અમર્ત્ય સેનનો ઇન્ટરવ્યુ: ‘આ મારું ઘર છે, હું અહીં આરામ કરું છું, મેં અહીં અનેક પુસ્તકો લખ્યા છે”

Ravik Bhattacharya, Atri Mitra ,Joyprakash Das : નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા અમર્ત્ય સેન હાલમાં વિશ્વ-ભારતી યુનિવર્સિટી (VBU) સાથે જમીન વિવાદમાં ફસાયેલા છે. સંસ્થાએ અર્થશાસ્ત્રી પર તેની માલિકીની જમીન પર કબજો કરવાનો આરોપ મૂક્યો છે અને તેને નોટિસ મોકલી છે. મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જી, જેમના વહીવટીતંત્રમાં તાજેતરના વર્ષોમાં યુનિવર્સિટી સાથે અવાર-નવાર તકરાર થઈ હતી, ગયા અઠવાડિયે સેનને વિવાદિત જમીન અંગેના દસ્તાવેજો સોંપવા મળ્યા હતા.

શાંતિનિકેતન ખાતેના તેમના ઘરે એક વ્યાપક ઈન્ટરવ્યુમાં, સેન ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ સાથે તેમના બાળપણની યાદો, તેમને આ સ્થળ વિશે શું પસંદ છે, VBU સાથેની જમીનનો વિવાદ અને દેશની સ્થિતિ વિશે વાત કરે છે.

આ ઘર અને જમીન તમારા કેટલા મહત્વપૂર્ણ છે?

મારો જન્મ શાંતિનિકેતનમાં થયો હતો. મને જન્મ થયો તે યાદ નથી પણ મને યાદ છે કે હું અહીં એક ખૂબ જ યુવાન છોકરો હતો. અને તમે જાણો છો કે હું હંમેશા અહીં રહેતો નથી. હું ઘણી વખત ઢાકામાં રહ્યો હતો.

થોડો સમય, હા, હું અહીં મારા દાદા દાદી ક્ષિતિમોહન સેન (વિશ્વ ભારતીના ભૂતપૂર્વ વાઇસ ચાન્સેલર) અને કિરણબાલા સેન સાથે રહેતો હતો. તે અદ્ભુત સમય હતો.

જ્યારે હું બાળક હતો ત્યારે હું કંઈક અંશે વિવાઈડેડ હતો. કારણ કે મારા પિતા ઢાકા યુનિવર્સિટીમાં પ્રોફેસર હતા. તેમને માંડલેમાં વિઝિટિંગ પ્રોફેસર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. હું ત્યાં ત્રણ વર્ષથી હતો, ત્રણથી છ વર્ષની ઉંમર સુધી. મારી પાસે બર્મા (મ્યાનમાર)ની ખૂબ જ મજબૂત યાદો છે. પછી હું ઢાકા પાછો આવ્યો, જે મને ગમ્યું હતું.

હું અહીં કેમ અહીં આવ્યો તેનું કારણ યુદ્ધ (વિશ્વ યુદ્ધ 2) ચાલી રહ્યું હતું અને મારા પિતાને ખાતરી હતી કે મેટ્રોપોલિટન શહેર તરીકે ઢાકા અને કોલકાતા બંને જાપાનીઓ દ્વારા બોમ્બમારો કરવામાં આવશે.

આ પણ વાંચો: Adani Group : રાહુલ ગાંધીએ કહ્યું- અદાણી મામલા પર સંસદમાં ચર્ચા નથી ઇચ્છતા પીએમ

પરંતુ કોઈ સમજદાર જાપાની શાંતિનિકેતન પર બોમ્બ ધડાકા કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો ન હતો. અને જ્યારે જાપાનીઓ ઘરે પાછા ગયા, ત્યારે મેં દૂર જવાની ના પાડી હતી. હું અહીં જ રહેવા માંગતો હતો.

મારા દાદા સંસ્કૃતના પ્રસિદ્ધ વિદ્વાન અને અનેક પરિમાણોના વિદ્વાન હતા. મને એ જીવન ગમ્યું હતું. અમે સવારે 4 વાગ્યે ઉઠતા અને આકાશમાં અંધારું હોય તેવા સમયે ચાલતા હતા. તે સંસ્કૃતમાં તમામ તારાઓના નામ જાણતો હતો. અમે તેમના વિશે અને ખગોળશાસ્ત્રના વિજ્ઞાન વિશે અને સામાન્ય રીતે પણ વાત કરી હતી. હું નાનો હતો ત્યારે મને સંસ્કૃત અને પાલીના ઇતિહાસમાં ખૂબ રસ હતો. અને તેથી મેં સાહિત્ય, ભાષા અને ભાષાશાસ્ત્ર કરવામાં ઘણો સમય વિતાવ્યો અને તેથી તે સારું ચાલ્યું. હું ખુશ હતો.

તમે આ વિશે સાચા છો, હા. મારી માતા રવીન્દ્રનાથની નજીક હતી. મારો જન્મ થયો ત્યારે, રવીન્દ્રનાથે સાંભળ્યું કે તેણી (માતાને) એક બાળક છે, તેમણે એક પત્ર મોકલ્યો કે દરેક જણ યુવાનોને બોલાવવા માટે જૂના નામનો ઉપયોગ કરે છે, તે કરશો નહીં, મેં તમારા બાળક માટે નવું નામ શોધ્યું છે. આ પહેલા કોઈનું નામ અમર્ત્ય ન હતું અને તે તમારા પુત્રનું નામ હશે.

શાંતિનિકેતન વિશે તમને સૌથી વધુ શું ગમે છે?

આ મારું ઘર છે. હું અહીં આરામ કરું છું, હું અહીં મારા સમયનો આનંદ માણું છું. મેં અહીં અનેક પુસ્તકો લખ્યા છે. મને શાંતિ ગમે છે. શાંતિનિકેતન જે શાંતિ અને સર્જનાત્મક તકો આપે છે તે માત્ર મને જ નહીં પરંતુ કોઈને પણ આપે છે.

આ પણ વાંચો: Today News Live Updates: ગુજરાત સહિત દેશ-વિદેશના તમામ તાજા સમાચાર વાંચવા અહિં ક્લિક કરો

મહાન લોકો પણ કે જેમની સાથે હું મારી સરખામણી નથી કરતો, પરંતુ જ્યારે મેં સત્યજીત રે, માણિક દા સાથે વાત કરી, ત્યારે તેમણે કહ્યું, ‘હા, હું વિચારી શકું છું, હું પ્રશ્ન પૂછી શકું છું કે પાંદડું કેમ ઉપર જાય છે અને નીચે કેમ નથી થતું વગેરે ?’ તો, મેં પૂછ્યું, ‘તમે તેના વિશે કેવી રીતે વિચાર્યું?’ તેણે કહ્યું, ‘નંદલાલ બોઝ.’ તેણે એક પ્રશ્ન ઊભો કર્યો હતો, તે મારા મગજમાં અટવાઈ ગયો હતો. તે મારા મગજમાં ગોળ ગોળ કરી રહ્યું હતું.

એ શાંતિનિકેતન મને યાદ છે. અને તે શાંતિનિકેતન અત્યારે ત્યાં નથી. કદાચ તે પાછો આવશે. પરંતુ ખૂબ જ કમનસીબી, કે ઓછામાં ઓછા અસ્થાયી રૂપે તે ગયો છે.

શા માટે તમે વર્તમાન શાંતિનિકેતન વિશે નાખુશ છો?

કારણ કે હું હવે આટલી ઓછી અને ગરીબ બંધુત્વ ધરાવતી આટલી મોટી જગ્યા વિશે વિચારી શકતો નથી. તે કેવી રીતે આવી ગયું, મને ખબર નથી. આ તમામ વર્તમાન વાઇસ ચાન્સેલરનો દોષ ન હોઈ શકે, જો કે તેના માટે તેમની કેટલીક જવાબદારી હોવી જોઈએ. શાંતિનિકેતનમાં પહેલાના દિવસોથી લઈને આજ સુધી આપત્તિજનક ઘટાડો થયો છે.

વડાપ્રધાન VBU ના ચાન્સેલર છે. શું તમારી પાસે તેના માટે કોઈ સંદેશ છે?

જો મને શાંતિનિકેતનમાં વસ્તુઓની ઉણપ જણાય તો તે મને એવું નથી લાગતું કે તે આજે જે રીતે ભારત ચલાવવામાં આવે છે તેનાથી તદ્દન વિપરીત છે. હકીકતમાં, મારા ચુકાદામાં, તે ખૂબ જ ખરાબ રીતે ચલાવવામાં આવી રહ્યું છે. અને ગરીબ અને ઓછા ભાગ્યશાળીને આ દેશમાં બહુ ઓછી તક મળે છે અને શાંતિનિકેતન તેનાથી બહુ અલગ નથી.

તમે ઘણી વખત કહ્યું છે કે ભારતને સારી રીતે ચલાવવામાં આવી રહ્યું નથી. વિપક્ષની ભૂમિકા શું હોવી જોઈએ?

કમનસીબે, મારા ચુકાદામાં, શાસક પક્ષના સ્વભાવમાં ભારતને એક મોટી મુશ્કેલી છે. આજકાલ, વિપક્ષની એક મોટી ભૂમિકા છે,

આંશિક કારણ કે શાસક પક્ષ આંતરિક રીતે બહુ-વંશીય અને બિનસાંપ્રદાયિક છે તેવા દેશમાં આટલો અઘરો, આટલો અધમ અને જો હું કહું તો કોમવાદી સાબિત થયો છે. વિપક્ષ માટે આ મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે.

શા માટે તમારા જેવી વ્યક્તિ આ મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી રહી છે?

મને ખબર નથી. તેઓએ જાણ્યા વિના નિયમોનું ઉલ્લંઘન કર્યું છે. આખી વાત એવી રીતે કરવામાં આવી છે કે તેને (V-C) તેને ગમે તે રીતે યુનિવર્સિટી ચલાવવાનું અનુકૂળ બન્યું હતું. પરંતુ તે રીતે આ સ્થાન ક્યારેય ચલાવવામાં આવ્યું નથી.

V-C ની ટિપ્પણીઓ વિશે તમારું શું કહેવું છે?

તેઓ (V-C) કહે છે કે અમર્ત્યને મુખ્ય પ્રધાનની મદદથી કેટલીક મિલકત પાછી મળી હતી. પરંતુ જમીનના રેકોર્ડમાં તેના વિશે કંઈ નથી. ત્યારે હું સાત વર્ષનો હતી. મને લાગે છે કે સાત વર્ષની ઉંમરે મારા મિલકતના અધિકારો વિશે લખેલા પેજ પછી પેજ હોય તો તે આશ્ચર્યજનક હશે.

શું તમારી રાજનીતિમાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવવાની કોઈ યોજના છે?

બિલકુલ નહીં. મને માત્ર તેના વિષે વાંચવામાં મને રસ છે . હું ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ વાંચું છું અને જોઉં છું કે શું થઈ રહ્યું છે. મને અહીં તમામ માહિત મળે છે.