મોદી સરકારે અત્યારે જાતિગત વસ્તી ગણતરીનો નિર્ણય કેમ લીધો? જાણો લોકસભામાં લાગેલા ફટકો બન્યું આનું મોટું કારણ?

Caste Census: કેન્દ્રમાં મોદી સરકારની કેબિનેટ બેઠકના બ્રીફિંગ દરમિયાન, મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે જાહેરાત કરી કે કેન્દ્ર સરકાર રાષ્ટ્રીય સ્તરે જાતિ વસ્તી ગણતરી કરશે. આ મુદ્દો સૌથી વધુ વિરોધ પક્ષો અને ખાસ કરીને કોંગ્રેસના નેતા રાહુલ ગાંધી દ્વારા ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. 20 જુલાઈ, 2021 ના રોજ, સંસદમાં એક પ્રશ્નના જવાબમાં, કેન્દ્રીય ગૃહ રાજ્યમંત્રી નિત્યાનંદ રાયે જણાવ્યું હતું કે સરકારે નીતિગત રીતે નિર્ણય લીધો છે કે વસ્તી ગણતરીમાં SC અને ST સિવાયની જાતિઓની ગણતરી કરવામાં આવશે નહીં.

જાહેરમાં, ભાજપ અને તેના નેતાઓ ઘણીવાર પ્રશ્નો ટાળતા હતા અને જાતિ વસ્તી ગણતરીની જરૂરિયાત અંગે કોઈ પ્રતિબદ્ધતા રાખતા ન હતા. જોકે, તેઓ ઘણીવાર કોંગ્રેસ પર નિશાન સાધતા હતા અને તેના પર સમાજને વિભાજીત કરવા માટે જાતિનો ઉપયોગ કરવાનો આરોપ લગાવતા હતા. ભાજપના વૈચારિક પિતૃ સંઘ, આરએસએસનો દૃષ્ટિકોણ ઘણો સંકુચિત છે.

RSS એ સંકેતો આપ્યા હતા

ગયા વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં, તેણે જાતિ વસ્તી ગણતરીનો રાજકીય સાધન તરીકે ઉપયોગ કરવા સામે ચેતવણી આપી હતી પરંતુ કહ્યું હતું કે સરકારને તમામ કલ્યાણકારી પ્રવૃત્તિઓ માટે, ખાસ કરીને પછાત જાતિઓ અને સમુદાયોના ઉત્થાન માટે ડેટાની જરૂર છે.

શું ભાજપે ગોલપોસ્ટ બદલી?

ભાજપની અંદર આ સંઘર્ષ ઘણા સમયથી ચાલી રહ્યો છે. એક અઠવાડિયા પહેલા, 23 એપ્રિલના રોજ, છત્તીસગઢ ભાજપ x હેન્ડલે પહેલગામમાં માર્યા ગયેલા ભારતીય નૌકાદળના લેફ્ટનન્ટનો ફોટો પોસ્ટ કર્યો હતો. આમાં તેની પત્ની પણ મૃતદેહ પાસે બેઠી હતી. આ ફોટા સાથેના કેપ્શનમાં લખ્યું હતું, “જાતિ વિશે નહીં, ધર્મ વિશે પૂછ્યું.” એવું લાગે છે કે આ પોસ્ટનો હેતુ એ સંદેશ આપવાનો હતો કે જાતિ વિભાજનકારી હોઈ શકે છે પરંતુ હવે એવું લાગે છે કે ભાજપનું વલણ બદલાઈ ગયું છે.

રાહુલ ગાંધી પાસેથી મુદ્દો છીનવાઈ ગયો?

જાતિ વસ્તી ગણતરીનો આ નિર્ણય લોકસભા ચૂંટણી કે મહારાષ્ટ્ર અને હરિયાણા વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલા પણ લઈ શકાયો હોત, જ્યારે વિપક્ષે જાતિ વસ્તી ગણતરી પર અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. આ જાહેરાતનું આશ્ચર્યજનક કારણ તેનો સમય છે, જે કોંગ્રેસના મુખ્ય એજન્ડાને ખોરવી નાખે છે અને કોંગ્રેસના નેતા રાહુલ ગાંધી દ્વારા વારંવાર ઉઠાવવામાં આવેલા મુદ્દાથી ભટકતો દેખાય છે.

પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા પછી સરકાર લોકપ્રિય ભાવના અને વિરોધના સમર્થન સાથે તેની મજબૂત સ્થિતિમાં છે ત્યારે જાતિગત વસ્તી ગણતરીનો આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. તેથી પક્ષની અંદર જાતિગત વસ્તી ગણતરીની માંગને કોંગ્રેસની ચમક છીનવી લેવાને બદલે તેના પ્રતિભાવ તરીકે જોવામાં આવી રહી છે.

કેન્દ્રએ વિપક્ષને ઘેરી લીધો

કેન્દ્રીય માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે આને કોંગ્રેસની નીતિની વિરુદ્ધ ગણાવ્યું, જે મુજબ, કોંગ્રેસે સ્વતંત્રતા પછી અને સત્તામાં રહીને ક્યારેય જાતિગત વસ્તી ગણતરી કરી નથી. તેમણે યુપીએ સરકાર પર સામાજિક-આર્થિક જાતિ ગણતરી હાથ ધરવાનો અને તેનો રાજકીય સાધન તરીકે ઉપયોગ કરવાનો આરોપ લગાવ્યો, જ્યારે તત્કાલીન વડા પ્રધાન મનમોહન સિંહે 2010 માં લોકસભામાં જાતિ ગણતરીનું વચન આપ્યું હતું.

ભાજપના સૂત્રો માને છે કે આ એક વિચારપૂર્વકનો પ્રતિભાવ છે, જે બિહાર ચૂંટણી પહેલા વિરોધ પક્ષોના રાજકારણનો અંત લાવશે. એક સૂત્રએ જણાવ્યું હતું કે આનાથી વિપક્ષનો “વેગ છીનવાઈ શકે છે” જે બિહાર ચૂંટણીમાં જાતિ વસ્તી ગણતરીને મુખ્ય મુદ્દો બનાવવાની યોજના બનાવી રહ્યો છે.

બિહાર ચૂંટણી પર અસર

ભાજપના એક સાંસદે નામ ન આપવાની શરતે ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું કે નીતિશ કુમારે પહેલાથી જ જાતિ સર્વે કરાવ્યો હતો, પરંતુ અમે તેની ટીકા કરી હતી. ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન, આરજેડી અને કોંગ્રેસે ચૂંટણીને આની આસપાસ ફેરવવાનો પ્રયાસ કર્યો હોત. હવે તેની પાસે કહેવા માટે ઘણું બધું નથી.

ભાજપે કહ્યું કે આગળ જતાં, પાર્ટીના પ્રવક્તા “સર્વેક્ષણ અને વસ્તી ગણતરી” વચ્ચેના તફાવત પર પ્રકાશ પાડશે અને સમજાવશે કે ભારતીય બ્લોકમાં વિપક્ષી પક્ષો, જે હવે જીતનો દાવો કરી રહ્યા છે, તેઓ જાતિ સર્વેક્ષણનો ઉપયોગ “રાજકીય સાધન” તરીકે કેવી રીતે કરી રહ્યા છે. આ ઉપરાંત, બીજેપીના અન્ય એક સૂત્રએ એમ પણ કહ્યું કે તેલંગાણા જેવા વિપક્ષ શાસિત રાજ્યોએ જાતિ સર્વેક્ષણ દ્વારા લોકોના મનમાં શંકાઓ ઉભી કરી છે. વસ્તી ગણતરી સાથે યોગ્ય ગણતરી સ્પષ્ટ ચિત્ર રજૂ કરશે.

લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને ભારે હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.

2024ની લોકસભા ચૂંટણીના પરિણામોમાં, ભાજપને મોટો ઝટકો લાગ્યો અને પાર્ટી બહુમતીથી દૂર રહી ગઈ. કોંગ્રેસ અને અન્ય વિપક્ષી પક્ષોએ તેમના પ્રચારમાં જાતિગત વસ્તી ગણતરી પર ભાર મૂક્યો, અને ભાજપને બે મોટા રાજ્યો – ઉત્તર પ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં નુકસાન સહન કરવું પડ્યું. આ પગલું જાતિગત રાજકારણમાં આગળ વધવાની પાર્ટીની તૈયારી અને રાજકીય લાભો મહત્તમ કરવા માટે બદલાતી વાસ્તવિકતાઓ સાથે અનુકૂલન સાધવાની તેની ક્ષમતાને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે.

ભાજપે ઝડપથી પોતાની રણનીતિ બદલી

1980 ના દાયકાના અંતમાં, ભાજપ એક હિન્દુત્વવાદી પક્ષ હતો, અને રામ મંદિર તેની મુખ્ય પ્રાથમિકતાઓમાંની એક હતી. આ તે સમય હતો જ્યારે તત્કાલીન વડા પ્રધાન વી.પી. સિંહે ડિસેમ્બર 1990માં મંડલ કમિશનની ભલામણો લાગુ કરી હતી, જેમાં સરકારી નોકરીઓમાં ઓબીસી (અન્ય પછાત વર્ગો) માટે 27 ટકા અનામત આપવામાં આવ્યું હતું.

ભાજપે ટૂંક સમયમાં જ પોતાની રણનીતિ બદલી, સોશિયલ એન્જિનિયરિંગનો આશરો લીધો, કલ્યાણ સિંહ અને ઉમા ભારતી જેવા OBC નેતાઓને પોતાની સાથે જોડ્યા, જેઓ બંને OBC લોધી છે. આગામી દાયકામાં, ભાજપના મુખ્ય રાજ્યોમાં એક નવું ઓબીસી નેતૃત્વ ઉભરી આવ્યું. આમાં ગુજરાતમાં મોદી, મધ્યપ્રદેશમાં શિવરાજ સિંહ ચૌહાણ અને બિહારમાં સુશીલ મોદી જેવા નેતાઓનો સમાવેશ થતો હતો.

કોંગ્રેસે ફરી મંડલની ચર્ચા શરૂ કરી

કેન્દ્રમાં મોદીના સત્તામાં આવતાની સાથે જ, ભાજપે “વાણિયા-બ્રાહ્મણ પક્ષ” તરીકેની પોતાની છબી ગુમાવી દીધી, પરંતુ વિપક્ષે 2023 માં મંડલ ચર્ચાને પુનર્જીવિત કરવાનો નિર્ણય લીધો, જેમાં કોંગ્રેસે જાતિ વસ્તી ગણતરી અને OBC, SC અને ST માટે વધુ પ્રતિનિધિત્વની માંગ પર પ્રકાશ પાડ્યો. કોંગ્રેસ મંડલ લહેરનો સામનો કરી શકી નહીં, યુપી અને બિહારમાં હારી ગઈ, અને 2006 માં, માનવ સંસાધન વિકાસ મંત્રી તરીકે, અર્જુન સિંહે મંડલ 2 – ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં OBC ક્વોટાનો વિસ્તાર કરવાની જાહેરાત કરીને વિલંબને ભરપાઈ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો.

ભાજપના નેતાએ કહ્યું કે આજે એક જ ઝાટકે, ભાજપે વિપક્ષના આરોપોના આક્રમણને તટસ્થ કરી દીધું છે અને ઓબીસીને સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે તે તેમના મુદ્દાઓની કાળજી રાખે છે. તેમણે કહ્યું કે આનાથી ‘ઉચ્ચ જાતિઓ’માં ભાજપની સ્થિતિને કોઈ નુકસાન થશે નહીં કારણ કે આ વર્ગો જાણે છે કે કોંગ્રેસ, જે એક સમયે ‘ઉચ્ચ જાતિઓ’નો પ્રિય પક્ષ હતો. ઉપરાંત, તેઓ જાણે છે કે ભાજપે જ આર્થિક રીતે નબળા વર્ગ માટે 10 ટકા અનામત આપ્યું હતું, એમ ભાજપના નેતાએ જણાવ્યું હતું.

OBC શ્રેણી અંગે શું વિચાર છે?

બીજેપીના અન્ય એક નેતાએ કહ્યું કે આ પગલાથી ઉત્તર-દક્ષિણ વિભાજનનો પણ અંત આવશે, જેને ઈન્ડિયા એલાયન્સ ડીએમકે સીમાંકનને એક મુખ્ય રાજકીય રેલી બિંદુ બનાવીને ઉશ્કેરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું હતું. એકવાર જાતિગત વસ્તી ગણતરી થઈ જાય, અને તેની સંખ્યા 1931 ની છેલ્લી જાતિગત વસ્તી ગણતરી સાથે સરખામણી કરવામાં આવે, તો ખબર પડશે કે યુપી અને બિહાર જેવા રાજ્યોમાં, ઓબીસી વસ્તીમાં વધારો થયો છે, પરંતુ પ્રતિનિધિત્વ તેની સાથે ગતિ જાળવી શક્યું નથી.

ભાજપના નેતાએ કહ્યું કે આનાથી સીમાંકન પરની ચર્ચાનો મુદ્રા અને મુદ્રા બદલાઈ જશે, જેનાથી તે માત્ર દક્ષિણ રાજ્યો માટે જ નહીં પરંતુ વસ્તીવાળા ઉત્તરીય રાજ્યોના OBC માટે પણ ચિંતાનો વિષય બનશે. આરએસએસે સપ્ટેમ્બર 2024 માં જાતિગત વસ્તી ગણતરી માટે સમર્થન વ્યક્ત કર્યું હતું પરંતુ ચેતવણી આપી હતી કે તેનો રાજકીય સાધન તરીકે ઉપયોગ થવો જોઈએ નહીં.