ગુજરાતમાં જીરું (જીરા) ના બજાર ભાવ ચાર મહિનાની ભારે અસ્થિરતા પછી, સ્થિર થઈ રહ્યા હોવાનું જણાય છે, ગુજરાત સરકારે 2023-24 ની રવિ સિઝનમાં નીચી ઉપજનો અંદાજ મૂક્યો હતો પરંતુ, મસાલાનું એકંદર ઉત્પાદન વધારે થયું હતું. નિરીક્ષકોના મતે, ખેડૂતોના વેચાણના નિર્ણયો આ વર્ષે બજારને માર્ગદર્શન આપશે કારણ કે, ગયા વર્ષની સરખામણીમાં કેરી-ફોરવર્ડ સ્ટોક ન્યૂનતમ છે.
ગુજરાત સરકારના કૃષિ નિયામક કચેરી (ડીએજી) દ્વારા તાજેતરમાં બહાર પાડવામાં આવેલા બીજા આગોતરા અંદાજમાં, રાજ્યમાં જીરુંની પ્રતિ હેક્ટર ઉપજ 7.46 ક્વિન્ટલ (100 કિગ્રા એક ક્વિન્ટલ) હોવાનો અંદાજ છે. વર્ષ 2022-23 માટે DAG ના છેલ્લા આગોતરા અંદાજ મુજબ ખેડૂતોએ જે 7.77 ક્વિન્ટલની લણણી કરી હતી તેના કરતાં આ થોડું ઓછું છે. ડીએજીના વરિષ્ઠ અધિકારીએ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું કે, “બીજા આગોતરા અંદાજને પાકના પ્રારંભિક સર્વે તરીકે ગણવા જોઈએ અને આ વર્ષે વાદળછાયા વાતાવરણ અને જીવાતોના હુમલાને કારણે ઉપજ ઓછી રહેવાનો અંદાજ છે.”
ઓછી ઉપજના અંદાજો હોવા છતાં, ગુજરાતમાં જીરુંનું કુલ ઉત્પાદન 4.08 લાખ ટન (10 ક્વિન્ટલ એક ટન બનાવે છે) ના નવા વિક્રમનો અંદાજ છે. 2022-23 માં કુલ ઉત્પાદન 2.15 લાખ ટન (LT) થવાનો અંદાજ હતો અને અગાઉનો રેકોર્ડ 2020-21માં 3.99 LT હતો. 2019-20 એ એકમાત્ર બીજું વર્ષ હતું જ્યારે ઉત્પાદન ત્રણ લાખ ટનને વટાવી ગયું હતું અને સરકારે તે વર્ષે ગુજરાતમાં જીરાના પાકનું કદ 3.75 ટનનો અંદાજ મૂક્યો હતો.
“આ વર્ષે જીરુંના ઊંચા વાવેતર વિસ્તારને કારણે ઊંચું ઉત્પાદન થયું છે,” અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, ગુજરાતમાં 2023-24ની રવિ સિઝનમાં જીરુંનો વાવેતર વિસ્તાર વધીને 5.61 લાખ હેક્ટર (LH) થયો છે – જે સૌથી વધુ છે. રાજ્યના ઇતિહાસમાં અને છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં રાજ્યની સરેરાશ 3.50 લાખની સરખામણીમાં 160 ટકા વધારે.
ગુજરાતમાં 2022-23 માં જીરુંનો વિસ્તાર વાર્ષિક માત્ર 2.75 લાખ હતો. રાજસ્થાન પછી ગુજરાત ભારતમાં જીરુંનું સૌથી મોટું ઉત્પાદન કરતું રાજ્ય છે.
છેલ્લા ચાર મહિના દરમિયાન ભારે અસ્થિરતા પછી આ વર્ષે જાન્યુઆરીથી જીરાના ભાવ રૂ. 25,000 પ્રતિ ક્વિન્ટલની આસપાસ સ્થિર થયા છે, જ્યારે તે જૂન-જુલાઈમાં રૂ. 65,000થી ઘટીને રૂ. 25,000 પર આવી ગયા હતા, તેના પગલે ઊંચા ઉત્પાદનનો અંદાજ આવે છે.
જૂન-જુલાઈમાં આશરે રૂ. 65,000 પ્રતિ ક્વિન્ટલની ટોચે પહોંચ્યા પછી, ગુજરાતના મહેસાણા જિલ્લાના ઊંઝાની કૃષિ પેદાશ બજાર સમિતિ (APMC) ખાતે સપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબરમાં જીરુંના ભાવમાં ઘટાડો શરૂ થયો હતો. તે બીજ મસાલા માટે વિશ્વનું સૌથી મોટું જથ્થાબંધ બજાર છે. ઓક્ટોબરના અંતમાં કિંમત ઘટીને રૂ. 50,000 થઈ હતી, પરંતુ જાન્યુઆરી સુધીમાં ઘટીને રૂ. 25,000 થઈ ગઈ હતી.
ઊંઝા એપીએમસીના ચેરમેન દિનેશ પટેલ કહે છે કે, “સ્થાનિક બજારમાં જીરાના ભાવ આસમાને પહોંચી જતા વેપારીઓએ ચીનમાંથી 250 કન્ટેનર (દરેકમાં 27 ટન જીરું અને આમ કુલ 6,750 ટન) જીરું આયાત કર્યું હતું. આનાથી ભારતીય બજારમાં ભાવ નરમ પડ્યા હતા.” “જો કે, 25,000 રૂપિયાની કિંમત વર્ષના આ સમયને અનુરૂપ છે જ્યારે નવી લણણીની સિઝન શરૂ થાય છે.” આ દરમિયાન, લણણીની મોસમ તેની ટોચ પર છે અને ઊંઝા એપીએમસીમાં આગમન વધી રહ્યું છે. સોમવારે , ઊંજા મંડીમાં 10,000 થેલીઓ (દરેક થેલીમાં 55 કિલો જીરું) અથવા લગભગ 5,500 ક્વિન્ટલ જીરુંનું આગમન નોંધાયું હતું. સરેરાશ ભાવ રૂ. 2,600 પ્રતિ ક્વિન્ટલ હતો.
ઊંઝાના વેપારીઓના સંગઠન ઊંઝા એપીએમસી ટ્રેડર્સ એસોસિએશનના પ્રમુખ પીયૂષ પટેલ કહે છે કે, ખેડૂતો તેમના તાજા પાકને કેવી રીતે વેચે છે, તેના પર ઘણું નિર્ભર રહેશે.
“વેપારીઓ અને જથ્થાબંધ વેપારીઓએ તેમનો સ્ટોક વેચી દીધો હોવાથી ભાવ સ્થિર થયા છે અને બજાર માથા-થી-હેડની સ્થિતિમાં છે.
કેરી-ફોરવર્ડ સ્ટોક નજીવો છે અને ખેડૂતો જ તાજા સ્ટોક ધરાવતા ખેલાડીઓ છે. પરંતુ તો, ગુજરાત અને રાજસ્થાનના સંયુક્ત જીરુંના વાવેતર વિસ્તારને કારણે આપણા પાકનું કદ મોટું થવા જઈ રહ્યું છે, જે ગયા વર્ષે માત્ર 8 લાખ હેક્ટરથી વધીને 12.5 લાખ હેક્ટર થઈ ગયું છે.” તેઓ કહે છે કે, “તેથી પરિસ્થિતિમાં, તેઓ તેમના પાકને ક્યારે વેચવા માંગે છે તે અંગેના ખેડૂતોના નિર્ણયો દ્વારા બજારને માર્ગદર્શન આપવામાં આવશે.
જો તેઓ વ્યવસ્થિત રીતે તેમના જીરાનું પરિવહન કરે તો ભાવ સ્થિર રહે તેવી શક્યતા છે.’
આ પણ વાંચો – ગુજરાત હાર્ડલુક | ‘PPP’ ના ગેરફાયદા : અમદાવાદ, મોરબી, વડોદરાની દુર્ઘટનાઓમાં એક સમાનતા
આ દરમિયાન ખેડૂતોનું કહેવું છે કે, આ વર્ષે ખેતીનો ખર્ચ વધી ગયો છે. “ડિસેમ્બર-જાન્યુઆરીમાં એફિડ દ્વારા હુમલો થયો હતો અને ફેબ્રુઆરીની શરૂઆતમાં ફંગલ રોગ થયો હતો. આનો અર્થ એ થયો કે, અમારે વધુ જંતુનાશકોનો છંટકાવ કરવો પડ્યો, જેના કારણે ખેતીનો સરેરાશ ખર્ચ રૂ. 60,000 પ્રતિ હેક્ટર થયો, જ્યારે ઉપજમાં નજીવો ઘટાડો થયો,” મોરબી જિલ્લાના હોલમધ ગામના ખેડૂત અશ્વિન મેઘાણીએ જણાવ્યું હતું, જેમણે લગભગ બે હેક્ટરમાં જીરુંનું વાવેતર કર્યું છે. તેમણે વધુમાં કહ્યું, “હું લણણી પછી તરત જ મારું જીરું વેચીશ કારણ કે, 25,000 રૂપિયાની કિંમત ખરાબ નથી.”
