Anonna Dutt : દુનિયાની નજર પણ અત્યારે ભારત પર છે, ચંદ્રયાન-3 મિશનની આપણે સૌ આતુરતાથી રાહ જોઈ રહ્યા છીએ,આ મૂન મિશન આજે શુક્રવારે બપોરે 2:35 કલાકે આંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સ્ટેશનથી ISRO દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવશે.મિશનનો ઉદ્દેશ્ય તેના પુરોગામી 2 મિશન ન કરી શક્યું તે હાંસલ કરવાનો છે, ચંદ્રની સપાટી પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરવું અને રોવર સાથે તેનું અન્વેષણ કરવાનો છે.
સફળ સોફ્ટ લેન્ડિંગથી ભારત આ સિદ્ધિ હાંસલ કરનાર અમેરિકા, રશિયા અને ચીન પછી ચોથો દેશ બનશે. 2019 માં ઇઝરાયેલ અને ભારતના મિશન ક્રેશ-લેન્ડ થયા અને 2022 માં જાપાનના લેન્ડર-રોવર અને યુએઇના રોવરને લઈ જતું અવકાશયાન નિષ્ફળ ગયા પછી આ ભારતનું મિશન છે જે આવતીકાલે (14 જુલાઈ 2023 ) એ લોન્ચ થશે.
જ્યારે મિશનના ઉદ્દેશ્યો સરખાજ રહ્યા છે, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા ( ઇસરો ) ના વૈજ્ઞાનિકોએ અગાઉના મિશનમાંથી ઘણું શીખ્યા છે. લેન્ડિંગ સ્પોટ સુધી પહોંચવામાં અસમર્થતા, ઈલેક્ટ્રોનિક્સ અથવા સેન્સર્સની નિષ્ફળતા, સ્પીડ જરૂરિયાત કરતાં વધુ હોવા જેવા વિવિધ સંજોગોમાં તે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તે જોવા માટે ઘણા ટેસ્ટ પછી લેન્ડરની ડિઝાઇનમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો.
ચંદ્રયાન-3 મિશન
શુક્રવારે 179 કિમીની ઊંચાઈએ પૃથ્વીની ફરતે ભ્રમણકક્ષામાં પ્રક્ષેપણ કર્યા પછી, અવકાશયાન પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ અને ચંદ્ર તરફ શ્રેણીબદ્ધ દાવપેચમાં ધીમે ધીમે તેની ભ્રમણકક્ષામાં વધારો કરશે. ચંદ્રની નજીક પહોંચ્યા પછી, અવકાશયાનને તેના ગુરુત્વાકર્ષણ દ્વારા પકડવાની જરૂર પડશે. એકવાર તે થઈ જાય, દાવપેચની બીજી શ્રેણી અવકાશયાનની ભ્રમણકક્ષાને 100×100 કિમી પરિપત્રમાં ઘટાડી દેશે. ત્યારપછી, લેન્ડરમાં રોવર વહન કરે છે તે પ્રોપલ્શન મોડ્યુલથી અલગ થઈ જશે અને તેના સંચાલિત ઉતરાણ શરૂ કરશે.
આ સમગ્ર પ્રક્રિયામાં લગભગ 42 દિવસનો સમય લાગી શકે છે, જેમાં લેન્ડિંગ 23 ઓગસ્ટે થવાનું છે. ચંદ્ર પર દિવસ અને રાતની સાયકલ 14 પૃથ્વી દિવસો સુધી રહે છે. લેન્ડર અને રોવર માત્ર એક ચંદ્ર દિવસ ચાલે તે માટે બાંધવામાં આવ્યા છે, તેઓ ચંદ્ર રાત્રિ દરમિયાન તાપમાનમાં ભારે ઘટાડાથી ટકી શકતા નથી અને તેથી સવારેજ ઉતરવું પડે છે.
ઉતરાણ સ્થળની વાત કરીએ તો, તે બે ક્રેટર્સ વચ્ચેના ઉચ્ચપ્રદેશ પર અગાઉના સ્થાનથી સહેજ ખસેડવામાં આવી છે. ચંદ્રના દક્ષિણી ધ્રુવની નજીક લગભગ 70 ડિગ્રી સે. પર આ સ્થળ પસંદ કરવામાં આવ્યું હતું કારણ કે અહીં ઘણા ખાડાઓ છે જે કાયમ માટે પડછાયામાં રહે છે, અને તે બરફ અને કિંમતી ખનિજોનું ભંડાર બની શકે છે. વર્તમાન લેન્ડિંગ સાઇટમાં ફેરફાર ચંદ્રયાન -2 ઓર્બિટર દ્વારા લેવામાં આવેલી તસવીરોના આધારે કરવામાં આવ્યો છે , જેણે ચંદ્રનો એકદમ સ્પષ્ટ નકશો આપ્યો છે.
વર્તમાન મિશન ઓર્બિટરને વહન કરતું ન હોવા છતાં, તે ચંદ્રયાન-2 ઓર્બિટરના ડેટાનો ઉપયોગ કરશે. પેલોડનું વજન પાછલા મિશન કરતા થોડું વધારે છે, જેમાં લેન્ડર મોટાભાગનું વધારાનું વજન બનાવે છે. આ સંભવતઃ સલામત ઉતરાણ માટે કરવામાં આવેલા ફેરફારોને કારણે છે.
મિશન અને ડિઝાઇનમાં ફેરફાર
ચંદ્રયાન-2 દરમિયાન, લેન્ડર અને રોવર ચંદ્ર પર હળવા ઉતરવાના બદલે ક્રેશ થયા હતા. તેનું કારણ સમજાવતા, સોમનાથે જણાવ્યું હતું કે મુખ્ય મુદ્દો એ હતો કે લેન્ડર પરના પાંચ એન્જિનોએ અપેક્ષા કરતા થોડો વધારે થ્રસ્ટ વિકસાવ્યો હતો. લેન્ડરે લેન્ડિંગ સાઇટ નક્કી કરવા માટે ચિત્રો ક્લિક કરવા પડ્યા હતા, અને ભૂલો સંચિત થઇ છે. જ્યારે કોર્સ સુધારણા શરૂ થઈ, ત્યારે અવકાશયાનને ખૂબ જ ઝડપથી વળવાની જરૂર હતી પરંતુ તેના સોફ્ટવેર દ્વારા તેની વળવાની ક્ષમતા મર્યાદિત હતી. ઉપરાંત, અવકાશયાનને જે વેગથી તે નીચે આવી રહ્યું હતું તેને ધીમો કરવાની વિરોધાભાસી આવશ્યકતાઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો પરંતુ યોગ્ય લેન્ડિંગ સાઇટ સુધી પહોંચવા માટે આગળને વેગ આપતો હતો. તેથી, જ્યારે તે ઉતર્યું, ત્યારે તે વધુ વેગથી જમીન સાથે અથડાયું હતું.
તેને ધ્યાનમાં રાખીને ઈસરો દ્વારા વર્તમાન મૂન મિશનમાં ઘણા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા છે.
ચંદ્રયાન-2 દ્વારા લક્ષિત લેન્ડિંગ માટે ચોક્કસ 500mx500m પેચ સુધી પહોંચવાનો પ્રયાસ કરવાને બદલે, વર્તમાન મિશનને 4kmx2.4km વિસ્તારમાં ગમે ત્યાં સુરક્ષિત રીતે ઉતરાણ કરવાની સૂચના આપવામાં આવી છે.
બીજું, લેન્ડરને વધુ ઇંધણ પૂરું પાડવામાં આવ્યું છે જેથી તે લેન્ડિંગ સાઇટ અથવા વૈકલ્પિક લેન્ડિંગ સાઇટ સુધી જો જરૂર હોય તો લાંબા અંતરની મુસાફરી કરી શકે.
ત્રીજું, લેન્ડર લેન્ડિંગ સાઇટ નક્કી કરવા માટે ઉતરતી વખતે ક્લિક કરે છે તે ચિત્રો પર હવે નિર્ભર રહેશે નહીં. ચંદ્રયાન-2 ઓર્બિટરમાંથી હાઈ રિઝોલ્યુશનની તસવીરો લેન્ડરમાં ફીડ કરવામાં આવી છે અને તે યોગ્ય સ્થાન પર પહોંચી ગયું છે તેની પુષ્ટિ કરવા માટે તે તસવીરો પર ક્લિક કરશે.
તે પછી, લેન્ડરની ભૌતિક રચનામાં પણ ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. લેન્ડર પરનું સેન્ટ્રલ થ્રસ્ટર હટાવી દેવામાં આવ્યું છે, જેનાથી સંખ્યા પાંચથી ઘટાડીને ચાર કરવામાં આવી છે. વધુ સ્પીડ પર પણ તે ઉતરી શકે તેની ખાતરી કરવા માટે તેને વધુ મજબૂત બનાવવામાં આવ્યું છે. લેન્ડરની બોડીમાં વધુ સોલર પેનલ ઉમેરવામાં આવી છે.
લેન્ડર અને રોવર પરના પેલોડ્સ અગાઉના મિશનની જેમ જ રહે છે. ચંદ્રકંપ (Moonquake), ચંદ્રની સપાટીના થર્મલ ગુણધર્મો, સપાટીની નજીકના પ્લાઝમામાં થતા ફેરફારો અને પૃથ્વી અને ચંદ્ર વચ્ચેના અંતરને ચોક્કસ રીતે માપવામાં મદદ કરવા માટે એક નિષ્ક્રિય પ્રયોગનો અભ્યાસ કરવા માટે લેન્ડર પર ચાર વૈજ્ઞાનિક પેલોડ હશે. ચોથો પેલોડ નાસા તરફથી આવે છે.
રોવર પર બે પેલોડ્સ છે, જે ચંદ્રની સપાટીની રાસાયણિક અને ખનિજ રચનાનો અભ્યાસ કરવા અને ચંદ્રની માટી અને ખડકોમાં મેગ્નેશિયમ, એલ્યુમિનિયમ અને આયર્ન જેવા તત્વોની રચના નક્કી કરવા માટે છે.
આ પણ વાંચો: Salary hikes defers: મોટી કંપનીના કર્મચારીઓ માટે માઠા સમાચાર, 2023માં પગાર નહીં વધે
પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ પર એક નવો પ્રયોગ હાથ ધરવામાં આવ્યો છે જે ત્રણથી છ મહિના સુધી ચંદ્રની આસપાસ ભ્રમણકક્ષામાં રહેશે. સ્પેક્ટ્રો-પોલરીમેટ્રી ઓફ હેબિટેબલ પ્લેનેટ અર્થ (SHAPE) કહેવાય છે, તે નાના ગ્રહોની શોધ કરશે જે પ્રતિબિંબિત પ્રકાશમાં રહેવા યોગ્ય હોઈ શકે.
ચંદ્રયાન-3ના પ્રક્ષેપણ પર ઈસરોના વડા, એસ સોમનાથએ ANI ને જણાવ્યું હતું કે, ”ભારત આવતીકાલે બપોરે 2:35 વાગ્યે તેનું ત્રીજું ચંદ્ર મિશન ‘ચંદ્રયાન-3’ લોન્ચ કરવા માટે તૈયાર છે. હું પ્રાર્થના કરું છું કે બધું સારું થાય અને તે 23 ઓગસ્ટે ચંદ્ર પર ઉતરે”
