17 એપ્રિલ, 2023 એટલે કે આજનો દિવસ વિશ્વ હિમોફિલિયા દિવસ તરીકે ઉજવાય છે. આ વર્ષની થીમ “ ઍક્સેસ ફોર ઓલ : પ્રિવેન્શન ઓફ બ્લીડ એઝ ધ ગ્લોબલ સ્ટાન્ડર્ડ ઓફ કેર” છે.હિમોફીલિયાએ એક વારસાગત બીમારી છે, જેમાં લોહી ગંઠાઈ જવાની ક્ષમતા ગંભીર રીતે ઘટી જાય છે, જેથી નાની ઈજા પણ ગંભીર રક્તસ્ત્રાવનું કારણ બની શકે છે. તેમાં સામેલ આનુવંશિકતાને કારણે, સ્ત્રીઓ કરતાં પુરુષો હિમોફીલિયા માટે વધુ સેન્સિટિવ હોય છે.
છોકરાઓ અને છોકરીઓ
વ્યક્તિની લિંગ “સેક્સ રંગસૂત્રો” ની જોડી દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે (એક રંગસૂત્ર એ ડીએનએ પરમાણુ છે જે આનુવંશિક માહિતી ધરાવે છે). સ્ત્રીઓને સેક્સ રંગસૂત્રોની XX જોડી સાથે અને પુરુષોને XY જોડી સાથે ઓળખવામાં આવે છે. જ્યારે માતાનું X રંગસૂત્ર પિતાના X રંગસૂત્ર સાથે જોડાય છે, ત્યારે સંતાન XX (સ્ત્રી) છે, જ્યારે માતાનું X રંગસૂત્ર પિતાના વાય રંગસૂત્ર સાથે જોડાય છે, ત્યારે સંતાન XY (પુરુષ) માં હોય છે.
આ પણ વાંચો: અભ્યાસ : વાયુ પ્રદૂષણ કોવિડ-19 રસી માટે એન્ટિબોડી રિસ્પોન્સને અસર કરે છે, નિષ્ણાત શું કહે છે?
હિમોફીલિયા X રંગસૂત્રમાં ખામીને કારણે થાય છે. જો કોઈ છોકરી એક ખામીયુક્ત X રંગસૂત્ર સાથે જન્મે છે, તો તેના અન્ય X રંગસૂત્ર તેની ભરપાઈ કરી શકે છે. આવા કિસ્સામાં, તે હિમોફીલિયાની વાહક છે પરંતુ તે પોતે આ સ્થિતિથી પીડાશે નહીં. જો તેના બંને X રંગસૂત્રો ખામીયુક્ત હોય તો જ તે પોતે હીમોફીલિયાથી પીડાશે. બીજી તરફ, જો કોઈ છોકરો ખામીયુક્ત X રંગસૂત્ર સાથે જન્મે છે, તો તેની પાસે તેની ભરપાઈ કરવા માટે બીજું X રંગસૂત્ર નથી, અને તે હિમોફીલિયાથી પીડાશે. આ જ કારણ છે કે પુરુષોમાં હિમોફીલિયા વધુ જોવા મળે છે.
આ બીમારીને ‘શાહી રોગ’ કેમ કહેવાય છે?
બ્રિટનની રાણી વિક્ટોરિયા (1819-1901) હિમોફીલિયાની વિશ્વની સૌથી વધુ જાણીતી વાહક છે. તેના કારણે, આ સ્થિતિ યુરોપિયન શાહી પરિવારોમાં ફેલાયેલી છે, તેથી જ હિમોફીલિયાને એક સમયે “શાહી રોગ” તરીકે ઓળખવામાં આવતો હતો. વિક્ટોરિયાએ તેના ત્રણ બાળકોમાં ખામીયુક્ત X રંગસૂત્ર પસાર કર્યું હતું. તેના પુત્ર પ્રિન્સ લિયોપોલ્ડનું 30 વર્ષની ઉંમરે ઈજા પછી લોહીની ખોટના પરિણામે મૃત્યુ થયું હતું. લિયોપોલ્ડની પુત્રી, અલ્બેનીની પ્રિન્સેસ એલિસ, એક વાહક હતી જેમના પુત્રને હિમોફીલિયા વારસામાં મળ્યો હતો અને 21 વર્ષની ઉંમરે તેનું અવસાન થયું હતું.
આ પણ વાંચો: યોગ દર્શન : કમર અને પગની માંસપેશીઓ મજબૂત બનાવશે ‘ચક્ર પાદાસન’
ભારતમાં હિમોફીલિયા
તે વિશ્વભરમાં એક રેર ડિસઓર્ડર છે, હિમોફીલિયા A નામનો એક પ્રકાર, લગભગ 5,000 જન્મોમાં 1 માં જોવા મળે છે, જ્યારે હિમોફિલિયા B લગભગ 20,000 જન્મોમાં લગભગ 1 માં રેર જોવા મળે છે. જો કે, ખાસ કરીને ભારતમાં, મોટી સંખ્યામાં કેસ નોંધાયા ન હોવાનું માનવામાં આવે છે. વર્લ્ડ ફેડરેશન ઓફ હીમોફીલિયાના વાર્ષિક ગ્લોબલ સર્વે 2017 મુજબ, ઓક્ટોબર 2018 માં પ્રકાશિત, 2017 માં વિશ્વભરમાં 1.96 લાખથી વધુ લોકો હિમોફીલિયા સાથે જીવતા હતા. દેશ મુજબના ડેટામાં,આ બીમારીથી પીડાતા લોકો ભારતમાં લગભગ 19,000 થી વધુ છે.
