સોહિની ઘોષ | Gujarat High Court : ગુજરાત હાઈકોર્ટની ડિવિઝન બેન્ચે બુધવારે શહેરી વિકાસ અને શહેરી આવાસ વિભાગના અગ્ર સચિવ અશ્વિની કુમારને પૂછ્યું કે, 1993 અને 2014 વચ્ચે મેન્યુઅલ સફાઈ કામ કરતી વખતે મૃત્યુ પામેલા 16 સફાઈ કામદારોના આશ્રિતોને હજુ સુધી વળતર કેમ ચૂકવવામાં આવ્યું નથી.
ચીફ જસ્ટિસ સુનીતા અગ્રવાલ અને જસ્ટિસ અનિરુદ્ધ માઈની બેન્ચ અમદાવાદ સ્થિત એનજીઓ માનવ ગરિમા દ્વારા દાખલ કરવામાં આવેલી 2016 ની પીઆઈએલની સુનાવણી કરી રહી હતી, જેમાં મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સ તરીકે રોજગાર પર પ્રતિબંધ અને તેમના પુનર્વસન અધિનિયમ, 2013ના અમલની માંગ કરવામાં આવી હતી.
કોર્ટે ભાવનગર શહેરમાં મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગની બીજી એક ઘટનાની પણ નોંધ લીધી, જ્યાં ભાવનગર મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનના એક સેનિટેશન વર્કરનું ગૂંગળામણથી મૃત્યુ થયું જ્યારે અન્ય સેન્ટ્રલ સોલ્ટ એન્ડ મરીન કેમિકલ્સ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટના પરિસરમાં આવેલી ગટરની ટાંકીમાં ઘૂસી ગયો. ગંભીર રીતે ઘાયલ થયો.
કોર્ટે પ્રિન્સિપલ સેક્રેટરીને આ ઘટના અંગે તેમના અંગત સોગંદનામા સાથેનો રિપોર્ટ રજૂ કરવાનો પણ નિર્દેશ આપ્યો છે. કોર્ટે ભાવનગર મહાનગરપાલિકાને તેના મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન કમિશનર મારફતે પિટિશનમાં પક્ષકાર તરીકે ઉમેરવા માટે અરજી દાખલ કરવાની પણ અરજદારને મંજૂરી આપી હતી.
આ દરમિયાન, બેન્ચે 16 મૃત સફાઈ કામદારોના આશ્રિતોને હજુ સુધી વળતર કેમ આપવામાં આવ્યું નથી, તે અંગે રાજ્યના સ્પષ્ટતાના અભાવ પર તેમનો અસંતોષ સ્પષ્ટ કર્યો હતો.
રાજ્યનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા સહાયક સરકારી વકીલને સંબોધતા, સીજે અગ્રવાલે ટિપ્પણી કરી કે, “આ સંતાકૂકડીની રમત નથી, આ વિશે સ્પષ્ટ હોવું જોઈએ. જો ત્યાં કોઈ યાદી હોય (તે 16 લોકોની વિગતોની) જેમને હજુ સુધી ચૂકવણી કરવામાં આવી નથી, તો ઓછામાં ઓછું તમારે તેટલું સ્પષ્ટીકરણ આપવું પડશે કે, તમે તેમને શા માટે ચૂકવણી કરી નથી? કોઈ કારણ હોવું જોઈએ, તમારે એ પણ જવાબ આપવો પડશે કે તમે આ શૂન્ય મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગ પોલિસી અપનાવવા માટે શું પગલાં લીધાં છે? શું તમારી પાસે જરૂરી મશીનો છે? શું તમે મેન્યુઅલથીસફાઈથી છૂટકારો મેળવવાની સ્થિતિમાં છો કે તમે સફાઈ કરી રહ્યા છો કે શું તમે હજુ પણ આ લોકોની મદદ લઈ રહ્યા છો? અમને બધા સ્પષ્ટ જવાબ જોઈએ છે.”
બેન્ચે એ પણ પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો કે, 16 પીડિતોના આશ્રિતોને વળતર ડૉ. બલરામ સિંહ વિ. યુનિયન ઑફ ઈન્ડિયા અને અન્યના કેસમાં 22 ઑક્ટોબર, 2023ના સુપ્રીમ કોર્ટના તાજેતરના ચુકાદા અનુસાર નક્કી કરવામાં આવશે. મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગને કારણે મૃત્યુ અને અપંગતાના કિસ્સામાં કોર્ટે વળતરની રકમમાં વધારો કર્યો હતો.
ગુજરાત હાઈકોર્ટે બુધવારે તેના આદેશમાં જણાવ્યું હતું કે, “સંબંધિત સત્તાધિકારીએ આ ચુકાદાની તારીખથી કોઈપણ પીડિતના આશ્રિતોને ચૂકવણી કરતી વખતે સર્વોચ્ચ અદાલતના આ ચુકાદાને ધ્યાનમાં લેવો પડશે.”
