અમિતાભ સિન્હા : યુએન પોપ્યુલેશન ફંડના તાજેતરના વાર્ષિક અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, આ વર્ષના મધ્ય સુધીમાં ભારત વિશ્વનો સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ બની જશે. અનુમાન મુજબ, આ સમય સુધીમાં ભારતની વસ્તી 1,428 મિલિયન (142.8 કરોડ) હશે, જે ચીનની 1,425 મિલિયનની વસ્તી કરતાં થોડી આગળ હશે.
કોવિડ મહામારીના કારણે 2021માં વસ્તી ગણતરી થઈ ન હતી
તો, જો વસ્તી ગણતરી 2021 માં કરવામાં આવી હોત, તો ભારતની વસ્તીની વધુ ચોક્કસ સંખ્યા જાણી શકાઈ હોત. કોવિડ મહામારીને કારણે 2021ની વસ્તી ગણતરી મુલતવી રાખવી પડી હતી. ભારતના 150 વર્ષના ઈતિહાસમાં પ્રથમ વખત વસ્તી ગણતરી સમયસર પૂર્ણ થઈ નથી. કોવિડ મહામારી અને સામાન્ય સ્થિતિ સમાપ્ત થયા પછી પણ વસ્તી ગણતરી બાકી છે
જોકે, હવે આ ક્યારે થશે તે અંગે સ્પષ્ટપણે કંઈ કહી શકાય નહીં. ગણતરીનું કામ પરંપરાગત રીતે વસ્તીગણતરી વર્ષના ફેબ્રુઆરી મહિનામાં કરવામાં આવે છે, તેથી જો તે જ પ્રથા અનુસરવામાં આવે તો તે વહેલામાં વહેલી તકે આવતા વર્ષના ફેબ્રુઆરીમાં થઈ શકે છે.
ભારતમાં વસ્તી ગણતરી બંધારણીય રીતે ફરજિયાત છે
ભારતમાં વસ્તીગણતરી બંધારણીય રીતે ફરજિયાત છે, પરંતુ બંધારણ એ જણાવતું નથી કે વસ્તીગણતરી ક્યારે હાથ ધરવી જોઈએ અથવા કયા અંતરાલમાં થવી જોઈએ. 1948 ના ભારતીય વસ્તી ગણતરી અધિનિયમમાં પણ તેના સમય અથવા અંતરાલનો ઉલ્લેખ નથી. જેમ કે, દર 10 વર્ષે વસ્તીગણતરી હાથ ધરવી જોઈએ એવી કોઈ બંધારણીય કે કાયદાકીય ફરજ નથી. જો કે, આ કવાયત 1881 થી દરેક દાયકાના પ્રથમ વર્ષમાં હાથ ધરવામાં આવે છે.
નિયમિત અભ્યાસ બનાવ્યો છે. વસ્તી ગણતરી પ્રાથમિક, પ્રમાણિક ડેટા આપે છે. આવી સ્થિતિમાં સતત બદલાતા મેટ્રિક્સ પર 12 વર્ષ જૂનો ડેટા ભરોસાપાત્ર નથી. ડેમોગ્રાફર અને જવાહરલાલ નેહરુ યુનિવર્સિટીના પૂર્વ પ્રોફેસર પીએમ કુલકર્ણીએ જણાવ્યું હતું કે, “આ વર્ષે વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ ન કરવા માટે કેટલાક કારણો હોવા જોઈએ, જોકે મને ખબર નથી કે તે શું હોઈ શકે છે. તેના મહત્વ પર પૂરતો ભાર મૂકવામાં આવ્યો નથી.
વસ્તી ગણતરી 2023માં થઈ શકે છે
ભારતીય વસ્તી ગણતરી એ એક વિશાળ અને જટિલ કવાયત છે. આશરે 140 કરોડ લોકોની ગણતરી કરવા અને અન્ય વસ્તી વિષયક અને આર્થિક ડેટા એકત્રિત કરવા માટે લગભગ 30 લાખ ગણતરીકારોએ અંદાજિત 33 કરોડ પરિવારોની મુલાકાત લેવી પડશે. તેમ છતાં 2023 વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવા અને વધુ વિલંબને રોકવા માટેનો આદર્શ સમય હોઈ શકે.
ગયા અઠવાડિયે, સેન્સસ ઑફિસે 1981 થી ભારતની વસ્તી ગણતરીની કવાયત પર એક વિગતવાર દસ્તાવેજ બહાર પાડ્યો હતો, જે તેની કામગીરીના 150મા વર્ષને પૂર્ણ કરે છે. તેમાં 2021 ની વસ્તી ગણતરી પર એક પ્રકરણ પણ છે જે રોગચાળાને કારણે થતા વિક્ષેપને પ્રતિબિંબિત કરે છે, પરંતુ કહે છે કે, વિરામ અન્ય રીતે મદદરૂપ થઈ શકે છે.
આ પણ વાંચો – Modi Documentary Controversy: ‘ગરીબ, નિરાધાર’ બની કોણે BBC પર 10,000 કરોડનો દાવો ઠોક્યો?
દસ્તાવેજ અનુસાર, “પરિસ્થિતિએ નવીનતા અને ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવા માટેના સાધનોને ફરીથી તપાસવાની તક પણ પૂરી પાડી છે.” જો કે, આ દસ્તાવેજમાં પણ વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ કરવાની કોઈ તારીખ આપવામાં આવી નથી, માત્ર એટલું જ કહેવામાં આવ્યું છે કે, તે ટૂંક સમયમાં થશે. કોવિડ-19 મહામારીને કારણે ભારતની વસ્તી ગણતરી અટકી ગઈ હતી પરંતુ, એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે, વસ્તી ગણતરીમાં ડિજિટલ ટેક્નોલોજીમાં વિકાસ અને નવીનતા ભારતની 16મી ડિજિટલ વસ્તી ગણતરીના અધૂરા કાર્યને ટૂંક સમયમાં પૂર્ણ કરશે.
ડિસક્લેઈમર : આ આર્ટિકલ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ પરથી અનુવાદીત છે, ઓરિજનલ કન્ટેન્ટ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
