હરિશ દામોદરન | Loksabha Election 2024 : લોકસભા ચૂંટણી 2024 ની શરૂઆત સાથે જ રાજકીય પક્ષોએ વચનો આપવાનું શરૂ કરી દીધું છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દેશની જનતાને ‘વિકસિત ભારત’નું સપનું બતાવી રહ્યા છે.
શાસક ભાજપ 2047 સુધીમાં ભારતને વિકસિત દેશ બનાવવાનું વચન આપી રહ્યો છે. ‘મોદીની ગેરંટી’ સિવાય બીજેપીના મેનિફેસ્ટોમાં કેન્દ્રમાં રહેલો બીજો મુદ્દો ‘વિકસિત ભારત 2047’ છે.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ‘વિકસિત ભારત’ના વિઝનમાં દેશનો આર્થિક વિકાસ, સામાજિક પ્રગતિ, પર્યાવરણીય સ્થિરતા અને સુશાસનનો સમાવેશ થાય છે. અહીં આપણે ‘વિકસિત ભારત’ માટે લક્ષિત આર્થિક વિકાસના પાસા વિશે વાત કરીશું.
આર્થિક વિકાસની દૃષ્ટિએ ભારત ક્યાં ઊભું છે?
વિશ્વ GDP રેન્કિંગમાં ભારત પાંચમા સ્થાને છે. પહેલા નંબર પર અમેરિકા, બીજા નંબર પર ચીન, ત્રીજા નંબર પર જાપાન અને ચોથા નંબર પર જર્મની છે. ભારત આગામી ત્રણ વર્ષમાં $5 ટ્રિલિયનની જીડીપી સાથે ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે.
ભારતે જે બે દેશ જાપાન અને જર્મનીને પછાડીને ત્રીજા સ્થાને પહોંચવાનું છે, તેમની નજીવી જીડીપી વર્ષ 2022 માં અનુક્રમે 4.3 ટ્રિલિયન ડોલર અને 4.1 ટ્રિલિયન ડોલર હતી. જ્યારે 2022માં ભારતની નજીવી જીડીપી 3.4 ટ્રિલિયન ડોલર હતી.
ભારતે 2028 સુધીમાં વિશ્વની ત્રીજા નંબરની અર્થવ્યવસ્થા બનવા માટે વર્તમાન ડોલરમાં દર વર્ષે માત્ર 6% વૃદ્ધિ કરવાની જરૂર છે. ઉપરાંત, અન્ય બે અર્થતંત્રોએ 2%ની ગતિ જાળવી રાખવી પડશે.
ભારત કઈ ઝડપે વિકાસ કરી રહ્યું છે?
ભારતનો વાસ્તવિક જીડીપી 2010 થી 2022 દરમિયાન સરેરાશ 5.9% ના દરે વૃદ્ધિ પામ્યો છે. 2014 માં નરેન્દ્ર મોદી વડાપ્રધાન બન્યા પછીના નવ વર્ષમાં વાસ્તવિક જીડીપી વૃદ્ધિની ગતિ 5.7% રહી છે.
આ દર્શાવે છે કે, ભારતને નંબર ત્રણનું અર્થતંત્ર બનવા માટે જે ગતિ જરૂરી છે, તે છેલ્લા બે દાયકામાં હજુ પણ નથી. મોદી સરકારમાં ગતિ ઘટી છે.
ભારત વિકાસમાં તુલનાત્મક રીતે નબળું રહ્યું છે. 2013 અને 2022 ની વચ્ચે એકંદર જીડીપી રેન્કિંગમાં 10 થી નંબર 5 સુધીનો તેનો સુધારો પણ 5.7% ની સરેરાશ વાર્ષિક વૃદ્ધિને કારણે છે, જે બહુ વધારે નથી.
ભારત અને ચીનની આર્થિક સ્થિતિ ત્રણ દાયકા પહેલા સમાન હતી
1990 માં, ચીનની માથાદીઠ જીડીપી ભારત કરતા ઓછી હતી, જોકે એકંદર જીડીપીની દ્રષ્ટિએ ચીન ભારત કરતા આગળ હતું. ત્યારે પણ, નજીવી જીડીપીની દ્રષ્ટિએ, બંને દેશો વિશ્વ રેન્કિંગમાં 11મા (ચીન) અને 12મા (ભારત) પર હતા.
1990 માં ચીનની નજીવી જીડીપી $395 બિલિયન હતી અને ભારત માટે આ આંકડો $321 બિલિયન હતો. નોમિનલ જીડીપી વાસ્તવિક જીડીપી કરતા વધારે છે કારણ કે, તે ફુગાવાને ધ્યાનમાં લે છે.
પછીના બે દાયકામાં બધું બદલાઈ ગયું. ચીનની વાસ્તવિક જીડીપી 1990 ના દાયકામાં દર વર્ષે સરેરાશ 10% અને 2000 ના દાયકામાં 10.4% વધી હતી. 2010 સુધીમાં, ચીન 6.1 ટ્રિલિયન ડોલરની નજીવી જીડીપી સાથે યુએસ પછી વિશ્વની બીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા તરીકે ઉભરી આવ્યું હતું. આ આંકડો 1990 ના સ્તર કરતાં 15.4 ગણો હતો.
ભારતનો વાસ્તવિક જીડીપી ખૂબ જ ધીમી ગતિએ વધ્યો – 1990 માં 5.8% અને 2000 ના દાયકામાં 6.3%. 2010 ના દાયકાના અંતે ભારતની નજીવી જીડીપી $1.7 ટ્રિલિયન હતી, જે 1990 ના સ્તર કરતાં 5.2 ગણી હતી.
1990 થી 2010 સુધી, ચીન 11માં નંબરથી બીજા નંબરની અર્થવ્યવસ્થા પર પહોંચી ગયું. જ્યારે ભારત 12 માં સ્થાનેથી માત્ર 9 મા સ્થાને પહોંચી શક્યું હતુ.
ભારતે માથાદીઠ જીડીપી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે
મોદી સરકારે 2047 સુધીમાં “વિકસિત ભારત”નું લક્ષ્ય નક્કી કર્યું છે. વર્તમાન માથાદીઠ જીડીપી સ્તરે, ભારત “નીચલી-મધ્યમ આવક” ધરાવતો દેશ છે ($1,136-4,465 રેન્જ), જ્યારે ચીન “ઉચ્ચ-મધ્યમ આવક” ધરાવતો દેશ છે ($4,466-13,845).
એક વિકસિત દેશ એવો હોય છે, જ્યાં સરેરાશ જીવનધોરણ ઊંચું હોય, માથાદીઠ જીડીપી $13,846 કે તેથી વધુ હોવી જોઈએ. આ એક લક્ષ્ય છે, જે ભારત પોતાના માટે નક્કી કરી શકે છે.
વિકસિત ભારતના સૂત્ર અંગે, પ્રોફેસર અશોક ગુલાટીએ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસમાં લખ્યું છે કે, “ઝડપથી વિકસતા અને શહેરીકરણ ભારત માટે ગ્રામીણ લોકોનું કૌશલ્ય નિર્માણ એ ટોચની પ્રાથમિકતા હોવી જોઈએ. નહિંતર મને ડર છે કે, વિકસિત ભારત માત્ર ટોચની 25 ટકા વસ્તી માટે જ વિકસિત રહેશે, જ્યારે બાકીના લોકો નિમ્ન-મધ્યમ આવક જૂથમાં અટવાયેલા જ રહેશે.
