India Pakistan War Probability : જમ્મુ કાશ્મીરના પહેલગામમાં આતંકવાદી હુમલામાં 26 નિર્દોષ નાગરિકોના મોત થયા હતા. આ હુમલા પાછળ પાકિસ્તાનનો હાથ હોવાનું માનવામાં આવે છે. ભારત સરકારે પણ કાર્યવાહી શરૂ કરી દીધી છે અને આના કારણે પાકિસ્તાનને નુકસાન થઈ રહ્યું છે. આ દરમિયાન પાકિસ્તાનના મંત્રીઓએ યુદ્ધની ધમકી આપી છે. હવે અમેરિકન ઇન્ટેલિજન્સ એજન્સી (CIA)નો એક રિપોર્ટ સામે આવ્યો છે, જેમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે બંને દેશો વચ્ચે યુદ્ધની કેટલી શક્યતા છે.
1993માં રિપોર્ટ તૈયાર કરવામાં આવ્યો
સીઆઇએ (CIA) એ તાજેતરમાં જ 1990ના દાયકામાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધની શક્યતાનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે 1993માં તૈયાર કરવામાં આવેલા નેશનલ ઇન્ટેલિજન્સ એસ્ટિમેટ્સ (એનઆઇઇ) રિપોર્ટ જાહેર કર્યો છે. આ દસ્તાવેજને ફેબ્રુઆરી 2025માં પ્રકાશિત કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી અને હવે તે અમેરિકા સરકારની વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ છે. એ નોંધવું રસપ્રદ છે કે ત્રણ દાયકા જૂના ડોઝિયરમાં ઉલ્લેખિત ઘણી ધારણાઓ હજી પણ સાચી છે.
ભારત પાકિસ્તાન યુદ્ધ થવાની શક્યતા કેટલી છે?
જ્યારે NIE એ ધ્યાન દોર્યું હતું કે તે સમયગાળામાં બંને દેશો વચ્ચે પરંપરાગત યુદ્ધની સંભાવના ઓછી છે. ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધની સંભાવના 5 માંથી 1 જેટલી આંકવામાં આવી હતી. તેમાં એમ પણ ધ્યાન દોર્યું હતું કે વિવિધ કારણોસર હજી પણ યુદ્ધ થઈ શકે છે, જેમાંથી એક આતંકવાદી હુમલો હોઈ શકે છે, જેના વિશે એક પક્ષનું માનવું છે કે, બીજા પક્ષ દ્વારા નિર્દેશિત અથવા પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું છે.
NIEનું કહેવું છે કે, ભારતીય સુરક્ષા કર્મચારીઓ (જમ્મુ-કાશ્મીરમાં) એક બળવા સામે લડી રહ્યા છે જેનો કોઈ અંત નથી. નિયંત્રણ રેખા પર ગોળીબારની ઘટનાઓ સામાન્ય છે, ખાસ કરીને ત્યારે જ્યારે આતંકવાદીઓ નિયંત્રણ રેખાની પેલે પાર ઘૂસણખોરી કરવા લાગે છે. અમારા મતે, ભારતીય સુરક્ષા દળો કાશ્મીરની એકલતા અથવા પાકિસ્તાન દ્વારા તેના કબજાને અટકાવી શકે છે, પરંતુ આ દળો આ દાયકામાં બળવાને હરાવી શકશે નહીં.
NIE રિપોર્ટમાં વધુમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે કાશ્મીરી આતંકવાદીઓ પાસે નોંધપાત્ર સંખ્યામાં ભારતીય સુરક્ષા કર્મચારીઓને જકડી રાખવાની ક્ષમતા છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ભારત કાશ્મીરીઓ સાથે વાતચીત સ્થાપિત કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવેલા પ્રયાસોને ચાલુ રાખશે, જેનો હેતુ આખરે રાજ્યની ચૂંટણીઓ યોજવાનો છે.” ભારતને આશા છે કે આતંકવાદીઓ વચ્ચેના મતભેદો અને કાશ્મીરીઓ વચ્ચે યુદ્ધનો થાક તેની તરફેણમાં કામ કરશે. જમ્મુ કાશ્મીર રાજ્યમાં રાજકીય પ્રક્રિયા ફરી શરૂ કરવાના આ પ્રયાસો કદાચ નિષ્ફળ જશે કારણ કે ભારતની કડક સુરક્ષા નીતિઓના કારણે કાશ્મીરી ઉદારમતવાદીઓ નબળા પડી ગયા છે અને કાશ્મીરી કટ્ટરપંથીઓ જિદ્દી છે.
પાકિસ્તાનની નાપાક હરકત
રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે પાકિસ્તાન કાશ્મીર મુદ્દાનો ઉપયોગ ભારત વિરુદ્ધ વિદેશ નીતિના સાધન તરીકે કરે છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, જ્યારે પણ જમ્મુ કાશ્મીરમાં અશાંતિ ફેલાય છે, ત્યારે ઇસ્લામાબાદ આ સમસ્યાને ઉજાગર કરે છે અને પાકિસ્તાનના હિતોને અનુકૂળ વિવાદમાં આંતરરાષ્ટ્રીય કાર્યવાહીની માંગ કરે છે.
NIE રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “ભારત અને પાકિસ્તાન એકબીજાના વિસ્તારમાં અલગતાવાદીઓ અને અન્ય આતંકવાદીઓને ટેકો આપવાનું બંધ કરે તેવી શક્યતા ઓછી છે.” પાકિસ્તાને ભારત કરતા વધુ આક્રમક અભિયાન ચલાવ્યું છે. પાકિસ્તાન કાશ્મીરને અલગ કરવા માંગે છે અને ત્યાં તેના સમર્થકો છે. ભારતે પાકિસ્તાનમાં વંશીય ભાગલાવાદીઓને ટેકો આપ્યો છે, પરંતુ આ પ્રયાસ પ્રમાણમાં નાનો રહ્યો છે. ભારતની પાકિસ્તાની ક્ષેત્ર પર કબજો કરવાની કોઈ ઇચ્છા નથી. બંને પક્ષો સાવચેત રહેશે કે ઉગ્રવાદી હુમલાઓ લશ્કરી જવાબી કાર્યવાહી અથવા અમેરિકન પ્રતિબંધોને આમંત્રણ આપી શકે છે. ”
યુદ્ધ થવાની શક્યતા ઘણી ઓછી છે
- NIEના જણાવ્યા અનુસાર, આ ભડકતા મુદ્દાઓ હોવા છતાં, ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધની એકંદર સંભાવના નીચેના કારણોસર 5 માંથી 1 છે.
- બંને પક્ષના નેતાઓ બીજાના અણુશસ્ત્રોની સંભવિતતાથી ડરશે અને આ રીતે અણુશસ્રો સુધી વધી શકે તેવા સંઘર્ષના જોખમ અંગે સાવચેત રહેશે.
- ભારત અને પાકિસ્તાનના અગ્રણી નેતાઓ એ બાબતે ખૂબ ચિંતિત છે કે ચોથું યુદ્ધ મર્યાદિત રાખી શકાતું નથી.
- આ દાયકાના અંત સુધીમાં પરમાણુ સક્ષમ મિસાઇલોની સંભવિત જમાવટ અને પરમાણુ શસ્ત્રોના વિકાસથી દ્વિપક્ષીય તણાવ વધશે.
- સેના અધિકારીઓ સાવચેતી રાખશે કારણ કે તેઓ જાણે છે કે તેઓ સ્વીકાર્ય કિંમતે વિજય પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. બંને સેનાઓ યુદ્ધ માટે અપૂરતી સજ્જ રહેશે. બજેટના અવરોધો, પુરવઠામાં વિક્ષેપો અને આંતરિક સુરક્ષા ફરજોનો ભાર તત્પરતાને નબળી પાડવાનું ચાલુ રાખશે.
- સૈન્ય ક્ષમતાની લગભગ દરેક શ્રેણીમાં ભારત પાકિસ્તાન કરતા આગળ છે. જો કે, પાકિસ્તાન સાથે યુદ્ધ શરૂ કરવામાં ભારતને કોઈ મોટો વ્યૂહાત્મક રસ નથી.
- પાકિસ્તાની સૈન્ય નેતાઓ કદાચ એવું માને છે કે ભારત સાથેનો બીજો સંઘર્ષ પાકિસ્તાનની સેનાને નષ્ટ કરી શકે છે. પરંતુ યુદ્ધ હજુ પણ ફાટી નીકળી શકે છે.
ભારત પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ કેમ થઇ શકે છે?
ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ કેમ થઇ શકે છે તે અંગેના અહેવાલના સમર્થનમાં એનઆઇઇ એ પણ દલીલ કરી છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, પાકિસ્તાની યુદ્ધ રણનીતિમાં ભારતીય સેના વિરુદ્ધ પૂર્વ આક્રમણની માંગ કરવામાં આવી છે. જો પાકિસ્તાની નેતાઓને ખાતરી થઈ જાય કે એક વ્યાપક હુમલો નિકટવર્તી છે કારણ કે પાકિસ્તાન પાસે આવા હુમલાનો સામનો કરવા માટે વ્યૂહાત્મક ઊંડાણ નથી, તો પછી તે આવું કરી શકશે નહીં.
NIE રિપોર્ટ અનુસાર 1987 અને 1990 ભારત પાકિસ્તાનની કટોકટી એ વાતની નિશાની હતી કે બંને પક્ષો એકબીજાના ઇરાદાઓ વિશે કેટલા શંકાસ્પદ હતા. 1987ની શરૂઆતમાં ભારતની બ્રાસટેક્સ સૈન્ય કવાયતથી લશ્કરી યુદ્ધના ખતરાની મોટી રમત શરૂ થઈ હતી. પાકિસ્તાનના માર્શલ લો શાસક દ્વારા રાજદ્વારી હસ્તક્ષેપથી તણાવ ઓછો થયો અને બંને પક્ષોને યુદ્ધની અણી પરથી પીછેહઠ કરવાની તક મળી. બે વર્ષ બાદ, પાકિસ્તાને તેની પોતાની મોટી કવાયત, ‘સ્ટ્રાઇક ઓફ ધ બિલિવર્સ’ (એક્સરસાઇઝ જર્બ એ મોમીન) હાથ ધરી હતી.
NIE નું કહેવું છે કે 1990ની કટોકટી કાશ્મીરમાં ભારતના વધારાના સૈનિકોની તૈનાતીથી ઉભી થઈ હતી. રિપોર્ટ અનુસાર, “એક મોટી તાલીમ કવાયત માટે પાકિસ્તાની સેનાની ત્યારબાદની તૈયારીઓ, સંભવતઃ ભારતને સંદેશ મોકલવાનો ઇરાદો ધરાવે છે, અને એપ્રિલના અંતમાં અસામાન્ય રીતે મોટી પાકિસ્તાની સેનાની તૈનાતીના ભારતીય મૂલ્યાંકનને કારણે ભારતમાં ચિંતાનો માહોલ છે. ત્યારબાદ ભારતે સરહદની નજીક બખ્તરબંધ, તોપખાના અને પાયદળ ટુકડી તૈનાત કરી હતી.
