Human fingerprints found in Kaserua Khera | કસેરુઆ ખેરામાં માનવ ફિંગરપ્રિન્ટ્સ મળી : ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ વિભાગ (ASI) ના ખોદકામ વિભાગને પલવલ જિલ્લાના કાસેરુઆ ખેરા ખાતે પુરાતત્વીય ખોદકામના બીજા તબક્કા દરમિયાન પેઇન્ટેડ ગ્રે વેર (PGW) પર ફિંગરપ્રિન્ટ્સ મળ્યા છે. આ પ્રથમ વખત છે, જ્યારે ASIને એક જ ખોદકામ સ્થળ પરથી લગભગ 30 ફિંગરપ્રિન્ટ્સ મળી છે. આ સાથે PGW પર સફેદ રંગના કમળના ફૂલનો આકાર પણ જોવા મળ્યો છે.
પુરાતત્વીય અવશેષો અંદાજે 3000 વર્ષ જૂના છે
હડપ્પન PGW સંબંધિત તમામ સ્થળોએ જે અત્યાર સુધી ખોદકામ કરવામાં આવ્યું છે, ત્યાં સફેદને બદલે કાળા રંગથી ભૌમિતિક આકાર બનાવવામાં આવ્યા હોવાના પુરાવા મળ્યા છે. ASIનું કહેવું છે કે, અહીં મળી આવેલા પુરાતત્વીય અવશેષો લગભગ 3000 વર્ષ જૂના છે, એટલે કે તે મહાભારત કાળના સમકાલીન છે.
કાસેરુઆ ખેરા ખાતે ખોદકામનું નેતૃત્વ કરી રહેલા અધિક્ષક પુરાતત્વવિદ્ ગુંજન કુમાર શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું હતું કે, તેમને અહીં લગભગ 25 ટુકડાઓ પર ફિંગરપ્રિન્ટ્સ મળ્યા છે. કેટલાક પર એક કરતાં વધુ ફિંગરપ્રિન્ટ મળી આવ્યા છે, એટલે કે કુલ 30-35 ફિંગરપ્રિન્ટ્સ. તો, ફિંગરપ્રિન્ટ્સ ફક્ત એક જ લાલ માટીના વાસણ પર મળી આવ્યા હતા. જેમનો શારદા યુનિવર્સિટીના ફોરેન્સિક સાયન્સ વિભાગમાંથી અભ્યાસ કરવામાં આવી રહ્યો છે.
આમાં શારદા યુનિવર્સિટીના ઇતિહાસ વિભાગ અને ફોરેન્સિક વિભાગ બંને સહકાર આપી રહ્યા છે. આ સિવાય PGW પર કમળ, પ્રાણીઓ અને ‘આઈ ગોડેસ’ની આકૃતિઓ મળી આવી છે. અહીં મળી આવેલ PGW થાપણોની કુલ જાડાઈ 3.60 મીટરથી વધુ છે જે દુર્લભ છે. મોટાભાગની PGW સાઇટ્સ પરથી અડધાથી એક મીટર પુરાવા મળી આવ્યા છે.
તે જાણીતું છે કે, પુરાણા કિલામાં ખોદકામનું કામ પાંચ તબક્કામાં હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ ત્યાં માત્ર થોડા પીજીડબ્લ્યુ મળી આવ્યા છે. ખાસ વાત એ છે કે, અત્યાર સુધી મળેલા PGWમાં કાળા અને રાખોડી રંગોથી ભૌમિતિક ચિત્રો બનાવવામાં આવ્યા હોવાના પુરાવા મળ્યા છે, પરંતુ અહીં પહેલીવાર કમળના ચિત્રો સફેદ રંગોથી બનાવવામાં આવ્યા હોવાના પુરાવા મળ્યા છે.
‘ફિંગરપ્રિન્ટ્સ મળવી એ શોધનો વિષય છે’
ઈતિહાસકાર ભગવાન સિંહે કહ્યું કે, હડપ્પન સંસ્કૃતિને ઋગ્વેદનો સમયગાળો પણ કહેવામાં આવે છે, જ્યારે સંસ્કૃતિ ખૂબ વિકસિત હતી. આ સમયગાળા દરમિયાન પીજીડબ્લ્યુ એ ખૂબ જ સુંદર કલા હતી, જે ખૂબ જ વિશાળ વિસ્તારમાં ફેલાયેલી હતી. આ સમયગાળો 1000-1200 બીસીનો છે, જેને મહાભારત કાળ પણ કહેવામાં આવે છે.
એક જગ્યાએ આટલી મોટી માત્રામાં PGW ના ઘણા પ્રકારો શોધવું એ સંસ્કૃતિનો સતત વિકાસ દર્શાવે છે. આ સમયગાળો મહાભારત કાળ પણ કહેવાય છે. આવી સ્થિતિમાં ફિંગરપ્રિન્ટ્સ શોધવી એ સંશોધનનો વિષય છે. કારણ કે આજ દીન સુધી કોઈ પણ ખોદકામ દરમિયાન કોઈ ફિંગર પ્રિન્ટ મળી નથી.
આ પહેલા ક્યારેય ફિંગરપ્રિન્ટ્સ મળી નથી: પુરાતત્વવિદ્
એએસઆઈના ભૂતપૂર્વ મહાનિર્દેશક અને વરિષ્ઠ પુરાતત્વવિદ્ આર.એસ. બિષ્ટે જણાવ્યું હતું કે, કસરુઆ ખેરામાં ખોદકામ દરમિયાન મળેલી પીજીડબ્લ્યુ પર સફેદ રંગની પેઇન્ટિંગ અને તેનું સ્વરૂપ દુર્લભ છે, જે અત્યાર સુધી ખોદકામ દરમિયાન ક્યાંય મળ્યું નથી. આ સિવાય રિસર્ચનો સૌથી મોટો વિષય ફિંગર પ્રિન્ટિંગ છે. આના પરથી એ પણ જાણી શકાય છે કે, શું તેમને આજના કુંભારો સાથે કોઈ લેવાદેવા છે કે કેમ કે તે વારસાગત પરંપરા છે કે કેમ.
