પ્રાણાયામ અત્યાર સુધીમાં આપણામાંના મોટા ભાગના લોકો વાસ્તવિક રીતે કરતા થયા છે, તેમ છતાં કપાલભાતિ પ્રાણાયમ વિષે ઘણી બધી ખોટી માન્યતા છે. કપાલીભાતી આ બે શબ્દોનું જોડાણ છે, કપાલ (કપાળ) અને ભાતી (ચમક). કપાળ ચમકે છે તેનો સીધો અર્થ છે જાગૃત અને પ્રબુદ્ધ મન છે. અને તે ચોક્કસ નિપુણતા જરૂરી છે. જેમાં ઊંડા શ્વાસની પ્રેક્ટિસ કરવાની રહે છે,
કપાલભાતિના કરવાના ફાયદા
- કપાલભાતી પ્રાણાયમ ખૂબ જ શક્તિ આપતું પ્રાણાયામ છે, જે મગજના આગળના ભાગને ઉત્તેજિત કરે છે અને ઊંઘના સેન્ટર કોષોને સક્રિય કરે છે.
- કપાલભાતી પ્રાણાયમ બાળકો માટે ફાયદાકારક છે કારણ કે તે વધુ સારી રીતે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં, એકાગ્રતા અને મગજની જટિલ કામગીરીમાં મદદ કરે છે.
- તે ફેફસાંમાંથી કાર્બન ડાયોક્સાઇડ (CO2) ને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે અને સેરેબ્રોસ્પાઇનલ પ્રવાહીને ઉત્તેજિત કરે છે, જે દરેક શ્વાસ બહાર કાઢવા સાથે સંકુચિત થાય છે. આ જ કારણ છે કે તે અસ્થમાના દર્દીઓ માટે સૂચવવામાં આવે છે કારણ કે તે તેમને ફેફસામાં ફસાયેલા CO2 થી છુટકારો મેળવવામાં અને તેમના લોહીમાં ઓક્સિજનના લેવલને સુધારવામાં મદદ કરે છે, જેના પરિણામે શરીરના તમામ અવયવો અને પ્રણાલીઓ વધુ સારી રીતે કાર્ય કરે છે.
- ઊંડા શ્વાસ લેવાથી ઉર્જા ઉત્પન્ન થાય છે અને ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે. ઠંડા વાતાવરણમાં રહેતા લોકોને શરીરની ગરમી ઉત્પન્ન કરવા અને તેમના મન અને શરીરને જાગૃત કરવા માટે તેનો અભ્યાસ કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે કારણ કે તેઓ ડિપ્રેશનમાં સરી જતા હોય છે.
- જ્યારે વાયુ પ્રદૂષણ ચિંતાનો વિષય છે, ત્યારે કપાલહાટી પ્રેક્ટિશનરો વાસ્તવમાં તેમના ફેફસાં, વાયુમાર્ગો અને અનુનાસિક માર્ગોને સાફ કરી શકે છે, ફેફસાંની ક્ષમતામાં વધારો કરી શકે છે.
- નર્વસ સિસ્ટમ અને પેટના અવયવોને ઉત્તેજિત કરી શકે છે. ટૂંકમાં, તે તેની સંપૂર્ણ ક્ષમતાનો ઉપયોગ કરીને આખા શરીરને હલનચલન કરાવે છે.
- આ પ્રાણાયમ મેટાબોલિઝમમાં નોંધપાત્ર વધારો કરે છે. આ રીતે તે શરીરની એકંદર ચરબી ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
આ પણ વાંચો: Health Tips : શું PCOS ધરાવતી સ્ત્રીઓને હાઈ બ્લડ પ્રેશરનું જોખમ વધારે છે? અહીં જાણો
કપાલભાતી પ્રેક્ટિસ કરવાની યોગ્ય રીત
આ પ્રાણાયમ કરવા માટે ચોકસાઇ અને હાઈ થ્રેશોલ્ડની જરૂર છે કારણ કે તમે તમારા પેટને અંદર ખેંચો છો અને તેને શક્ય તેટલું તમારી કરોડરજ્જુની નજીક લઈ જાઓ છો, જેના પરિણામે તમારા પેટના સ્નાયુઓ ગંભીર સંકોચનમાં પરિણમે છે. પછી જેમ જેમ તમે ધીમે ધીમે તમારા પેટને આરામ આપો છો, તેમ તમે ટૂંકા શ્વાસ બહાર કાઢો છો, જે લગભગ તમારી સિસ્ટમમાંથી બહાર નીકળી જાય છે, પરિણામે હિસિંગ અવાજ આવે છે. આ ચાલ પછી, તમે આપમેળે ઘણી તાજી હવા શ્વાસમાં લો છો. જેમ જેમ ઝેર બહાર આવે છે, તમે અનુભવી શકો છો કે તમારા ફેફસાંમાં તાજી હવા ભરાઈ રહી છે.
તે ધૂન નથી પરંતુ એક શિસ્ત છે
કારણ કે આ પ્રાણાયામમાં ઘણાં બળપૂર્વક શ્વાસ લેવામાં આવે છે અને તમારા શરીરને ઉર્જા આપવા માટે પ્રેરિત કરે છે, તે મન-શરીર જાગૃતિ અને શાંતિ સાથે થવું જોઈએ. તમારે પેટની ચરબી ગુમાવવાની આશા સાથે ફરજિયાત રાઉન્ડ કરતાં વધુ ન કરવું જોઈએ. તે, હકીકતમાં, હાનિકારક હોઈ શકે છે. અને આ તે છે જ્યાં લોકો ભૂલ કરે છે, આ પ્રાણાયામ સંયમિતપણે કરવો જોઈએ. તમે લગભગ 10-20 શ્વાસોમાંથી ત્રણ રાઉન્ડ સાથે પ્રારંભ કરી શકો છો અને પછી સમયાંતરે ગણતરીને 30-40 રાઉન્ડ સુધી વધારી શકો છો.
આ પણ વાંચો: Skincare Tips : નારિયેળ તેલનો સ્કિન પર આ રીતે કરો અસરકારક ઉપયોગ
કપાલભાતી કોણે ન કરવું?
કપાલભાતીમાં બળજબરીથી સ્નાયુઓની હિલચાલનો સમાવેશ થાય છે, જેને હાઈ બીપી, હૃદયની સમસ્યા હોય તેવા લોકોએ તેનો પ્રયાસ ન કરવો જોઈએ. જે સ્ત્રીઓને માસિક સ્રાવ અથવા રજોનિવૃત્તિ આવી રહી છે તેમણે કપાલભાતિ ન કરવી જોઈએ. જેમ જેમ તમે મોટા શ્વાસો ખેંચો છો અને તેને બળપૂર્વક બહાર કાઢો છો, તેમ તેમ શરીરનો ઉપરનો ભાગ ઉપર અને નીચે કંપાય છે. આ આંતરિક ખેંચાણ તમામ અવયવોને ધક્કો મારે છે. અને જ્યારે તમે હવાના દબાણને નીચે તરફ દબાણ કરો છો, ત્યારે તમે તમારા ગર્ભાશય પર ભાર પડે છે,તેને સ્ક્વિઝ કરો છો અને નુકસાન પહોંચાડો છો.
જો તમને કૃત્રિમ પેસમેકર અથવા સ્ટેન્ટ, એપીલેપ્સી, સારણગાંઠ, પીઠનો દુખાવો, સ્લિપ ડિસ્ક હોય અથવા તાજેતરમાં પેટની સર્જરી થઈ હોય તો આ પ્રાણાયમ ચોક્કસપણે તમારા સ્વાસ્થ્ય માટે સારું નથી. તંદુરસ્ત હોવા છતાં, નિષ્ણાતના માર્ગદર્શન વિના આનો પ્રયાસ ક્યારેય કરશો નહીં.
