સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ જેને રેઝિસ્ટન્સ ટ્રેનિંગ અથવા વેઇટ ટ્રેનિંગ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે માત્ર સ્નાયુઓ બનાવવા માટે જ નહીં પરંતુ સ્તન કેન્સર (breast cancer) નિવારણમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવવા માટે પણ ઓળખાય છે. તાજેતરના પુરાવાઓ પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રીતે પ્રકાશ પાડે છે કે નિયમિત સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ સ્તન કેન્સરનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ કોઈપણ ઉંમરે શરૂ કરી શકાય છે અને તેને જીમમાં જવાની જરૂર નથી, તમે ઘરે પણ વેઇટ લિફ્ટિંગ કરી શકો છો તે કસરતો અસરકારક છે,વેઇટ ટ્રેનિંગ સારવારમાં અને સ્ત્રીઓ માટે બચવાની ક્ષમતામાં સુધારો કરવામાં મદદ કરી શકે છે. અહીં જાણો ડૉ ગીતા કદયાપ્રથ શું કહે છે?
સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ અને કેન્સર નિવારણ વચ્ચે શું સંબંધ છે?
ડૉ ગીતા કદયાપ્રથ અનુસાર નિરીક્ષણ સંશોધન સૂચવે છે કે જે સ્ત્રીઓ પોતાની લાઇફસ્ટાઇલમાં સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગનો સમાવેશ કરે છે, તે સ્તન કેન્સરના જોખમમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થાય છે કસરતો ન કરતી સ્ત્રીઓની તુલનામાં કેન્સરનું જોખમ 25-52 ટકા ઘટાડે છે, ખાસ કરીને જ્યારે તેઓ પુખ્તાવસ્થામાં શરૂ કરવામાં આવે છે તો આ ફાયદા હોર્મોન્સ, રોગપ્રતિકારક કાર્ય, ચયાપચય અને શરીરની રચના પણ સુધારે છે.
સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ સ્તન કેન્સરનું જોખમ કેવી રીતે ઘટાડે છે?
- હોર્મોનલ નિયમન: સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ એસ્ટ્રોજન અને ઇન્સ્યુલિનને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે, જે બે હોર્મોન્સ સ્તન કેન્સરના જોખમ સાથે ગાઢ રીતે જોડાયેલા છે. મેનોપોઝ પછી એડિપોઝ (ચરબી) પેશી એસ્ટ્રોજનનું મુખ્ય ઉત્પાદક છે, મસલ્સ બનાવીને અને રેઝિસ્ટન્સ ટ્રેનિંગ દ્વારા ચરબી ઘટાડીને, એસ્ટ્રોજનના સંપર્કમાં ઘટાડો થાય છે જે ચોક્કસ પ્રકારના ગાંઠોને બળતણ આપી શકે છે.
- રોગપ્રતિકારક શક્તિમાં વધારો : સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ દરમિયાન સ્નાયુઓનું સંકોચન મ્યોકાઇન નામના ખાસ પ્રોટીનને મુક્ત કરે છે. આ માયોકાઇન (જેમ કે ડેકોરિન, IL-6, SPARC અને OSM) સ્તન કેન્સરના કોષોના વિકાસને સીધો અટકાવી શકે છે અને પુનરાવૃત્તિના જોખમને ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. સ્ટ્રેંથ અથવા હાઈ ઇન્ટેન્સિટી કસરતનો એક સેશન પણ શરીરમાં શક્તિશાળી કેન્સર વિરોધી અસરોને ઉત્તેજિત કરી શકે છે.
- બળતરા વિરોધી અસરો: ક્રોનિક બળતરા સ્તન કેન્સર સહિત અનેક કેન્સર માટે જોખમી પરિબળ છે. શક્તિ તાલીમ પ્રણાલીગત બળતરા માર્કર્સ જેમ કે CRP અથવા C-રિએક્ટિવ પ્રોટીન ને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે જે સંભવિત રીતે કેન્સરનું જોખમ ઘટાડે છે.
- વજન કંટ્રોલ કરે : સ્તન કેન્સર નિવારણ માટે, ખાસ કરીને મેનોપોઝ પછી, સ્વસ્થ વજન જાળવવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. પ્રતિકાર તાલીમ સ્નાયુ સમૂહ બનાવે છે, ચયાપચય દર વધારે છે અને વજન જાળવવાનું અથવા ઘટાડવાનું સરળ બનાવે છે.
- ઇન્સ્યુલિન સેન્સિટિવિટીમાં સુધારો: હાઇપરઇન્સ્યુલિનમિયા અને ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર સ્તન કેન્સરના જોખમમાં વધારો સાથે સંકળાયેલા છે. શક્તિ તાલીમ ઇન્સ્યુલિન સંવેદનશીલતામાં સુધારો કરે છે અને સ્વસ્થ રક્ત ખાંડના સ્તરને જાળવવામાં મદદ કરે છે, જેનાથી જોખમ વધુ ઓછું થાય છે.
આ ફાયદાઓને કયા પુરાવાને સમર્થન આપે છે?
તાજેતરના ક્લિનિકલ અને પ્રયોગશાળા અભ્યાસોએ આકર્ષક પુરાવા આપ્યા છે. 2025 ના એક અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે સ્તન કેન્સરથી બચી ગયેલા દર્દીઓમાં પ્રતિકાર અથવા હાઈ ઇન્ટેન્સિટી ટ્રેનિંગ એક સેશનથી કેન્સર વિરોધી માયોકાઇન્સનું પ્રકાશન વધ્યું અને પ્રયોગશાળામાં સ્તન કેન્સર કોષોની વૃદ્ધિમાં ઘટાડો થયો, જે પુનરાવૃત્તિ દરમાં ઘટાડો થવાની સંભાવના સૂચવે છે.
ઘણા મોટા અભ્યાસોના મેટા એનાલિસિસ દર્શાવે છે કે હાઈ મસલ્સ સ્ટ્રેનીંગ અને સારી કાર્ડિયો-રેસ્પિરેટરી ફિટનેસ ધરાવતી સ્ત્રીઓમાં સ્તન કેન્સરથી મૃત્યુ થવાનું અથવા ફરીથી થવાનું જોખમ નોંધપાત્ર રીતે ઓછું થયું છે. અન્ય એક ક્લિનિકલ ટ્રાયલમાં જણાવાયું છે કે સ્તન કેન્સરના નિદાન પછી હાઈ ઇન્ટેન્સિટી સ્ટ્રેંથ ટ્રેનિંગથી વર્ષોના ફોલો-અપ દરમિયાન મૃત્યુ અને આક્રમક કેન્સરના પુનરાવૃત્તિનું જોખમ ઓછું થયું હતું.
બ્રેસ્ટ કેન્સરથી રિકવર થયેલ લોકો માટે વધારાના સ્વાસ્થ્ય લાભો છે?
સ્ત્રીઓને સ્તન કેન્સરનું નિદાન થઈ ચૂક્યું છે, તેના માટે સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ મસલ્સ માસ વધારવા, જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા, લિમ્ફેડેમા (હાથમાં સોજો) જેવી સારવારની આડઅસરોને મર્યાદિત કરવા અને કેન્સરની સારવાર સાથે થતી હાડકાની ના નુકશાનને ઘટાડવામાં મદદ કરવા માટે સાબિત થયું છે. જો યોગ્ય દેખરેખ રાખવામાં આવે તો પ્રતિકાર કસરતની પ્રતિકૂળ અસરો ભાગ્યે જ જોવા મળે છે.
સ્ટ્રેંથ ટ્રેનિંગને સુરક્ષિત રીતે કેવી રીતે કરી શકાય?
સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ કોઈપણ ઉંમરે શરૂ કરી શકાય છે અને તેને જીમમાં જવાની જરૂર નથી. હજુ તમે સ્ટ્રેંથ ટ્રેનિંગ શરૂ કરી રહ્યા છો અથવા સ્તન કેન્સરનું નિદાન થયા પછી જીવતા લોકો માટે સલામતી સુનિશ્ચિત કરવા માટે ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ અથવા ટ્રેનિંગ ફિટનેસ એક્સપર્ટના માર્ગદર્શન હેઠળ શરૂઆત કરવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે, ખાસ કરીને જો સર્જરીથી રિકવરી અંગે ચિંતા હોય.
નિયમિત સ્ટ્રેન્થ ટ્રેનિંગ અઠવાડિયામાં ઓછામાં ઓછી બે વાર કરીને સ્વસ્થ જીવનશૈલીમાં સામેલ કરવાથી સ્તન કેન્સરનું જોખમ નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકાય છે, જે તેને તમામ મહિલાઓના સ્વાસ્થ્ય માટે એક મહત્વપૂર્ણ ભલામણ બનાવે છે.
