પરિમલ ડાભી : ગુજરાતના બનાસકાંઠા જિલ્લાના ધાનેરા તાલુકાના નેનાવા ગામ, જે રાજસ્થાન સાથે સરહદ ધરાવે છે. અહીંના ડેપ્યુટી સરપંચ નરસિંહ ચૌધરી (31), ભારતીય ક્રિકેટ સ્ટાર વિરાટ કોહલી જેવા દેખાવા માટે એક સમયે ફ્રેન્ચ કટ દાઢી રાખતા હતા. પરંતુ તે હવે તેમના “સમાજના ચુકાદા”ને માન આપીને ક્લીન શેવ રાખે છે.
બે અઠવાડિયા પહેલા પસાર કરાયેલા ઠરાવોની યાદીમાં, ચૌધરી સમુદાયના એક સામાજિક-શૈક્ષણિક જૂથે તેમના યુવાનોને “ફેશનેબલ દાઢી” રમવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. 2 એપ્રિલના રોજની બેઠક બાદથી તાલુકાના અનેક યુવાનોએ દાઢી કઠાવી દીધી છે. નરસિંહ કહે છે, “મને તેની (વિરાટ) દાઢી પસંદ પડી અને તે પ્રકારની દાઢી રાખવા લાગ્યો હતો. તેમનો દાવો છે કે, તેમણે લગભગ એક વર્ષ પહેલા ક્લીન શેવ કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો.
નરસિંહ કહે છે કે, “અમારા ગામમાં, લગભગ એક વર્ષ પહેલાં, યુવાનોએ નક્કી કર્યું કે, કોઈએ દાઢી ન રાખવી જોઈએ. યુવકે પોતે નિયમનો ભંગ કરવા બદલ 1,100 રૂપિયાનો દંડ ભરવાનું નક્કી કર્યું હતું. તેથી, મેં મારી (ફ્રેન્ચ-કટ) દાઢી કાઢી નાખી. અને મને તેનો અફસોસ નથી.”
ધાનેરા તાલુકામાં નેનાવા એગ્રીકલ્ચર પ્રોડ્યુસ માર્કેટ કમિટી (APMC)માં મેનેજર તરીકે કામ કરતા અજમલ ચૌધરી (25)એ પણ તાજેતરમાં જ દાઢી કઠાવી નાખી હતી. તેમણે કહ્યું, ‘હું મારી ગમતી દાઢી રાખતો હતો. પરંતુ જ્યારે સમુદાયના આગેવાનોએ નિર્ણય લીધો છે, ત્યારે તે આપણા ભલા માટે લેવામાં આવ્યો હોવો જોઈએ. તેથી, મેં ચુકાદો સ્વીકારી લીધો છે અને મારી દાઢી મુંડાવી દીધી છે. મને આમ કરવામાં કોઈ વાંધો નથી.”
2 એપ્રિલના રોજ, ધાનેરામાં આંજણા-ચૌધરી સમુદાયના અગ્રણી સામાજિક-શૈક્ષણિક જૂથ – શ્રી ધાનેરા તાલુકા યુવક પ્રગતિ મંડળ (SDTYPM) – એ સમુદાયમાં વિવિધ સામાજિક પ્રથાઓ સંબંધિત 23 નિર્ણયો લીધા હતા. તેમાંથી એકે યુવાનોને “ફેશનેબલ દાઢી” રાખવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે, ઉલ્લંઘન બદલ 51,000 રૂપિયાનો દંડ ફટકાર્યો છે. વિસ્તાર અને સમુદાય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને વિકાસે હેડલાઇન્સ બનાવી. SDTYPM ના ધાનેરા તાલુકામાં 5,000 થી વધુ સભ્યો છે અને તે પ્રદેશમાં ઘણી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ ચલાવે છે.
રવિવારે, મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલે ગાંધીનગરના અડાલજમાં આંજણા-ચૌધરી સમુદાયના એક કાર્યક્રમમાં ભાગ લીધો હતો અને કહ્યું હતું કે, ‘આ સમુદાયના લોકોએ સરકારી/ખાનગી નોકરીઓ, વ્યવસાય અને શિક્ષણમાં મોટી સફળતા હાંસલ કરી છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં આંજણા-ચૌધરી સમાજે તેમની દીકરીઓ અને પુત્રવધૂઓને શિક્ષણ આપીને શિક્ષણ ક્ષેત્રે નવો માર્ગ મોકળો કર્યો છે.
આંજણા-ચૌધરી ઉત્તર ગુજરાત પ્રદેશમાં એક મહત્વપૂર્ણ અન્ય પછાત વર્ગ (ઓબીસી) સમુદાય છે. બનાસકાંઠા, સાબરકાંઠા, અરવલ્લી અને મહેસાણા જીલ્લાઓમાં મુખ્ય એકાગ્રતા સાથે તેમની અંદાજિત વસ્તી 1.5 મિલિયન છે. એકંદરે, ચૌધરી વસ્તી ગુજરાતમાં 11 જિલ્લાઓ, 49 તાલુકાઓ અને 1,250 થી વધુ ગામોમાં જોવા મળે છે. તેમનો મુખ્ય વ્યવસાય પશુપાલન અને ખેતી છે.
જેમ જેમ નિર્ણય હેડલાઇન્સમાં આવ્યો, અજમલ જેવા ઘણા યુવાનોએ “સ્વેચ્છાએ” તેમની દાઢી મુંડાવી.
ધાનેરાની કો-ઓપરેટીવ સોસાયટીમાં મેનેજર તરીકે નોકરી કરતા ધાનેરાના ઢાકા ગામમાં રહેતા પ્રવીણ ચૌધરીનો પણ દાઢી કપાવનારા યુવકોમાં સમાવેશ થાય છે. ઢાકા ધાનેરામાં આંજણા-ચૌધરી સમુદાયનું સૌથી અગ્રણી ગામ છે.
પ્રવીણ કહે છે કે, “હું પૂરી દાઢી રાખતો હતો. પરંતુ આ નિર્ણય બાદ મેં તેનું મુંડન કરાવ્યું. આપણા સમાજના ધર્મગુરુ દયારામ બાપુ કહેતા આવ્યા છે કે, હિંદુ ધર્મમાં ઋષિ-મુનિઓએ જ દાઢી રાખવી જોઈએ. હવે જ્યારે અમારા સમુદાયે પણ નિર્ણય જાહેર કર્યો છે, ત્યારે મેં તેને હટાવી દીધી છે.”
સમાન મંતવ્યોનો પડઘો પાડતા, થેરવાડા ગામના દિનેશ ચૌધરી (30)એ પણ સમુદાયના નિર્ણયને અનુસરીને તેમની દાઢી અને મૂછો મુંડાવી નાખી.
ચૌધરી સમુદાયના યુવાનો, જેઓ નેનાવા APMCમાં વેપારીની દુકાન પર કામ કરે છે, હજામત કરવાનું ચાલુ રાખે છે અને જ્યારે તેમને પૂછવામાં આવ્યું કે શું તે “હુકમના ઉલ્લંઘનમાં” છે, ત્યારે તેઓએ કહ્યું, “ના, દાઢી વધી ગઈ છે કારણ કે મારે તેને હજામત કરાવી છે. “રોજ ક્લીન સેવ કરવાનો સમય નથી મળતો. કામકાજની વ્યસ્તતાને કારણે, જ્યારે પણ મારે કોઈ સામાજિક કાર્યમાં જવાનું થાય છે ત્યારે હું મુંડન કરાવું છું. વ્યક્તિએ સમુદાયનું સન્માન કરવું જોઈએ. જો આપણે સમુદાય સાથે હોઈએ તો આપણે થોડી પ્રગતિ કરી શકીએ છીએ. સમુદાય અમારા માટે ભગવાન સમાન છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે, સમુદાય તરફથી હુકમનો ખુલ્લેઆમ કોઈ વિરોધ કરવામાં આવ્યો નથી.
ઢાકા ગામના પૂર્વ સરપંચ સેંધાભાઈ ચૌધરી કહે છે કે, “કલીન શેવન રહેવું એ વર્ષોથી ચૌધરી સમુદાયની સંસ્કૃતિનો એક ભાગ છે. આપણા ગુરુ દયારામ બાપુ પણ ક્લીન શેવન છે. જો કોઈ મૂછ રાખવા ઈચ્છે તો તે રાખી શકે છે, પરંતુ દાઢી રાખવી યોગ્ય નથી. અને દરેક જણ સમુદાયના શબ્દને માન આપે છે.”
અંજના ચૌધરી સમાજની મહિલાઓ પણ સમુદાયના નિર્ણયની વિરુદ્ધ નથી.
ધાનેરામાં પ્રાથમિક શાળાના શિક્ષક રમીલાબેન ચૌધરી (35) કહે છે, “જ્યારે સમુદાયના વડીલો કોઈ નિયમ બનાવે છે, ત્યારે તેને માન આપીને તે કરવું જોઈએ. હું આ નિર્ણયનો વિરોધ કે સ્વાગત કરતો નથી.
ધાનેરાની પ્રાથમિક શાળાના શિક્ષિકા ભેરીબેન ચૌધરી (40)એ આ નિર્ણયને ટેકો આપ્યો હતો. તેમણે કહ્યું, “નિર્ણય સારો છે… તે યોગ્ય ચર્ચા બાદ લેવામાં આવ્યો છે અને એકપક્ષીય રીતે લાદવામાં આવ્યો નથી.”
ધાનેરાની સેલ્ફ ફાયનાન્સ કોલેજના પ્રોફેસર શીતલ ચૌધરી (23) આ નિર્ણયના સમર્થનમાં છે અને ઉલ્લંઘન બદલ રૂ. 51,000ના દંડને પણ યોગ્ય ઠેરવે છે. “દંડ હોવો જોઈએ. તોજ નિયમ લાગુ કરી શકાય છે.”
SDTYPM નેતાઓ, જો કે, કહે છે કે, સમાજનો દાઢીવાળા યુવાનોનો મુદ્દો પ્રાથમિકતા ન હતો પરંતુ કોઈક રીતે 2 એપ્રિલની મીટિંગમાં આવ્યો હતો અને તે “બિલકુલ લાગુ કરવામાં આવશે નહીં”.
SDTYPM ના સ્થાપકોમાંના એક, સમુદાયના નેતા જોતાભાઈ પટેલ, ધાનેરાના પૂર્વ ધારાસભ્ય, કહે છે, “ભારતીય સંસ્કૃતિ મુજબ, વ્યક્તિ દાઢી રાખી શકે છે અને તેના પર ક્યારેય પ્રતિબંધ મૂકી શકાય નહીં. કોઈ દંડ લાદવામાં આવશે નહીં.
2 એપ્રિલની મીટીંગ અંગે જોતાભાઈ કહે છે, “તેમનો મુખ્ય ઉદ્દેશ સમુદાયને નશાના વ્યસનમાંથી મુક્ત કરવાનો હતો (સમુદાયના સભ્યના મૃત્યુ વખતે અફીણનું સેવન એક રિવાજ તરીકે) અને સમૂહ લગ્ન સમારોહ શરૂ કરવાનો હતો.”
“તેઓ (સમુદાયના યુવાનો)ને તે મુદ્દા (દાઢીના) પર ગેરમાર્ગે દોરવામાં આવ્યા હોવા જોઈએ અને તેને બેઠકમાં સામેલ કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ આ અમારી સંસ્થાની પ્રાથમિકતા નથી. અમે રૂઢિવાદી સંગઠન નથી. અમારૂ સંગઠન શિક્ષણ અને સામાજિક સુધારા માટે કામ કરે છે.
જોયતભાઈ કહે છે કે, તેઓ મૃત્યુ વિધિ વખતે અફીણના સેવન સામેના ચુકાદાને સામાજિક પ્રથા તરીકે ચુસ્તપણે અમલમાં મૂકશે, પરંતુ દાઢીવાળા નિર્ણયને નહીં. અફીણના સેવન પર પ્રતિબંધ મૂકતા નિયમનું ઉલ્લંઘન કરવા બદલ એક લાખ રૂપિયાનો દંડ છે.
જોતાભાઈ કહે છે કે, “જો કોઈ નિયમનું ઉલ્લંઘન કરે છે (અફીણના સેવન પર પ્રતિબંધ), તો અમે તેમને ચોક્કસપણે કહીશું કે, તેઓ સમુદાયની લક્ષ્મણ રેખાને પાર કરી ગયા છે.”
આ પણ વાંચો – ગુજરાત : ચૌધરી સમાજે લગ્નમાં ફેશનેબલ દાઢી, જન્મદિવસની કેક, લગ્નમાં ડીજે વગાડવા પર મૂક્યો પ્રતિબંધ
SDTYPM ના જનરલ સેક્રેટરી દિનેશ ચૌધરી, જોતાભાઈના વિચારો સાથે સહમત છે. દિનેશ કહે છે કે, “હિંદુ ધર્મ અનુસાર, કોઈપણ વ્યક્તિ દાઢી રાખી શકે છે. અમારો મુદ્દો (2 એપ્રિલની મીટિંગમાં) ફેશનેબલ દાઢી સાથે સંબંધિત હતો… પરંતુ મારે કહેવું જ જોઇએ કે, તે મુદ્દો પણ અમને વાંધો નથી. આ મુદ્દો કોઈક રીતે મીટિંગમાં સામેલ કરવામાં આવ્યો હતો… અમે તેનો અમલ કડક રીતે કરવાના નથી.”
તેમણે ઉમેર્યું કે, “અમારું લક્ષ્ય સમુદાયમાં વ્યસન મુક્તિ, શિક્ષણ અને સામાજિક સુધારાને પ્રોત્સાહન આપવાનું છે.”
