બિહારની રાજનીતિઃ બિહારના મુખ્યમંત્રી હાલમાં પોતાના વિવાદાસ્પદ નિવેદનોને કારણે ચર્ચામાં છે. જો તેમના નિવેદનોને જોઈએ અને સમજીએ તો કહી શકાય કે, નીતિશે પોતે જ ભાજપને હથિયારો સોંપ્યા છે. થોડા દિવસો પહેલા નીતિશ કુમારે વસ્તી નિયંત્રણને લઈને વિધાનસભામાં એવી ભાષાનો ઉપયોગ કર્યો હતો, જેની ચારેબાજુ ટીકા થઈ હતી. જોકે, વિવાદ વધતાં તેમણે બાદમાં માફી માંગી હતી. હવે તે બિહારના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી જીતન રામ માંઝી પર કરેલી ટિપ્પણીને કારણે ચર્ચામાં છે.
વિધાનસભામાં અનામત અંગેના બિલ પર ચર્ચા દરમિયાન ડ્રામા થયો હતો
ગત ગુરુવારે બિહાર વિધાનસભામાં અનામતને લગતા બિલ પર ચર્ચા દરમિયાન નીતિશ કુમાર જીતનરામ માંઝી પર ગુસ્સે થયા હતા. નીતિશ કુમારે તો ત્યાં સુધી કહ્યું કે, તેમની ભૂલ અને મૂર્ખતાને કારણે જ જીતનરામ માંઝી બિહારના સીએમ બન્યા. આ સાંભળીને હિન્દુસ્તાની અવમ મોરચા (સેક્યુલર) ના સંસ્થાપક અને બિહારના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી જીતનરામ માંઝી ચોંકી ગયા.
આના પર જીતનરામ માંઝીએ ગૃહની બહાર આવીને કહ્યું, ‘તેમનું મન અત્યારે ઠીક નથી. તેઓ ખૂબ જ અસંતુલિત બની ગયા છે. હદ વટાવી દીધી નીતિશ કુમારે, અમે તેમનાથી ચાર વર્ષ મોટા છીએ અને રાજકીય જીવનમાં પણ તેમનાથી મોટા છીએ.
આ પછી માંઝીએ નીતિશ કુમાર પર વળતો પ્રહાર કર્યો અને ઇન્સ્ટાગ્રામ પર લખ્યું, ‘નીતીશ કુમાર, જો તમને લાગે છે કે, તમે મને મુખ્યમંત્રી બનાવ્યો છે, તો તે તમારી ભૂલ છે. નીતીશ કુમાર પોતાની નબળાઈ છુપાવવા માટે જ દલિત પર હુમલો કરી શકે છે.
માંઝીની ગણતરી એક સમયે નીતીશ કુમારની નજીકના લોકોમાં થતી હતી. પહેલા તેઓ જનતા દળ (યુ)માં હતા, પરંતુ બાદમાં તેમણે પોતાની પાર્ટી બનાવી, પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષો દરમિયાન તેઓ એનડીએ ગઠબંધનમાં તો ક્યારેક મહાગઠબંધનમાં આવતા રહ્યા. હાલમાં તેઓ એનડીએ સાથે છે.
ગત ગુરુવારે બિહાર વિધાનસભામાં અનામતને લઈને ચર્ચા થઈ હતી. નીતિશ કુમારના નેતૃત્વ હેઠળની મહાગઠબંધન સરકારે સરકારી નોકરીઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં અનામતનો વ્યાપ વધારીને 65 ટકા કરવા માટે એક બિલ રજૂ કર્યું હતું. જે સર્વાનુમતે પસાર કરવામાં આવ્યુ હતુ. હવે આ બિલ રાજ્યપાલ પાસે જશે. જોકે, સુપ્રીમ કોર્ટે અનામતની મર્યાદા 50 ટકા નક્કી કરી છે.
ગૃહમાંથી બહાર આવતા જ માંઝીએ નીતિશ પર વળતો પ્રહાર કર્યો હતો. ભાજપે તેમની આસપાસ રેલી કાઢી હતી. NDA સાથીઓએ પણ માંઝીના નિવાસસ્થાને તેમની વ્યૂહરચના તૈયાર કરવા માટે બેઠક કરી હતી, ત્યારબાદ વિવાદ ફાટી નીકળ્યો હતો અને નીતિશને શિક્ષિત મહિલાઓ અને કુટુંબ નિયોજન અંગેની અભદ્ર ટિપ્પણીઓ માટે હાથ જોડીને માફી માંગવાની ફરજ પડી હતી.
2024ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા નીતીશ અને માંઝી એકબીજા પર આરોપો લગાવી રહ્યા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, આવી સ્થિતિમાં તે ભાજપ માટે હથિયાર તરીકે કામ કરશે, જે નીતિશને બેકફૂટ પર બેસાડવામાં અમુક હદ સુધી સફળ થઈ શકે છે. નીતીશ કુમાર આને મહાદલિતોના મતવિસ્તારમાં નીતશને દબાવવાની તક તરીકે જોઈ રહ્યા છે, જે પાસવાન સમુદાય સિવાય વિવિધ અનુસૂચિત જાતિ (SC) નો સમૂહ છે.
માંઝી નીતિશ પર “મુશર સીએમનું અપમાન” કરવાનો આરોપ લગાવી રહ્યા છે. વિવિધ સામાજિક-આર્થિક પરિમાણો પર સૌથી પછાત સમુદાયોમાં, મુસહર અને ડોમને મહાદલિત જૂથનો ભાગ ગણવામાં આવે છે.
માંઝીએ પૂછ્યું – શું નીતિશ કુમારે મને સીએમ બનાવીને મારા પર કોઈ ઉપકાર કર્યો?
14 નવેમ્બરે પત્રકારો સાથે વાત કરતાં માંઝીએ પૂછ્યું – શું 2014 માં મને સીએમ બનાવીને નીતિશ કુમારે મારા પર કોઈ ઉપકાર કર્યો હતો? માંઝીએ કહ્યું કે, હકીકતમાં, તેઓ (નીતીશ) દલિત સશક્તિકરણના પ્રતીક તરીકે મારો ઉપયોગ કરીને તેમના મહાદલિત મતવિસ્તારને વધુ મજબૂત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. પરંતુ જ્યારે મેં સીએમ તરીકે મારા નિર્ણયો લેવાનો પ્રયાસ કર્યો ત્યારે નીતિશે મારી પાસેથી સત્તા છીનવી લીધી અને ફરીથી સીએમ બન્યા. આ બધું અનુસૂચિત જાતિના અપમાન સિવાય બીજું કંઈ ન હતું.
જવાહરલાલ નેહરુની જન્મજયંતિ પર, માંઝીએ કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધીને નીતિશ પ્રત્યે “સતર્ક” રહેવાની સલાહ પણ આપી હતી. તેમણે આરોપ લગાવ્યો કે, મુખ્યમંત્રીએ તેમનું માનસિક સંતુલન ગુમાવી દીધું છે. ગયા શુક્રવારે, તેમણે એવો પણ દાવો કર્યો હતો કે, પદના લોભમાં તેમના સાથીદારો દ્વારા નીતિશના ખોરાકમાં ઝેરી પદાર્થો ભેળવવામાં આવ્યા હતા.
‘નીતીશ કુમાર ઉંમરમાં મારાથી નાના છે’
માંઝીએ પુનરોચ્ચાર કર્યો કે, તેઓ વયમાં નીતિશથી વરિષ્ઠ છે (79-વર્ષીય માંઝી નીતીશ કરતા સાત વર્ષ મોટા છે) અને અનુભવી (માંઝી પ્રથમ વખત 1980માં ધારાસભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા, નીતિશના ધારાસભ્ય બન્યા તેના પાંચ વર્ષ પહેલા).
HAM (S) (હિન્દુસ્તાની અવમ મોરચા (સેક્યુલર)ના એક નેતાએ કહ્યું કે, ‘નીતીશ કુમારે ખરેખર અમારી રાજનીતિને જીવંત કરી છે. અમે નીતીશના દલિતોના અપમાનને આગામી લોકસભાની ચૂંટણીમાં પણ લોકોમાં લઈશું. પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું કે, નીતિશે માંઝીનું અપમાન કરીને કદાચ મોટી રાજકીય ભૂલ કરી છે.
તેઓ ચૂંટણી-બાઉન્ડ તેલંગાણામાં એક રેલીને સંબોધિત કરતી વખતે મોદીની તાજેતરની ટિપ્પણીનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા હતા, જેમાં વડા પ્રધાને માંઝી સામે નીતિશના હુમલાઓને ટાંકીને વિપક્ષ INDIA ના જૂથને “દલિત વિરોધી” ગણાવ્યો હતો.
નીતિશે માંઝીનો સામનો કરવા દલિત મંત્રીઓને મેદાનમાં ઉતાર્યા
જેડી(યુ), જેણે શરૂઆતમાં માંઝીની ટિપ્પણીઓ પર પ્રતિક્રિયા ન આપવાની વ્યૂહરચના અપનાવી હતી, હવે તેcનો સામનો કરવા માટે તેના દલિત મંત્રીઓને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે. બિલ્ડિંગ કન્સ્ટ્રક્શન મિનિસ્ટર અશોક કુમાર ચૌધરીએ કહ્યું કે, મુખ્યમંત્રીએ વિધાનસભામાં જે કહ્યું, તે સાચું છે. શું માંઝીએ ક્યારેય સીએમ બનવાનું સપનું જોયું હતું? માંઝીએ પોતે સ્વીકાર્યું કે, નીતિશ કુમારે તેમને સીએમ બનાવ્યા છે.
અન્ય જેડી(યુ) દલિત મંત્રી રત્નેશ સદા, જેઓ માંઝીની જેમ મુસહર સમુદાયના છે, તેમણે કહ્યું, “શું માંઝી અમને કહી શકે કે, તેમણે સાથી મુસહર માટે શું કર્યું છે? તેમણે પોતાના પરિવારને જ ફાયદો કરાવ્યો છે. માંઝીએ મુસહરોના નેતા હોવાનો ભ્રમ પણ રાખવો જોઈએ નહીં.
દલિતો, જે બિહારની વસ્તીના 19.65% છે, તેમને અસ્થાયી મતદારોનો મત વિસ્તાર માનવામાં આવે છે. દલિત મતદારોનો એક મોટો વર્ગ છેલ્લી ઘણી ચૂંટણીઓથી નીતિશને ટેકો આપી રહ્યો છે, જેને ભાજપ હવે આ પ્રયાસમાં માંઝીનો ઉપયોગ કરીને તેમનાથી દુર કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. એલજેપી (રામ વિલાસ પાસવાન) પણ એનડીએના સાથી છે, તે ભાજપની ઝુંબેશને મજબૂત બનાવી શકે છે, જે માંઝીની સોદાબાજીની શક્તિમાં પણ વધારો જોઈ શકે છે.
2014ની લોકસભા ચૂંટણીમાં હારની જવાબદારી લઈને નીતિશે માંઝીને સીએમ બનાવ્યા
માંઝી મે 2014 માં JD(U) સાથે હતા, જ્યારે નીતીશે 2014 ની સંસદીય ચૂંટણીમાં તેમની પાર્ટીની હારની જવાબદારી લેતા તેમને CM તરીકે નામ આપ્યું હતું. જો કે, નીતીશ વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલા ફેબ્રુઆરી 2015 માં સીએમ તરીકે ચાર્જ લેવા માટે પરત ફર્યા, ત્યારબાદ તેમણે લાલુ પ્રસાદની આગેવાની હેઠળની આરજેડી સાથે સફળતાપૂર્વક ચૂંટણી લડી.
