પરિમલ ડાભી | Conversion from Hindu to Buddhism : ગુજરાત સરકારે એક પરિપત્ર બહાર પાડીને સ્પષ્ટ કર્યું છે કે, બૌદ્ધ ધર્મને અલગ ધર્મ ગણવો જોઈએ અને હિન્દુ ધર્મ છોડીને બૌદ્ધ, જૈન ધર્મ અથવા શીખ ધર્મ અપનાવતા પહેલા ગુજરાત સ્વતંત્રતા અધિનિયમ 2003 હેઠળ જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટની પરવાનગી જરૂરી છે.
ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસમાં પ્રકાશિત અહેવાલ મુજબ, ગુજરાત સરકારના ગૃહ વિભાગ દ્વારા 8 એપ્રિલે આ પરિપત્ર જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. વાસ્તવમાં, સરકારને જાણવા મળ્યું હતું કે, બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવવા માટે આવતી અરજીઓ પર નિયમો અનુસાર કાર્યવાહી કરવામાં આવી રહી નથી. ગૃહ વિભાગ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા પરિપત્રમાં નાયબ સચિવ વિજય બધેકાની સહી છે.
તમને જણાવી દઈએ કે, ગુજરાતમાં દરેક દશેરા અને અન્ય તહેવારો પર આયોજિત કાર્યક્રમોમાં મોટા ભાગના દલિતો એકસાથે બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવતા જોવા મળે છે.
પરિપત્રમાં જણાવાયું છે કે, એવું જોવામાં આવ્યું છે કે, જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટની કચેરીઓ મનસ્વી રીતે ગુજરાત ધર્મ સ્વતંત્રતા અધિનિયમનું અર્થઘટન કરી રહી છે. “…એવું ધ્યાનમાં આવ્યું છે કે, હિંદુ ધર્મમાંથી બૌદ્ધ ધર્મમાં પરિવર્તન માટે પરવાનગી માંગતી અરજીઓમાં, નિયમો મુજબની પ્રક્રિયાનું પાલન કરવામાં આવતું નથી. વધુમાં, કેટલીકવાર, અરજદારો અને સ્વાયત્ત સંસ્થાઓ તરફથી રજૂઆતો પ્રાપ્ત થાય છે કે, હિંદુ ધર્મમાંથી બૌદ્ધ ધર્મમાં ધર્મ પરિવર્તન માટે પૂર્વ પરવાનગીની આવશ્યકતા નથી.”
પરિપત્રમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે, “ગુજરાત ફ્રીડમ ઑફ રિલિજિયન એક્ટના સંદર્ભમાં, બૌદ્ધ ધર્મને એક અલગ ધર્મ તરીકે ગણવામાં આવે છે”. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, એક્ટ મુજબ, જે વ્યક્તિ અન્ય વ્યક્તિને હિંદુ ધર્મમાંથી બૌદ્ધ/શિખ ધર્મ/જૈન ધર્મમાં રૂપાંતરિત કરે છે તેણે નિયત ફોર્મેટમાં જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટની પૂર્વ પરવાનગી લેવી આવશ્યક છે. ઉપરાંત, ધર્મ પરિવર્તન કરનાર વ્યક્તિએ જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટને નિયત ફોર્મેટમાં માહિતી આપવાની રહેશે.
ગૃહ વિભાગના એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, આ વિષય પર સ્પષ્ટતા તરીકે પરિપત્ર જાહેર કરવામાં આવ્યો છે. “કેટલાક જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ હિંદુ ધર્મમાંથી બૌદ્ધ ધર્મમાં પરિવર્તન માટેની અરજીઓનો નિકાલ કરતી વખતે એક્ટ અને તેના નિયમોનું ખોટું અર્થઘટન કરી રહ્યા હતા. ઉપરાંત કેટલાક જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ પાસેથી પણ આ વિષય પર માર્ગદર્શન માંગવામાં આવ્યું હતું. તેથી, અમે આ પરિપત્ર દ્વારા સ્પષ્ટતા જાહેર કરી છે.”
ગુજરાતમાં દલિતોમાં બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવવાની વૃત્તિ પ્રવર્તે છે. ગુજરાત બૌદ્ધ એકેડેમી (GBA) એ અગ્રણી સંસ્થાઓમાંની એક છે, જે રાજ્યમાં નિયમિતપણે આવા ધર્માંતરણ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરે છે.
જીબીએના સેક્રેટરી રમેશ બેંકરે પરિપત્રનું સ્વાગત કર્યું હતું. “આ પરિપત્રએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે, બૌદ્ધ ધર્મ એક અલગ ધર્મ છે અને તેને હિંદુ ધર્મ સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. વહીવટીતંત્ર દ્વારા કાયદાના ખોટા અર્થઘટનથી મૂંઝવણ સર્જાઈ હતી. અમે શરૂઆતથી જ માનતા હતા કે, બૌદ્ધ ધર્મ હિંદુ ધર્મનો ભાગ નથી અને બૌદ્ધ ધર્મમાં પરિવર્તન માટે, નિયત ફોર્મેટમાં જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટની પૂર્વ પરવાનગી ફરજિયાત છે. અમારી માંગ હતી (આવી સ્પષ્ટતા જારી કરવાની) જે પૂરી કરવામાં આવી છે.
તેમણે કહ્યું કે, “અમારા ધર્મ રૂપાંતરણ કાર્યક્રમોમાં, અમે હંમેશા નિયત ફોર્મ ભરીને અને સંબંધિત જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટની પૂર્વ પરવાનગી લઈને પ્રક્રિયાનું પાલન કર્યું છે.”
આ ફોર્મ ‘ધર્મગુરુ’ (ધાર્મિક વડા) દ્વારા ધર્માંતરણ કાર્યક્રમના એક મહિના પહેલા જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટને સબમિટ કરવાનું રહે છે, જે અંતર્ગત ધર્માંતરણ થશે. ફોર્મમાં ધર્મપરિવર્તન કરનાર વ્યક્તિનું નામ, સરનામું, સમુદાય, તે અનુસૂચિત જાતિ કે અનુસૂચિત જનજાતિની છે કે કેમ, વૈવાહિક સ્થિતિ, વ્યવસાય, માસિક આવક, તે ક્યારેથી ધર્મ પરિવર્તન કરી રહ્યો છે અને કયો ધર્મ અપનાવી રહ્યો છે, સહિતની વિગતો સબમિટ કરવાની રહેશે. તે ધર્માંતરણ કરી રહ્યો છે, શું તેનું પાલન કરશે, ધર્મ પરિવર્તનના કારણો, ધર્મ પરિવર્તન કાર્યક્રમનું સ્થળ અને તારીખ અને ધર્મ પરિવર્તન કરાવનાર ધાર્મિક ગુરુનું નામ વગેરે વગેરે.
બેંકરે કહ્યું કે, 2023 માં, ઓછામાં ઓછા 2,000 લોકોએ, મુખ્યત્વે દલિતોએ, બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવ્યો. 2011 ની વસ્તી ગણતરીના ડેટા અનુસાર, ગુજરાતમાં 30,483 બૌદ્ધ ધર્મના લોકો છે – જે રાજ્યની વસ્તીના 0.05 ટકા છે. ગુજરાતમાં બૌદ્ધોએ દલીલ કરી છે કે, બૌદ્ધોની વાસ્તવિક સંખ્યા પ્રતિબિંબિત થતી નથી કારણ કે, વસ્તી ગણતરી અધિકારીઓ તેમને હિંદુ તરીકે નોંધે છે.
ગયા વર્ષે 25 ઓક્ટોબરે અમદાવાદમાં લગભગ 400 લોકોએ બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવ્યો હતો. તેવી જ રીતે, ઓક્ટોબર 2022 માં, ગીર સોમનાથમાં લગભગ 900 લોકોએ બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવ્યો. ગુજરાતના અગ્રણી દલિતો કે જેમણે તાજેતરના સમયમાં બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવ્યો છે, તેમાં 2016ના ઉના જાહેર મારપીટના પીડિતો વશરામ સરવૈયા, રમેશ સરવૈયા અને તેમના પરિવારના સભ્યોનો પણ સમાવેશ થાય છે.
ગુજરાત સરકારે 2021 માં ધર્મ અધિનિયમમાં સુધારો કર્યો હતો
તમને જણાવી દઈએ કે, ગુજરાત સરકાર ગુજરાત સ્વાતંત્ર્ય અધિનિયમ લાવી હતી. આ કાયદા દ્વારા સરકારનો ઉદ્દેશ્ય લાલચ, બળજબરી, ખોટી રજૂઆત અથવા અન્ય કોઈપણ ખોટા માધ્યમો દ્વારા ધર્મ પરિવર્તનને રોકવાનો હતો. વર્ષ 2021 માં, ગુજરાત સરકારે લગ્ન દ્વારા બળજબરીથી ધર્મ પરિવર્તન પર પ્રતિબંધ મૂકતા કાયદામાં સુધારો કર્યો હતો.
આ કાયદા હેઠળ મહત્તમ 10 વર્ષ સુધીની જેલ અને 5 લાખ રૂપિયા સુધીના દંડ જેવી જોગવાઈઓ છે અને આરોપીએ પોતે પુરાવા આપવા પડશે. આવા કેસોની તપાસ ડીએસપી સ્તરથી નીચેના અધિકારી દ્વારા કરી શકાતી નથી. ગુજરાત સરકારે કરેલા આ સુધારાને ગુજરાત હાઈકોર્ટમાં પડકારવામાં આવ્યો છે, જ્યાં આ મામલો પેન્ડિંગ છે.
