Sukrita Baruah : ઓલ ટ્રાઇબલ સ્ટુડન્ટ્સ યુનિયન ઓફ મણિપુર (ATSUM) દ્વારા બુધવાર (3 મે) ના રોજ બોલાવવામાં આવેલી ‘આદિવાસી એકતા માર્ચ’ દરમિયાન મણિપુરમાં વિવિધ સ્થળોએ હિંસક અથડામણો થઈ હતી. સેના અને આસામ રાઈફલ્સે હિંસાગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં ફ્લેગ માર્ચ કરી હતી. બુધવારની કૂચને રાજ્યની અનુસૂચિત જનજાતિ (ST) ની સૂચિમાં મેઇતેઇ સમુદાયનો સમાવેશ કરવાની લાંબા સમયથી ચાલતી માંગનો વિરોધ કરવા માટે બોલાવવામાં આવી હતી. જેને ગયા મહિને મણિપુર હાઇકોર્ટના આદેશથી પ્રોત્સાહન મળ્યું હતું.
હાઇકોર્ટના સિંગલ જજ દ્વારા પસાર કરવામાં આવેલ માંગ અને આદેશ બંનેનો રાજ્યના આદિવાસી સમુદાયોનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા જૂથો દ્વારા સખત વિરોધ કરવામાં આવ્યો છે. 14 એપ્રિલના રોજ બહાર પાડવામાં આવેલા કોર્ટના આદેશ, સરકારને માંગ પર વિચાર કરવા કહેતા, ખીણમાં રહેતા મેઇતેઈ સમુદાય અને રાજ્યની પહાડી આદિવાસીઓ વચ્ચેના ઐતિહાસિક તણાવમાં વધારો થયો છે.
મણિપુરમાં કયા મુખ્ય સમુદાયો રહે છે?
મેઇટીસ મણિપુરમાં સૌથી મોટો સમુદાય છે. ત્યાં 34 માન્યતાપ્રાપ્ત જાતિઓ છે, જેને વ્યાપક રીતે ‘કોઈપણ કુકી જનજાતિ’ અને ‘કોઈપણ નાગા જનજાતિ’ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવી છે. રાજ્યની મધ્ય ખીણ મણિપુરના લગભગ 10% જમીનનો હિસ્સો ધરાવે છે, અને તે મુખ્યત્વે મેઇતેઇ અને મેઇતેઇ પાંગલોનું ઘર છે જે રાજ્યની લગભગ 64.6% વસ્તી ધરાવે છે. રાજ્યના બાકીના 90% ભૌગોલિક વિસ્તારમાં ખીણની આસપાસની ટેકરીઓનો સમાવેશ થાય છે, જે માન્યતા પ્રાપ્ત જાતિઓનું ઘર છે, જે રાજ્યની લગભગ 35.4% વસ્તી છે.
મેઇતેઇ સમાજને એસટીનો દરજ્જો કેમ જોઈએ છે?
મણિપુરની અનુસૂચિત જનજાતિ માંગ સમિતિ (STDCM)ની આગેવાની હેઠળ ઓછામાં ઓછા 2012 થી આ માંગના સમર્થનમાં સંગઠિત દબાણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. મણિપુર હાઈકોર્ટ સમક્ષ તાજેતરની અરજી મીતેઈ (મેઈતેઈ) જનજાતિ સંઘ દ્વારા કરવામાં આવી હતી, જેમાં મણિપુર સરકારને ભારતીય બંધારણમાં “મણિપુરમાં આદિવાસીઓમાં આદિજાતિ” તરીકે અનુસૂચિત જનજાતિની સૂચિમાં મીતેઈ/મેઈતેઈ સમુદાયના સમાવેશ માટે આદિજાતિ બાબતોના કેન્દ્રીય મંત્રાલયને ભલામણ સબમિટ કરવા માટે નિર્દેશો માંગવામાં આવ્યા હતા.
હાઇકોર્ટ સમક્ષની તેમની અરજીમાં અરજદારોએ દલીલ કરી હતી કે 1949માં મણિપુરના રજવાડાનું ભારત સંઘ સાથે વિલીનીકરણ પહેલા મેઇતેઇ સમુદાયને એક આદિજાતિ તરીકે માન્યતા આપવામાં આવી હતી અને વિલીનીકરણ પછી તેણે આદિજાતિ તરીકે તેની ઓળખ ગુમાવી દીધી હતી. કોર્ટમાં એવી દલીલ કરવામાં આવી હતી કે ST દરજ્જાની માંગ સમુદાયને “જાળવવા” અને મેઇટીસની “પૈતૃક જમીન, પરંપરા, સંસ્કૃતિ અને ભાષાને બચાવવા” ની જરૂરિયાતમાંથી ઊભી થઈ હતી.
રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકારોને વિવિધ અરજીઓમાં STDCM એ જણાવ્યું છે કે ST યાદીમાંથી બહાર રહેવાના પરિણામે “સમુદાય આજની તારીખમાં કોઈપણ બંધારણીય સલામતી વિના પીડિત છે. Meitein/Meetei તેમના પૂર્વજોની જમીનમાં ધીમે ધીમે હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયા છે. તેમની વસ્તી જે 1951માં મણિપુરની કુલ વસ્તીના 59% હતી તે હવે 2011ની વસ્તી ગણતરીના આંકડા મુજબ ઘટીને 44% થઈ ગઈ છે”.
મણિપુર હાઈકોર્ટે શું કહ્યું?
કોર્ટે અવલોકન કર્યું કે “અરજદારો અને અન્ય યુનિયનો મણિપુરની આદિજાતિની સૂચિમાં મીતેઈ/મેઈટી સમુદાયના સમાવેશ માટે લાંબા વર્ષોથી લડત ચલાવી રહ્યા છે”, અને સરકારને નિર્દેશ આપ્યો કે તેઓ અરજદારોના કેસને ધ્યાનમાં લીધા પછી ઓર્ડરની પ્રાપ્તિના ચાર અઠવાડિયામાં તેની ભલામણ રજૂ કરે.
આદિવાસી જૂથો આ આદેશનો વિરોધ કેમ કરી રહ્યા છે?
મેઇતેઇ સમુદાય માટે એસટીનો દરજ્જો આપવાની માંગનો રાજ્યના આદિવાસી જૂથો દ્વારા લાંબા સમયથી વિરોધ કરવામાં આવી રહ્યો છે. વિપક્ષ માટે ટાંકવામાં આવેલા કારણોમાંનું એક છે, વસ્તી અને રાજકીય પ્રતિનિધિત્વ બંનેમાં મેઈટીસનું વર્ચસ્વ છે કારણ કે રાજ્યના 60 વિધાનસભા મતવિસ્તારોમાંથી 40 ખીણમાં છે.
કુકી ઈન્પી મણિપુરના જાંઘોલુન હાઓકિપે જણાવ્યું હતું કે, “મણિપુરના ST સમુદાયો નોકરીની તકો ગુમાવવાના ડરથી અને ભારતના બંધારણ દ્વારા STને મેઇતેઈ જેવા અદ્યતન સમુદાયને આપવામાં આવેલા અન્ય હકારાત્મક પગલાંનો સમાવેશ કરવાનો સતત વિરોધ કરે છે.” , રાજ્યમાં કુકી આદિવાસીઓની સર્વોચ્ચ સંસ્થા છે.
આ પણ વાંચોઃ- છત્તીસગઢ રાજ્યના દંતેવાડામાં નક્સલવાદી હુમલો, IED બ્લાસ્ટમાં 11 જવાન શહીદ
માંગ સામેની અન્ય દલીલો એ છે કે મેઇટીની મણિપુરી ભાષાને બંધારણની આઠમી અનુસૂચિમાં સામેલ કરવામાં આવી છે, અને મેઇતેઇ સમુદાયના વિભાગો – જે મુખ્યત્વે હિંદુ છે – પહેલેથી જ અનુસૂચિત જાતિ (SC) અથવા અન્ય પછાત વર્ગો હેઠળ વર્ગીકૃત થયેલ છે. (ઓબીસી), અને તે દરજ્જા સાથે સંકળાયેલી તકોની ઍક્સેસ ધરાવે છે.
“મેઇટીસને તેમની સંસ્કૃતિ અને ઓળખના રક્ષણ માટે ST દરજ્જાની જરૂર હોવાનો દાવો સ્વયં પરાજિત છે. Meiteis એ રાજ્ય અને તેના ઉપકરણોને નિયંત્રિત કરતું પ્રબળ જૂથ છે. રાજ્ય તેમના સાંસ્કૃતિક, રાજકીય અને આર્થિક અધિકારોનું રક્ષણ કરી રહ્યું છે. જેમ કે, તેમની સંસ્કૃતિ અને ઓળખ કોઈ પણ રીતે જોખમમાં નથી…,” JNUના સેન્ટર ફોર ધ સ્ટડી ઑફ લો એન્ડ ગવર્નન્સના આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર થોંગખોલાલ હાઓકિપે તેમના પેપર ‘ધ પોલિટિક્સ ઑફ શિડ્યુલ્ડ ટ્રાઈબ સ્ટેટસ ઇન મણિપુર’માં લખ્યું હતું.
આ પણ વાંચોઃ- મણિપુરમાં આદિવાસી વિરોધ હિંસક બન્યો, અમિત શાહે સ્થિતિનો તાગ મેળવ્યો, સેના તૈનાત
“મણિપુરના પહાડી આદિવાસી લોકો માટે, એસટીના દરજ્જાની માંગ એ કુકી અને નાગાઓની ઉગ્ર રાજકીય માંગણીઓ તેમજ રાજ્યના પહાડી વિસ્તારોમાં પ્રવેશ કરવા માટે પ્રભાવશાળી ખીણવાસીઓની મૌન વ્યૂહરચના છે. પ્રોફેસર હાઓકિપે લખ્યું.
શું આ માગણી જ રાજ્યમાં હાલના સંઘર્ષનું એકમાત્ર કારણ છે?
હકીકતમાં રાજ્યના પહાડી આદિવાસીઓમાં અસંખ્ય કારણોસર અશાંતિ ફેલાઈ રહી છે. એપ્રિલના અંતમાં, ચુરાચંદપુરમાં હિંસા જોવા મળી હતી. જ્યારે એક ટોળાએ ઓપન જીમ પર હુમલો કર્યો હતો જેનું ઉદઘાટન બીજા દિવસે મુખ્ય પ્રધાન બિરેન સિંહ દ્વારા થવાનું હતું. અસંતોષનું મુખ્ય કારણ ઓગસ્ટ 2022 થી રાજ્ય સરકારની નોટિસ છે જેમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે ચુરાચંદપુર-ખોપુમ સંરક્ષિત વન વિસ્તારમાં (ચુરાચંદપુર અને નોની જિલ્લામાં) 38 ગામો “ગેરકાયદેસર વસાહતો” છે અને તેના રહેવાસીઓ “અતિક્રમણકર્તા” છે. આના પગલે સરકારે એક હકાલપટ્ટીની ઝુંબેશ શરૂ કરી જેના પરિણામે અથડામણ થઈ.
કુકી જૂથોએ દાવો કર્યો છે કે સર્વેક્ષણ અને નિકાલ એ કલમ 371Cનું ઉલ્લંઘન છે, જે મણિપુરના આદિવાસી-પ્રભુત પહાડી વિસ્તારોને કેટલીક વહીવટી સ્વાયત્તતા આપે છે. સીએમ સિંહે દાવો કર્યો હતો કે ત્યાં રહેતા લોકો “ખસખસના વાવેતર અને ડ્રગ્સના વ્યવસાય માટે આરક્ષિત જંગલો, સંરક્ષિત જંગલો અને વન્યજીવ અભયારણ્યોનું અતિક્રમણ કરી રહ્યા હતા”.
Disclaimer :- આ આર્ટિકલ ફાઇનાન્સિયલ એક્સપ્રેસ પરથી અનુવાદીત છે, વધુ માહિતી માટે અહીં ક્લિક કરો
