદાઓને સંપૂર્ણપણે ભૂલી ગયા છે, તેઓ સમજી શક્યા નથી કે, તેમની પહેલેથી જ બગડેલી અર્થવ્યવસ્થાને કેટલો મોટો ફટકો પડી શકે છે. બાય ધ વે, કેનેડા જે આ સમયે અહંકાર બતાવી રહ્યું છે તે એ પણ ભૂલી ગયું છે કે, ઘણી મોટી ભારતીય કંપનીઓ હાલમાં કેનેડામાં પોતાનો બિઝનેસ કરે છે, ત્યાં ટેક્સ ભરે છે અને હજારો લોકોને રોજગાર આપે છે. મોટી વાત એ છે કે TCS, Infosys, Wipro જેવી 30 ભારતીય કંપનીઓએ હાલમાં કેનેડામાં અબજો રૂપિયાનું રોકાણ કર્યું છે. આના ઉપર, ભારતીય મૂળના ઘણા મોટા ઉદ્યોગપતિઓ હાલમાં કેનેડિયન અર્થતંત્રની જીવાદોરી ગણાય છે.
