અદિતી રાજા : રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જનજાતિ આયોગ (NCST) ની ચાર સભ્યોની સમિતિ, જે સોમવારે ગુજરાતની મુલાકાતે આવી હતી, જેમાં જાણવા મળ્યું હતું કે, રાજ્યએ હજુ સુધી પંચાયત (અનુસૂચિત ક્ષેત્રોમાં વિસ્તરણ) (PESA) ની જોગવાઈઓ હેઠળ ‘ગ્રામસભાઓ’ તરીકે વસવાટોને સૂચિત કર્યા નથી. કાર્ય સમિતિએ વન વિભાગને એવો પણ નિર્દેશ આપ્યો હતો કે, જ્યાં સુધી તેમના પડતર દાવાઓનું સમાધાન ન થાય ત્યાં સુધી ગ્રામજનોને તેમના અધિકારોથી વંચિત ન રાખવા જોઈએ.
ગોવર્ધન મુંડેના વડપણ હેઠળની સમિતિ, સમગ્ર ભારતમાં રાજ્યોમાં PESA કાયદાના અમલીકરણની NCSTની સમીક્ષાના ભાગરૂપે ગુજરાતની મુલાકાતે છે. સમિતિના અન્ય સભ્યોમાં મિલિંદ થટ્ટે, કેપ્ટન સ્મિતા ગાયકવાડ અને મીમાસા પરોલિયાનો સમાવેશ થાય છે.
સમિતિએ અવલોકન કર્યું છે કે, ગુજરાતમાં PESA કાયદાના અમલીકરણના અભાવે જમીન સંબંધિત મોટાભાગની સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે. “આયોગ અનુસૂચિત જનજાતિને લગતા કાયદા અને નિયમોના અમલીકરણની નિયમિત સમીક્ષા કરી શકે છે અને આ આવી જ એક મુલાકાત છે. PESA કાયદો અમલમાં છે અને નિયમો અમલમાં છે, પરંતુ PESA ગ્રામ સભાઓ તરીકે ટોલની સૂચનાની જોગવાઈ કરે છે, જે ગુજરાતમાં નિયમોનો ભાગ નથી. મહારાષ્ટ્ર, એમપી અને છત્તીસગઢના નિયમોમાં તેઓએ સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે, ટોલાને ગ્રામસભા તરીકે સૂચિત કરવામાં આવે. પરંતુ ગુજરાતના નિયમોમાં આવી કોઈ સૂચના નથી અને તેથી (PESA)) કાયદાનો કોઈ અર્થ નથી.
સોમવારે, ગુજરાતની મુલાકાતના બીજા દિવસે, આદિવાસી વિસ્તારોની સમસ્યાઓનું નિરીક્ષણ કરવા માટે, NCST-નિર્મિત કાર્યકારી જૂથે છોટા ઉદેપુરની મુલાકાત લીધી, જ્યાં અમ્તાના ગ્રામજનોએ સમિતિને તેમના નજીકના વિસ્થાપન અંગે અરજી કરી. “અમને અત્યાર સુધી મળેલી 12 ફરિયાદોમાંથી એક અમતાની હતી. તેઓએ જણાવ્યું હતું કે, તેમના દાવાઓ બાકી છે અને વન વિભાગે તેમને જમીન ઉમેરવા અથવા ખેતી ન કરવા નિર્દેશ આપ્યો છે કારણ કે વન વિભાગે વૃક્ષારોપણનું આયોજન કર્યું હતું. તેથી, સમિતિએ નિર્ણય લીધો કે, જ્યાં સુધી તેમના દાવાઓનું સમાધાન ન થાય ત્યાં સુધી તેમને કોઈપણ સરકારી એજન્સી દ્વારા તેમના અધિકારોથી વંચિત ન રાખી શકાય,” થટ્ટેએ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું. વન વિભાગના પેન્ડિંગ દાવાઓ અંગેનો નિર્ણય જ્યાં સુધી ન થાય ત્યાં સુધી હકાલપટ્ટી રોકવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે.
રવિવારે, સમિતિએ નર્મદા જિલ્લાના ડેડિયાપાડા અને સાગબારા તાલુકાના 40 ગામોના લગભગ 1,000 ગ્રામજનો સાથે વાતચીત કરી, જ્યાં મોટાભાગની ફરિયાદો જમીનની માલિકી સંબંધિત હતી. સમિતિ સાથે હાજર સ્થાનિક અધિકારીઓના જણાવ્યા અનુસાર, મહેસૂલ રેકોર્ડ વિશે ઘણી ફરિયાદો આવી હતી, ખાસ કરીને ફોર્મ 7/12 જેમાં ઘણા ગ્રામવાસીઓને “બીજા માલિક” તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા છે – પ્રથમ માલિક વન વિભાગ છે.
આ પણ વાંચો – ગુજરાત બજેટ : ગુજરાતની સરકારી શાળાઓમાં ખાલી જગ્યાઓ માટે ગેસ્ટ શિક્ષકો ભરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે
આદિવાસીઓ સાથે કામ કરતા એક્શન રિસર્ચ ઇન ધ કોમ્યુનિટી હેલ્થ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ (ARCH) કોર્પ્સ જૂથના સ્વયંસેવકોને પણ સમિતિ દ્વારા ગામની મુલાકાત દરમિયાન લેવામાં આવ્યા હતા. આર્ચ વાહિનીના અંબરીશ મહેતાએ જણાવ્યું હતું કે, “નર્મદાના ગામોને સંબોધતા મુંડેએ જણાવ્યું હતું કે, લોકોની ફરિયાદો સાચી છે અને સમિતિ તેના અહેવાલમાં મુદ્દાઓનો સમાવેશ કરશે અને આ અંગે જિલ્લા કલેક્ટરને ભલામણો પણ કરશે. તેમણે આદિવાસી લોકોને સલાહ પણ આપી હતી કે, તેઓ વન વિભાગ અને જમીનના પ્રશ્નો સિવાયની કોઈપણ અરજી માટે પંચનો સંપર્ક કરી શકે છે. આ સમિતિ મંગળવારે દાહોદની મુલાકાત લેશે.
