Hot Jupiter : ગરમ ગુરુ એ વિચિત્ર કોસ્મિક (બ્રહ્માંડ) પિંડ છે. તે કેટલેક અંશે આપણા ગુરુ ગ્રહ જેવા જ છે પરંતુ તે તેના તારાઓની ખૂબ જ નજીક ભ્રમણ કરે છે. કેટલીકવાર માત્ર અઠવાડિયા અથવા તો કલાકોમાં સંપૂર્ણ ભ્રમણકક્ષા પૂર્ણ કરે છે, એટલે કે તેની સપાટીનું તાપમાન અત્યંત ગરમ હોય છે. ખગોળશાસ્ત્રીઓ દ્વારા શોધાયેલ નવા ગરમ ગુરુની સપાટીનું તાપમાન આપણા સૂર્ય કરતા અંદાજે 2 હજાર ડિગ્રી વધુ ગરમ છે.
ગરમ ગ્રહ ચાર દિવસમાં પરિક્રમા
ગુરુ પૃથ્વીના વ્યાસ કરતા દસ ગણા અને પૃથ્વીના દળના 300 ગણાથી વધુ છે. અત્યાર સુધીમાં શોધાયેલા 300 પ્લસ ગ્રહોમાંથી મોટાભાગના ગેસ જાયન્ટ્સ છે. સૂર્ય જેવા જ તારાની આસપાસ શોધાયેલો પ્રથમ વધારાનો સૌર ગ્રહ 51 પેગ હતો. તેમાં ગુરુનું દળ લગભગ છે. પરંતુ ગુરુથી વિપરીત, જે પૃથ્વી કરતાં સૂર્યથી પાંચ ગણું દૂર છે અને 12 વર્ષમાં સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે, 51 પેગ પૃથ્વી સૂર્યની તુલનામાં તેના તારાની વીસ ગણી નજીક છે અને દર 4 દિવસે તેના તારાની પરિક્રમા કરે છે. આવા ગ્રહોને “ગરમ ગુરુ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
તારાઓની ઉત્ક્રાંતિ સંશોધન સરળ થશે
નેચર એસ્ટ્રોનોમીમાં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ મુજબ વૈજ્ઞાનિકોએ એવી સિસ્ટમ અંગેની શોધ પર લખ્યું છે કે જેમાં લગભગ 1,400 પ્રકાશ વર્ષ દૂર સ્થિત બે વિચિત્ર કોસ્મિક પિંડ છે. વેઇઝમેન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ સાયન્સ અનુસાર, આ સિસ્ટમ ખાસ કરીને ગરમ ગુરુ વાતાવરણનો અભ્યાસ કરવાની અભૂતપૂર્વ તક આપે છે અને સાથે ગ્રહો અને તારાઓની ઉત્ક્રાંતિ વિશેની આપણી સમજણને આગળ વધારવામાં પણ મદદ કરે છે.
સૂર્ય કરતાં પણ 2 હજાર ડિગી ગરમ
“અમે તારાઓનું પરિભ્રમણ કરતા ગરમ ગુરુ જેવા પદાર્થની ઓળખ કરી છે જે અત્યાર સુધીની સૌથી ગરમ છે, જે સૂર્યની સપાટી કરતાં લગભગ 2,000 ડિગ્રી વધુ ગરમ છે. અભ્યાસના મુખ્ય લેખક નામા હલ્લાકૌને એક અખબારી નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું. તે સમજાવે છે કે અન્ય ગરમ બૃહસ્પતિઓથી વિપરીત, જે તેમના યજમાન તારાઓની ઝગઝગાટને કારણે અભ્યાસ કરવા માટે મુશ્કેલ છે, આ સિસ્ટમમાં એક તારો એવો છે જે સામાન્ય કરતાં 10,000 ગણો ઝાંખો છે, જે તેને ગરમ ગુરુના ભાવિ અભ્યાસ માટે સંપૂર્ણ પ્રયોગશાળા બનાવે છે.
બે સિસ્ટમ – સફેદ અને બ્રાઉન
સિસ્ટમમાં બે અલગ અલગ પ્રકારના વામન પિંડ છે. આ ઑબ્જેક્ટ્સમાંથી એક સફેદ વામન છે, જે બળતણ સમાપ્ત થયા પછી સૂર્ય જેવા તારામાંથી બાકી રહે છે. અન્ય પદાર્થ બ્રાઉન વામન છે, જે મોટાભાગના ગ્રહો કરતા વધુ વિશાળ છે પરંતુ પરમાણુ ફ્યુઝનને પ્રજ્વલિત કરવા માટે પૂરતો સમૂહ નથી કે જે એને તારામાં ફેરવે.
ગરમ ગુરૂ દળમાં ગુરૂ કરતાં પણ ભારે
કેટલીકવાર તારાઓનું ગુરુત્વાકર્ષણ એવી વસ્તુઓને તોડી શકે છે જે એમની ખૂબ નજીક આવે છે. પરંતુ આ બ્રાઉન વામન એકદમ ગાઢ છે, જેમાં લગભગ 80 બૃહસ્પતિઓનું દળ છે જે તેને અકબંધ રાખી રહ્યું છે અને સફેદ વામન સાથે બાઈનરી સિસ્ટમ બનાવે છે.
બ્રહ્માંડ રહસ્યો – વસવાટ યોગ્ય ગ્રહ?
સૌરમંડળના ગ્રહો વિશાળ શ્રેણીના ગુણધર્મો ધરાવે છે. તેઓ બે મૂળભૂત ગુણધર્મો, તેમના કદ અને તેમની ભ્રમણકક્ષા દ્વારા અલગ પડે છે. કદ નક્કી કરે છે કે શું ગ્રહ પર જીવન ટકાવી વાતાવરણ હોઈ શકે છે. ભ્રમણકક્ષા સપાટીના તાપમાનને અસર કરે છે અને ગ્રહની સપાટી પર પ્રવાહી પાણી હોઈ શકે છે કે કેમ? વસવાટ યોગ્ય ગ્રહ છે કે કેમ?
જીવન માટે જરૂરી ગુરૂત્વાકર્ષણ
જેની સપાટી પર પ્રવાહી પાણી હોઈ શકે તે પૃથ્વીના વ્યાસના લગભગ 80% થી 200% ની વચ્ચે હોવો જોઈએ. પૃથ્વીના વ્યાસના 8/10મા ભાગ કરતાં નાના એવા ગ્રહો પૃથ્વીના અડધાથી ઓછgx દળ ધરાવે છે અને જીવન ટકાવી વાતાવરણને પકડી રાખવા માટે પૂરતું ગુરુત્વાકર્ષણ ધરાવતા નથી.
હાઇડ્રોજન અને ગુરૂત્વાકર્ષણ
પૃથ્વીના વ્યાસ કરતાં બમણા કરતાં વધુ વ્યાસ ધરાવતા ગ્રહોમાં લગભગ દસ પૃથ્વી સમૂહ હોય છે અને બ્રહ્માંડમાં સૌથી વધુ વિપુલ તત્વ હાઇડ્રોજનને પકડી રાખવા માટે પૂરતું ગુરુત્વાકર્ષણ હોય છે. પરંતુ આવા મોટા ગ્રહો ગુરુ અને શનિ જેવા ગેસ જાયન્ટ્સમાં ફેરવાય છે.
