હરિશ દામોદરન : વર્તમાન રવિ માર્કેટિંગ સિઝનમાં સરકારી એજન્સીઓ દ્વારા ઘઉંની ખરીદી 25 મિલિયન ટન (MT)ને પાર કરવાની તૈયારી છે. શુક્રવારે 21.31 મિલિયન ટનના પાકનું માર્કેટયાર્ડમાં આગમન અને સમગ્ર 2022 સીઝન (એપ્રિલ-જૂન) દરમિયાન 18.79 મિલિયન ટનની સંચિત ખરીદીને વટાવી જવાથી, નીતિ નિર્માતાઓને ઓછામાં ઓછી બે બાબતોમાં રાહત મળશે.
પ્રથમ ઉત્પાદન સાથે સંબંધિત છે
ગયા વર્ષે, માર્ચ દરમિયાન તાપમાનમાં વધારો થયો હતો – જ્યારે પાકના દાણા બનતા હતા અને ભરાવાની અવસ્થામાં હતા – જેથી ઘઉંની ઉપજને ગંભીર અસર કરી હતી. આ વર્ષે, માર્ચના બીજા પખવાડિયામાં જોરદાર પવન સાથે કમોસમી વરસાદ જોવા મળ્યો, જેના કારણે ઘઉંના છોડ ઘણી જગ્યાએ વળી ગયા અથવા તો પડી ગયા હતા.
મર્યાદિત ઉપજ નુકશાન
પરંતુ હકીકત એ છે કે, બજારની આવક અને ખરીદી બંને ગયા વર્ષ કરતાં વધુ છે, આ કદાચ પુરાવો છે કે, પાકને નુકસાન એટલું ગંભીર નથી થયુ, જેટલું શરૂઆતમાં આશંકા હતી. પંજાબ સરકારના કૃષિ વિભાગે રાજ્યમાં ઘઉંની સરેરાશ ઉપજ 47.2 ક્વિન્ટલ પ્રતિ હેક્ટર હોવાનો અંદાજ મૂક્યો છે – જે ગયા વર્ષના 42.17 ક્વિન્ટલ કરતાં વધુ છે, જોકે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં 50.08, 51 અને 51.88 ક્વિન્ટલ કરતાં ઓછી છે. આમ, લણણી સામાન્ય કરતાં ઓછી છે, પરંતુ 2022 કરતાં વધુ સારી છે.
રાહતનો બીજો સ્ત્રોત ખરીદી હશે
ગયા વર્ષે 18.79 મિલિયન ટનની સરકારી ઘઉંની ખરીદી 2021ની 43.34 મિલિયન ટનની સર્વકાલીન ઊંચી સપાટીથી ઓછી ન હતી, પરંતુ 2007ના 11.13 મિલિયન ટન પછીની સૌથી ઓછી હતી.
પરિણામ એ આવ્યું કે, ફૂડ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (FCI) ના વેરહાઉસમાં જાહેર વિતરણ પ્રણાલી (PDS) અને શાળાઓમાં મધ્યાહન ભોજન અને ખુલ્લા બજારમાં વેચાણ સહિતની અન્ય સરકારી યોજનાઓની જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે પૂરતો ઘઉંનો જથ્થો ન હતો, જેથી બજારમાં ખરીદી સામેલ છે.
જોડાયેલ કોષ્ટક દર્શાવે છે કે, છેલ્લા ત્રણ નાણાકીય વર્ષ (એપ્રિલ-માર્ચ) દરમિયાન સરકારી સ્ટોકમાંથી અનાજની કુલ ઉપાડ 93 થી 106 મિલિયન ટનની વચ્ચે હતી. આ 2013-14 થી 2019-20 દરમિયાન 62.5 મિલિયન ટનની વાર્ષિક સરેરાશ કરતાં નોંધપાત્ર રીતે વધી હતી, જે નેશનલ ફૂડ સિક્યુરિટી એક્ટ (NFSA), 2013 અમલમાં આવ્યા પછીનું પ્રથમ વર્ષ હતું.
ઉઠાવમાં વધારો મોટાભાગે પ્રધાનમંત્રી ગરીબ કલ્યાણ અન્ન યોજના (PMGKAY)ને કારણે થયો હતો, જેણે NFSA હેઠળ આવરી લેવામાં આવેલા 813.5 મિલિયન વ્યક્તિઓ માટે સબસિડીવાળા અનાજની ફાળવણી 5 કિલોથી 10 કિલો પ્રતિ માસ બમણી કરી હતી.
ચોખા ભારે ઉપાડ કરે છે
ગયા વર્ષની નિષ્ફળ લણણી પછી ઘઉંનો પુરવઠો ઓછો હોવાથી PDSને ખોરાક આપવાનો બોજ ચોખા પર ભારે પડ્યો છે. 2022-23 દરમિયાન સેન્ટ્રલ પૂલમાંથી ચોખાનો ઉપાડ રેકોર્ડ સ્તરે પહોંચ્યો હતો – સંપૂર્ણ (63.8 મિલિયન ટન) અને સંબંધિત (કુલના 68.9%) બંનેમાં.
ગત વર્ષ 2021-22ની સરખામણીમાં ઘઉંની ખરીદીમાં લગભગ 43%નો ઘટાડો થયો છે. પરંતુ તેમ છતાં, રવિ અનાજનો સ્ટોક 1 એપ્રિલના રોજ સાત વર્ષની નીચી સપાટીએ આવી ગયો – 8.35 મિલિયન ટન, જે નવી માર્કેટિંગ સીઝનની શરૂઆતમાં 7.46 મિલિયન ટનના લઘુત્તમ ધોરણથી માંડ માંડ ઉપર હતો, જેને આવરી લેવા માટે જરૂરી હતુ, PDS સંચાલન અને કોઈપણ ખરીદીમાં અછત બંને.
આ વખતે સરકારી ઘઉંની વધુ ખરીદીના કારણે ત્રણ કામો થશે
પ્રથમ, તો ઘઉંના ખૂબ ઓછા સ્ટોકને ફરી ભરવામાં મદદ કરશે. ડિસેમ્બર 2022 પછી PMGKAY હેઠળ માથાદીઠ વધારાના 5 કિલોગ્રામ ખોરાકના ક્વોટાને સમાપ્ત કરવા સાથે, સામાન્ય રીતે, કુલ સેન્ટ્રલ પૂલ ઑફટેક 65-66 મિલિયન ટનની અંદર આવશે.
સરકારે આ સિઝન માટે 34.15 મિલિયન ટન ઘઉંની ખરીદીનો લક્ષ્યાંક નિર્ધારિત કર્યો છે, જે એક મોટો ઓર્ડર લાગે છે. પરંતુ ભલે કરીદી 25-26 મિલિયન ટન સુધી પહોંચે તો પણ – જે વાસ્તવિક લાગે છે – તે નીચા સમગ્ર ઉઠાવની જરૂરિયાતના લગભગ 40%ને પૂર્ણ કરી શકે છે.
ખરાબ વરસાદથી જોખમ
બીજું, સરકારી ગોડાઉનમાં વધારે ઘઉં તે હદે ચોખાનો ભાર ઘટાડશે. 2019 થી 2022 સુધી સતત ચાર વર્ષ સારા વરસાદ પછી આ વર્ષે ચોમાસું બહુ સારું નહીં રહેવાની શક્યતાને જોતાં આ જરૂરી પણ હોઈ શકે છે. યુએસ નેશનલ ઓસેનિક એન્ડ એટમોસ્ફેરિક એડમિનિસ્ટ્રેશને (NOAA) તેના સૌથી તાજેતરના અપડેટમાં 62% ની આગાહી કરી છે. મે-જુલાઈ 2023 દરમિયાન અલ નીનો વિકસિત થવાની સંભાવના છે.
વિષુવવૃત્તીય પેસિફિકમાં અસામાન્ય વાતાવરણીય પવન અને દરિયાઈ સપાટીના તાપમાનની ભિન્નતા સાથે ભારતમાં નિષ્ફળ દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસાની ઋતુ (જૂન-સપ્ટેમ્બર)ના ભૂતકાળના જોડાણને જોતાં, નીતિ નિર્માતાઓએ 2023ના અસામાન્ય ખરીફ પાક માટે તૈયાર રહેવાની જરૂર પડશે. આ ખાસ કરીને ચોખાના ઉત્પાદનને અસર કરી શકે છે, જે ગયા વર્ષે પીડીએસનો મુખ્ય આધાર હતો. આ વર્ષે ચોખાથી ભારે ઉપાડ કરવાની અપેક્ષા રાખી શકાતી નથી.
પરંતુ ભાવનું દબાણ હળવું થઈ શકે છે
ત્રીજું, ઘઉંની ખરીદી અને ઉત્પાદન ગયા વર્ષ કરતાં વધુ હોવાથી અનાજમાં ફુગાવો ઘટાડવામાં મદદ મળશે. માર્ચમાં અનાજના છૂટક ભાવ વાર્ષિક ધોરણે 15.27% વધ્યા હતા, જે આ મહિનાના અનુરૂપ સામાન્ય ગ્રાહક મોંઘવારીના 5.66% કરતા વધુ હતા. માત્ર ચોખાના કારણે સરકારી અનાજનો સ્ટોક બફર સ્તરથી ઉપર રહ્યો છે. ઘઉં આ વર્ષની ખરીદીથી આરામનું વધારાનું સ્તર પ્રદાન કરશે.
આ બધું – તેમજ હકીકત એ છે કે, યુક્રેન પર રશિયાના આક્રમણને પગલે માર્ચ 2022 માં વૈશ્વિક ખાદ્યપદાર્થોના ભાવમાં પાંચમા ભાગથી વધુનો ઘટાડો થયો છે – સરકાર અને ભારતીય રિઝર્વ બેન્કને થોડી રાહત મળવી જોઈએ. નરેન્દ્ર મોદી સરકારના કાર્યકાળમાં દાળ-કઠોળ (2015-16), ડુંગળી (2015 અને 2017-18), ખાદ્ય તેલ (2021-22), અને ઘઉં અને દૂધ (2022-23)માં એપિસોડિક ભાવ વધારો જોવા મળ્યો છે. ચૂંટણી નજીક આવી રહી છે, પરંતુ ખાદ્યપદાર્થોના ફુગાવાથી વધુ શાસક પક્ષને આંચકો લાગતો નથી – આ કિસ્સામાં, માર્ચ-એપ્રિલ 2024.
આ પણ વાંચો – અમેરિકા : ફોક્સ ન્યૂઝ, ટકર કાર્લસન અલગ થયા: આ મીડિયા સમૂહને કેવી રીતે અસર કરી શકે છે
મધ્યસ્થ બેન્કની મોનેટરી પોલિસી કમિટી માટે પણ, અનાજના ફુગાવાના દબાણને હળવું કરવું એ જૂનની શરૂઆતમાં તેની આગામી બેઠકમાં વ્યાજદરમાં વધારો ન કરવાનું કારણ હોઈ શકે છે.
ડિસક્લેઈમર : આ આર્ટિકલ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ પરથી અનુવાદીત છે, ઓરિજનલ કન્ટેન્ટ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
