કચ્છ : પાકિસ્તાન જેલમાં બંધ પિતાને છોડાવવા પુત્રનો સંઘર્ષ

ગોપાલ કટેસિયા | પાકિસ્તાન જેલમાં બંધ કચ્છના વૃદ્ધ નાગરીકની કહાની : પાંચ વર્ષથી વધુ સમય પહેલા જ્યારે પુત્ર સાધક સમા કામ પરથી ઘરે પરત ફર્યા ત્યારે તેમને ખબર પડી કે તેમના વૃદ્ધ પિતા લતીફ સમા ગુમ થઈ ગયા છે. ત્યારથી, ભારત-પાકિસ્તાન સરહદ નજીક કચ્છ જિલ્લાના જુના ગામમાં રહેતો પરિવાર લતીફના પરત આવવાની આશા સેવી રહ્યો છે.

વૃદ્ધ લતિફ પાંચ વર્ષ પહેલા પાકિસ્તાન બોર્ડર ઓળંગી ગયા

લતીફ, એક પશુપાલક અને પારંપરિક દવાનો વ્યવસાય કરનાર, જે 17 સપ્ટેમ્બર, 2018 ના રોજ ગુમ થયો ત્યારે તે 82 વર્ષનો હતો. પરિવારને ત્રણ મહિના પછી ખબર પડી કે, ઢોર ચરાવતી વખતે તે રસ્તો ભૂલી બેઠા હતો અને પાકિસ્તન બોર્ડર ઓળંગી ગયા હતા, ત્યારથી તેમને કરાચીમાં જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. હવે મહત્તવની વાત એ છે કે, તેમની રાષ્ટ્રીયતા સાબિત કરવા માટે તેના પરિવારના સંઘર્ષ વચ્ચે, લતીફ કરાચીની જેલમાં બંધ છે.

વૃદ્ધ પિતા ભુલક્કડ થઈ ગયા હતા : પુત્ર સાધક

લતીફના પુત્ર સાધક યાદ કરે છે કે, “વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે મારા પિતા ભુલક્કડ થઈ ગયા હતા અને તેમની આંખો પણ નબળી પડી ગઈ હતી. 17 સપ્ટેમ્બર 2018 ની સાંજે જ્યારે હું કામ પરથી ઘરે પાછો આવ્યો ત્યારે તે ઘરે નહોતા. અમે તેમની શોધ કરી અને ખાવરા પોલીસ સ્ટેશનને પણ જાણ કરી પરંતુ, કોઈ ફાયદો થયો નહીં. આખરે, લગભગ ત્રણ મહિના પછી, અમે પાકિસ્તાનમાં તેમના દૂરના સંબંધીઓ પાસેથી જાણ્યું કે, સરહદની રક્ષા કરતા પાકિસ્તાની રેન્જર્સ દ્વારા તેમની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને તે કરાચીની મલીર જેલમાં બંધ છે.”

લતીફના છ બાળકોમાંથી એક સાધક કહે છે કે, તે તેના પિતાના ઘરે પરત ફરવા માટે અથાક મહેનત કરી રહ્યો છે. મે 2021માં પાકિસ્તાને તેને કોન્સ્યુલર એક્સેસની મંજૂરી આપી હતી.

પિતાને ઘરે લાવવા પરિવાર કરી રહ્યો સંઘર્ષ

પરિવારનું કહેવું છે કે, સાધકે વડાપ્રધાન કાર્યાલય અને વિદેશ મંત્રાલયને પત્ર લખીને તેના પિતાને પરત લાવવા માટે મદદની વિનંતી કરી છે, પરંતુ લતીફનું નામ પાકિસ્તાનમાં રાખવામાં આવેલા ભારતીય નાગરિકોની યાદીમાંથી ગાયબ થઈ ગયું છે. આનાથી તેઓ વધુ ચિંતિત બન્યા છે અને ભારત સરકારને ફરી એકવાર તેમની રાષ્ટ્રીયતા ચકાસવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરવા માટે પ્રેરિત કર્યા છે. લતીફનો બ્લેક-એન્ડ-વ્હાઇટ ફોટોગ્રાફ – પરિવાર સાથેનો તેનો એકમાત્ર સ્પષ્ટ ફોટોગ્રાફ – વિદેશ મંત્રાલયને ફોરવર્ડ કરવા માટે સ્થાનિક સત્તાવાળાઓને સોંપવામાં આવેલા ઓળખ દસ્તાવેજોની બેચમાંનો એક છે.

પાકિસ્તાન જેલના કેદીઓની યાદીમાં પહેલા નામ હતુ, હવે અચાનક ગાયબ

મુંબઈ સ્થિત પત્રકાર અને શાંતિ કાર્યકર્તા જતીન દેસાઈ કહે છે કે, “તેમનું નામ પાકિસ્તાનની જેલમાં બંધ ભારતીય નાગરિકોની યાદીમાં હતું. પાકિસ્તાને 1 જાન્યુઆરી, 2023ના રોજ ભારત સાથે શેર કરેલી યાદીમાં તે હતું. જો કે, તે 1 જુલાઈ, 2023 ના રોજ પાકિસ્તાન દ્વારા શેર કરવામાં આવેલી સૂચિમાંથી કોઈપણ સ્પષ્ટતા વિના અચાનક ગાયબ થઈ ગયું. ત્યારબાદ, આ વર્ષે 1 જાન્યુઆરીએ પાકિસ્તાન દ્વારા શેર કરવામાં આવેલી યાદીમાં તેમનું નામ સામેલ નહોતું. આના કારણે તેમના પરિવારના સભ્યોમાં ઘણી ચિંતા વધી ગઈ છે.” તેઓ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધો માટે કામ કરી રહાયો છે અને લતીફ અંગે ભારત સરકારને રજૂઆતો કરી છે.

ખાવડા નજીકના નાના દિનારા ગામના સામાજિક કાર્યકર ફઝુલ્લા સમા કહે છે કે, સરકારે ત્રીજી વખત લતીફના દસ્તાવેજો માંગ્યા છે.

“છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં, લતીફના પરિવારે તેમની રાષ્ટ્રીયતાની ચકાસણી માટે પોલીસને તેમના કાગળો બે વાર સબમિટ કર્યા છે. આ વખતે, મહેસૂલ અધિકારીઓએ દસ્તાવેજો માંગ્યા અને પરિવારે તેમને ફરી એક વખત સબમિટ કર્યા,” ફઝુલ્લાહ કહે છે, જેઓ લતીફના પરિવારને તેમના પ્રયત્નોમાં મદદ કરી રહ્યા છે.

ભારત પાકિસ્તાન દર વર્ષે જાન્યુઆરી અને જુલાઈમાં કેદીઓની યાદીની આપ-લે કરે છે

ભારત અને પાકિસ્તાન દર વર્ષે 1 જાન્યુઆરી અને 1 જુલાઈના રોજ કેદીઓની યાદીની આપ-લે કરે છે. આ યાદીઓમાં પાકિસ્તાન ભારતીય નાગરિકો અથવા ભારતીય ગણાતા વ્યક્તિઓની વિગતો આપે છે, જેઓ દેશની જેલમાં બંધ છે. તેવી જ રીતે, ભારત તેના પાકિસ્તાની નાગરિકો અથવા ભારતીય જેલો અથવા અટકાયત સુવિધાઓમાં રાખવામાં આવેલા પાકિસ્તાની નાગરિકો હોવાનું માનવામાં આવતી વ્યક્તિઓની સૂચિ શેર કરે છે.

જો કે, જુલાઈ 2023 અને જાન્યુઆરી 2024 ની યાદીમાં લતીફનું નામ ન આવતાં, દેસાઈએ 25 જાન્યુઆરીના રોજ વિદેશ મંત્રી એસ જયશંકરને પત્ર લખીને આ બાબતે સરકારનું ધ્યાન દોર્યું હતું અને પગલાં લેવા વિનંતી કરી હતી. તેમણે 5 ફેબ્રુઆરીએ વિદેશ મંત્રાલયને ફરી એક પત્ર લખ્યો.

‘પાકિસ્તાને કોન્સ્યુલર એક્સેસ કરારની કલમ-4નું ઉલ્લંઘન કર્યું’

દેસાઈ કહે છે કે, “સત્તાવાર રેકોર્ડ મુજબ, લતીફે દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા બાદ અને જેલમાં બંધ થયા બાદ 22 એપ્રિલ, 2019 ના રોજ તેમની જેલની મુદત પૂરી કરી હતી. 2008 માં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે થયેલા કોન્સ્યુલર એક્સેસ અંગેના કરાર અનુસાર, પાકિસ્તાને અજાણતા પાકિસ્તાનમાં પ્રવેશવા બદલ લતીફની ધરપકડના ત્રણ મહિનાની અંદર તેને કોન્સ્યુલર એક્સેસ આપવી જોઈતી હતી. પરંતુ કરારની કલમ 4 નું ઉલ્લંઘન કરીને, તેની ધરપકડના લગભગ ત્રણ વર્ષ પછી મે 2021 માં તેને કોન્સ્યુલર એક્સેસ આપવામાં આવ્યો હતો.”

દેસાઈ કહે છે કે, આ વર્ષે જાન્યુઆરીમાં માહિતી અધિકાર અરજી દ્વારા વિદેશ મંત્રાલય પાસેથી મળેલી માહિતીને ટાંકીને દેસાઈએ કહ્યું કે, ભારતે હજુ સુધી લતીફની રાષ્ટ્રીયતાની પુષ્ટિ કરી નથી. “ભારતને આ ઝડપી ટેક્નોલોજી-સંચાલિત યુગમાં વ્યક્તિ ભારતીય નાગરિક છે કે નહીં, તે શોધવા માટે આટલો સમય ન લેવો જોઈએ. આ પ્રક્રિયા સરળતાથી ત્રણ દિવસમાં પૂર્ણ કરી શકાય છે.”

“લતીફ હવે લગભગ 88 વર્ષના છે અને આ ઉંમરે તેમની તેમના પરિવાર દ્વારા સંભાળ રાખવી જોઈએ. પરંતુ અજ્ઞાત કારણોસર, તે લગભગ પાંચ વર્ષ પહેલા જેલમાં સમય પૂરો કરવા છતાં, તેમના ઘરથી દૂર પાકિસ્તાનની જેલમાં બંધ છે.

આ મામલાની નોંધ લેતા વિદેશ મંત્રાલયે ગુજરાત સરકાર પાસેથી લતીફ વિશે માહિતી માંગી છે. “કેન્દ્ર સરકારની સૂચનાઓને ટાંકીને, અમને રાજ્ય સરકાર તરફથી લતીફના પરિવાર પાસેથી દસ્તાવેજો મેળવવાનો આદેશ મળ્યો, જે તેની રાષ્ટ્રીયતાની ખાતરી કરવામાં મદદ કરી શકે. તદનુસાર, અમારા અધિકારીઓએ જુનમાં તેના પરિવારના સભ્યોનો સંપર્ક કર્યો છે અને તેમની પાસેથી સંબંધિત દસ્તાવેજો એકત્રિત કર્યા છે.” કચ્છના એક વરિષ્ઠ સરકારી અધિકારીએ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું, અને આ મુદ્દાના સંવેદનશીલ સ્વરૂપને ધ્યાનમાં રાખીને નામ ન આપવાની વિનંતી કરી.

અન્ય એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, લતીફના 50 વર્ષીય પુત્ર સાધકને 17 ફેબ્રુઆરીના રોજ ભુજ તાલુકાના મામલતદાર (તહેસીલદાર) ની કચેરી દ્વારા કચ્છના જિલ્લા મથક ભુજ ખાતે બોલાવવામાં આવ્યો હતો.

અધિકારીએ કહ્યું, “અમે લતીફની રાષ્ટ્રીયતાની ખાતરી કરવા માટે તેમના આધાર કાર્ડ, રાશન કાર્ડ, જમીન-માલિકીના રેકોર્ડ, બેંક ખાતાની વિગતો વગેરેની નકલો એકત્રિત કરી છે અને તેને રાજ્ય સરકારને સોંપી છે.”

પિતાની રાહ જોતા-જોતા ચિંતામાં માતાનું અવસાન થઈ ગયું

પુત્રને લાગે છે કે, પિતાની રાહ જોતા જોતા કુટુંબનો સમય ઝડપથી સમાપ્ત થઈ રહ્યો છે. “મારી માતા લચ્છબાઈનું મારા પિતાની રાહ જોતા-જોતા બે વર્ષ પહેલાં અવસાન થયું હતું, તેમને પતિની ચિંતા સતાવતી રહેતી હતી. ગયા વર્ષે મારી મોટી બહેન અમીનાનું પણ અવસાન થયું હતું. અમે અમારા વૃદ્ધ પિતાને ઘરે પાછા લાવવા માટે ઠેર-ઠેર કચેરીઓમાં દોડી રહ્યા છીએ. અમે આ દુનિયાને અલવિદા કહીએ તે પહેલાં અમે તેમનો ચહેરો જોવા માંગીએ છીએ.” લતીફના પુત્ર સાધક જે કુટુંબની જમીન પર ખેતી કરીને આજીવિકા મેળવે છે અને સાથે બળતણના લાકડા કાપવા માટેની મજૂરી કરી પરિવારનું ગુજરાન કરે છે.

લતીફ કચ્છના ખાવરા પાસે ભારત-પાકિસ્તાન સરહદની ભારત બાજુના છેલ્લા ગામ જુના ગામમાં 18 એકર જમીન ધરાવે છે. કચ્છના મહાન રણનું વિસ્તરણ સમયે જુના ગામ જે સીમા વચ્ચે આવેલું છે.

સાધક કહે છે કે, “અમારા વિસ્તારમાં ખેતી વરસાદ આધારિત છે. તેમણે તે જમીનમાં ખેતી કરીને અને કેટલીક ગાયો ઉછેરીને વરસાદની મોસમમાં અમારા પરિવારને ટેકો આપ્યો હતો. તેઓ હર્બલ દવાઓ પણ તૈયાર કરી અને સંધિવાથી પીડિત લોકોને આપતા હતા. પણ જેમ જેમ તે મોટો થયો તેમ તેણે પ્રેક્ટિસ છોડી દીધી.” તે આગળ કહે છે, “અમે ત્રણ ભાઈઓ, બે બહેનો અને લગભગ 100 સભ્યોનો મોટો પરિવાર મારા પિતાના ઘરે પાછા ફરવાની રાહ જોઈ રહ્યા છીએ.”