Anonna Dutt : ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) એ સોમવારે સવારે તેના નેવિગેશન નક્ષત્ર માટે સેકન્ડ જનરેશનના પ્રથમ ઉપગ્રહને સફળતાપૂર્વક લોન્ચ કર્યો હતો. 2,232 કિલોનો ઉપગ્રહ તારામંડળનો સૌથી ભારે ઉપગ્રહ છે. તેને સવારે 10:42 વાગ્યે શ્રીહરિકોટાથી જીઓસિંક્રોનસ સેટેલાઇટ લોંચ વ્હીકલ (GSLV) રોકેટ દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો.
હાલમાં ભારતીય પ્રાદેશિક નેવિગેશન સેટેલાઇટ સિસ્ટમ (IRNSS) તારામંડળમાંના દરેક સાત ઉપગ્રહો જેનું સંચાલન રીતે NavIC નામ આપવામાં આવ્યું છે, તેનું વજન લિફ્ટઓફ સમયે ઘણું ઓછું — આશરે 1,425 કિગ્રા હતું. તેઓ બધાએ હળવા પોલર સેટેલાઇટ લોન્ચ વ્હીકલ (PSLV), ISROના વર્કહોર્સ લોન્ચ રોકેટ પર સવારી કરી હતી.
છેલ્લો IRNSS ઉપગ્રહ IRNSS-1I તારામંડળમાં જૂના આંશિક રીતે નિષ્ક્રિય થયેલા ઉપગ્રહને બદલવા માટે એપ્રિલ 2018 માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. IRNSS-1I એ NavIC નક્ષત્ર માટે ISRO નો નવમો ઉપગ્રહ હતો, પરંતુ આઠમો ઉપગ્રહ માનવામાં આવે છે કારણ કે IRNSS-1H — આઠ મહિના અગાઉ ઓગસ્ટ 2017માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો અને મૂળ રૂપે જૂના ઉપગ્રહને બદલવાનો હેતુ હતો — હીટ શિલ્ડ પછી ખોવાઈ ગયો હતો. પેલોડ સમયસર ખોલવામાં નિષ્ફળ થયું.
બીજી પેઢીનો ઉપગ્રહ — NVS-01 નામ આપવામાં આવ્યું
અણુ ઘડિયાળ : ISROએ એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે ઉપગ્રહમાં રુબિડિયમ અણુ ઘડિયાળ ઓનબોર્ડ હશે, જે ભારત દ્વારા વિકસિત એક નોંધપાત્ર ટેકનોલોજી છે. “સ્પેસ એપ્લિકેશન સેન્ટર- અમદાવાદ દ્વારા સ્વદેશી રીતે વિકસાવવામાં આવેલી સ્પેસ-ક્વોલિફાઇડ રૂબિડિયમ અણુ ઘડિયાળએ એક મહત્વપૂર્ણ તકનીક છે જે માત્ર મુઠ્ઠીભર દેશો પાસે છે,”
આ પણ વાંચોઃ- બાગેશ્વર ધામ બાબા ધીરેન્દ્ર શાસ્ત્રીનો અમદાવાદમાં દરબાર રદ, 1 જૂને રાજકટમાં કરશે દરબાર
પહેરી શકાય તેવા ઉપકરણોમાં વધુ સારા ઉપયોગ માટે L1 સિગ્નલો : બીજી પેઢીના ઉપગ્રહો ત્રીજી આવર્તન L1માં સિગ્નલ મોકલશે. ઉપરાંત હાલના ઉપગ્રહો દ્વારા પ્રદાન કરવામાં આવતા L5 અને S ફ્રિકવન્સી સિગ્નલો, અન્ય સેટેલાઇટ-આધારિત નેવિગેશન સિસ્ટમ્સ સાથે આંતરસંચાલનક્ષમતા વધારશે.
ગ્લોબલ પોઝિશનિંગ સિસ્ટમ (GPS) માં સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાતી L1 આવર્તન છે, અને ઓછા-પાવર, સિંગલ-ફ્રિકવન્સી ચિપ્સનો ઉપયોગ કરતા પહેરવાલાયક ઉપકરણો અને વ્યક્તિગત ટ્રેકર્સમાં પ્રાદેશિક નેવિગેશન સિસ્ટમનો ઉપયોગ વધારશે.
લાંબી મિશન લાઇફ : બીજી પેઢીના ઉપગ્રહો પણ 12 વર્ષથી વધુ લાંબી મિશન લાઇફ ધરાવે છે. હાલના ઉપગ્રહોની મિશન લાઈફ 10 વર્ષ છે.
NVS-01 પેલોડ પર અણુ ઘડિયાળનું શું મહત્વ છે?
હાલના કેટલાક ઉપગ્રહોએ તેમની ઓનબોર્ડ પરમાણુ ઘડિયાળો નિષ્ફળ ગયા પછી સ્થાન ડેટા પ્રદાન કરવાનું બંધ કરી દીધું — 2018 માં રિપ્લેસમેન્ટ સેટેલાઇટ લોંચ થવાનું આ મુખ્ય કારણ હતું. કારણ કે સેટેલાઇટ-આધારિત પોઝિશનિંગ સિસ્ટમ ઑબ્જેક્ટ્સનું સ્થાન નક્કી કરે છે તે સમયને ચોક્કસ રીતે માપે છે. બોર્ડ પરની અણુ ઘડિયાળોનો ઉપયોગ કરીને તેની તરફ અને પાછળ જવા માટેના સિગ્નલ માટે ઘડિયાળોની નિષ્ફળતાનો અર્થ એ છે કે ઉપગ્રહો હવે ચોક્કસ સ્થાનો પ્રદાન કરવામાં સક્ષમ નથી.
હાલમાં ISRO અધિકારીઓના જણાવ્યા અનુસાર, ફક્ત ચાર IRNSS ઉપગ્રહો લોકેશન સેવાઓ પ્રદાન કરવામાં સક્ષમ છે. અન્ય ઉપગ્રહોનો ઉપયોગ ફક્ત મેસેજિંગ સેવાઓ માટે જ થઈ શકે છે જેમ કે આપત્તિની ચેતવણીઓ પૂરી પાડવા અથવા માછીમારો માટે સંભવિત ફિશિંગ ઝોન સંદેશાઓ વગેરે…
ઉપગ્રહોની ઉંમર વિશે શું?
નિષ્ફળ અણુ ઘડિયાળો ઉપરાંત આ બીજી મોટી ચિંતા છે. IRNSS-1A ને 1 જુલાઈ, 2013 ના રોજ ભ્રમણકક્ષામાં લોંચ કરવામાં આવ્યો હતો. અને તે પછીના વર્ષે 1B અને 1C ઉપગ્રહો લોન્ચ કરવામાં આવ્યા હતા. 1A લગભગ નિષ્ક્રિય થઈ ગયું છે — 2018 ના નિષ્ફળ 1H મિશનનો હેતુ આ ઉપગ્રહને બદલવાનો હતો — અને તારામંડળના ત્રણેય સૌથી જૂના ઉપગ્રહો તેમના 10-વર્ષના મિશન જીવનના અંતની નજીક છે. ઈસરોના અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે સાત-ઉપગ્રહ નક્ષત્રને સંપૂર્ણ રીતે કાર્યરત રાખવા માટે ઓછામાં ઓછા ત્રણ નવા ઉપગ્રહોને ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવા આવશ્યક છે.
NAvIC નક્ષત્ર વપરાશકર્તાઓ માટે કયો વ્યવહારુ હેતુ પૂરો પાડે છે?
નક્ષત્રમાં કેટલાક ઉપગ્રહોના જીવનના અંત સુધી વપરાશકર્તા વિભાગના વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત ન કરવા બદલ નિષ્ણાતો દ્વારા ISROની ટીકા કરવામાં આવી છે. મનોહર પર્રિકર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર ડિફેન્સ સ્ટડીઝ એન્ડ એનાલિસિસના વરિષ્ઠ ફેલો અજે લેલેએ અગાઉ ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું કે આ રસના અભાવને કારણે ઉપગ્રહો સિગ્નલ મોકલતા હોવા છતાં NavIC સિસ્ટમ માટે કોઈ રીસીવર વિકસાવવામાં આવ્યા ન હતા.
ભારતના કોમ્પ્ટ્રોલર એન્ડ ઓડિટર જનરલ (CAG)ના 2018ના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે કેબિનેટે 2006માં યુઝર રીસીવર્સ વિકસાવવા માટે રૂ. 200 કરોડનું ભંડોળ મંજૂર કર્યું હોવા છતાં પ્રોજેક્ટ પર કામ માર્ચ 2017માં જ શરૂ થયું હતું, જે સમયે સાત લોન્ચ થઈ ચૂક્યા હતા.
રીસીવરો હવે વિકસાવવામાં આવ્યા છે અને NavIC જાહેર વાહન સલામતી, પાવર ગ્રીડ સિંક્રનાઇઝેશન, રીઅલ-ટાઇમ ટ્રેન ઇન્ફર્મેશન સિસ્ટમ્સ અને માછીમારોની સલામતી જેવા પ્રોજેક્ટ્સ માટે ઉપયોગમાં છે. અવકાશ વિભાગના રાજ્ય મંત્રી ડૉ જીતેન્દ્ર સિંહે ગયા વર્ષે સંસદમાં જણાવ્યું હતું કે”અન્ય આગામી પહેલ (જેમ કે) સામાન્ય ચેતવણી પ્રોટોકોલ આધારિત કટોકટીની ચેતવણી, સમય પ્રસાર, જીઓડેટિક નેટવર્ક, માનવરહિત હવાઈ વાહનો NavIC સિસ્ટમ અપનાવવાની પ્રક્રિયામાં છે,”
કેટલાક સેલ ફોન ચિપસેટ્સ જેમ કે ક્વોલકોમ અને મીડિયાટેક દ્વારા 2019 માં સંકલિત NavIC રીસીવરો દ્વારા બનાવવામાં આવેલા. ઈલેક્ટ્રોનિક્સ અને આઈટી મંત્રાલય સ્માર્ટફોન કંપનીઓ સાથે તેમના હેન્ડસેટ નેવિક સુસંગત બનાવવા વિનંતી કરવા માટે વાતચીત કરી રહ્યું છે.
પ્રાદેશિક નેવિગેશન સિસ્ટમ હોવાનો ફાયદો શું છે?
ભારત એકમાત્ર એવો દેશ છે જેની પાસે પ્રાદેશિક ઉપગ્રહ આધારિત નેવિગેશન સિસ્ટમ છે. ત્યાં ચાર વૈશ્વિક ઉપગ્રહ-આધારિત નેવિગેશન સિસ્ટમ્સ છે – અમેરિકન GPS, રશિયન ગ્લોનાસ (GLObalnaya NAvigatsionnaya Sputnikovaya Sistema), યુરોપિયન ગેલિલિયો અને ચાઈનીઝ Beidou. જાપાન પાસે ચાર-ઉપગ્રહ સિસ્ટમ છે જે ભારતના GAGAN (GPS Aided GEO Augmented Navigation) જેવી જ સમગ્ર દેશમાં GPS સિગ્નલો વધારી શકે છે.
એકવાર સંપૂર્ણ રીતે કાર્યરત થઈ ગયા પછી — સિગ્નલોના વધુ સારા ત્રિકોણ માટે ભારતની બહારના ગ્રાઉન્ડ સ્ટેશનો સાથે — NavIC ઓપન સિગ્નલો 5 મીટર સુધી સચોટ હશે અને પ્રતિબંધિત સિગ્નલો વધુ સચોટ હશે. તેનાથી વિપરીત GPS સિગ્નલ લગભગ 20 મીટર સુધી સચોટ છે. ઈસરોના અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે જાપાન, ફ્રાન્સ અને રશિયામાં ગ્રાઉન્ડ સ્ટેશન સ્થાપવા માટે કામ ચાલી રહ્યું છે.
NavIC ભારતીય ભૂમિ વિસ્તાર અને તેની આસપાસ 1,500 કિમીની ત્રિજ્યા સુધી કવરેજ પ્રદાન કરે છે. આ પ્રદેશમાં નેવિસી સિગ્નલ સંભવતઃ મુશ્કેલ-થી-પહોંચવાવાળા વિસ્તારોમાં પણ ઉપલબ્ધ હશે. GPS થી વિપરીત, NavIC ઉચ્ચ ભૌગોલિક-સ્ટેશનરી ભ્રમણકક્ષામાં ઉપગ્રહોનો ઉપયોગ કરે છે — ઉપગ્રહો પૃથ્વીની સાપેક્ષ સતત ગતિએ આગળ વધે છે, તેથી તેઓ હંમેશા પૃથ્વી પરના એક જ પ્રદેશને જોતા હોય છે.
NavIC સિગ્નલો ભારતમાં 90-ડિગ્રીના ખૂણા પર આવે છે, જેનાથી તેઓ ભીડભાડવાળા વિસ્તારો, ગાઢ જંગલો અથવા પર્વતોમાં પણ સ્થિત ઉપકરણો સુધી પહોંચવાનું સરળ બનાવે છે. GPS સિગ્નલ ભારત ઉપર એક ખૂણા પર પ્રાપ્ત થાય છે. NavIC પિકઅપના ઉપયોગ સાથે, સરકાર સિસ્ટમના કવરેજ વિસ્તારને વધારવાની શક્યતા જોઈ રહી છે. ISROના અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, ટેકનિકલ પરિમાણો અને શક્યતાઓ પર વિગતવાર અભ્યાસ ચાલુ છે.
Disclaimer : આ આર્ટિકલ ફાઇનાન્સિયલ એક્સપ્રેસ પરથી અનુવાદીત છે, મૂળ આર્ટિકલ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
