તહવ્વુર રાણા મુંબઇ હુમલાનો વોન્ટેડ આતંકવાદી હવે ભારતના સકંજામાં, જાણો પ્રત્યાર્પણ ઘટનાક્રમ

તહવ્વુર રાણા પ્રત્યાર્પણ ઘટનાક્રમ : પાકિસ્તાની મૂળનો આતંકવાદી તહવ્વુર રાણા 2009 માં પહેલી વાર ધરપકડ થયા પછીથી અમેરિકામાં કાનૂની લડાઈ લડી રહ્યો હતો. અમેરિકામાં રહેવા માટે તેણે અરજી કરી હતી જોકે માર્ચ 2025 માં યુએસ સુપ્રીમ કોર્ટે આખરે પ્રત્યાર્પણ સામેની તેની અરજી ફગાવી દીધી છે. હવે રાણા ભારતના સકંજામાં આવ્યો છે. તેને ભારત લાવવામાં આવી રહ્યો છે. રાષ્ટ્રીય તપાસ એજન્સી (NIA) ની એક ટીમ 2008 ના મુંબઈ આતંકવાદી હુમલાના આરોપી તહવ્વુર હુસૈન રાણાને ભારત લવાયો છે.

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સુપ્રીમ કોર્ટે ગયા મહિને રાણાની ભારત પ્રત્યાર્પણ સામેની અરજી ફગાવી દીધી હતી. ફેબ્રુઆરીમાં વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથેની મુલાકાત બાદ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે તેના પ્રત્યાર્પણને મંજૂરી આપ્યા બાદ, 64 વર્ષીય રાણાએ ઇમર્જન્સી એપ્લિકેશન ફોર સ્ટે દાખલ કરી હતી .

ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે 1997 માં થયેલ ભારત-અમેરિકા પ્રત્યાર્પણ સંધિના આધારે રાણાનું પ્રત્યાર્પણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. સરેન્ડર વોરંટની પુષ્ટિ મળ્યા બાદ NIA ટીમ મુંબઇ હુમલાના વોન્ટેડ આતંકવાદીનો કબ્જો લેવા માટે રવિવારે ભારતથી અમેરિકા જવા રવાના થઈ હતી.અમેરિકામાં સરેન્ડર વોરંટ એ ભાગેડુ ગુનેગારને વિદેશી રાજ્યને સોંપવા માટે જરૂરી દસ્તાવેજ છે.

રાણાની ધરપકડ અને કાનૂની પ્રક્રિયા

રાણા પર ડેવિડ કોલમેન હેડલી દ્વારા કરવામાં આવેલા 26/11 ના હુમલા માટે ગુપ્તચર એજન્સીઓને મદદ કરવાનો અને પ્રોત્સાહન આપવાનો આરોપ છે, જેની સાથે તે પાકિસ્તાન ગયો હતો અને હુમલાના કાવતરામાં જોડાયો હતો.

તહવ્વુર રાણાની ઓક્ટોબર 2009 માં શિકાગોમાં 26/11 ના હુમલામાં સંડોવણી બદલ ધરપકડ કરવામાં આવી હતી, આ હુમલામાં 180 થી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા. તેના પર 2008-09 દરમિયાન ડેનિશ અખબાર જિલેન્ડ્સ પોસ્ટેન પર સંભવિત ઇસ્લામિક આતંકવાદીઓ દ્વારા આયોજિત હુમલામાં ભૌતિક સહાય પૂરી પાડવાનો પણ આરોપ હતો.

ડિસેમ્બર 2010 માં જાયલેન્ડ્સ પોસ્ટેન કાવતરું ઘડવામાં આવ્યું હતું અને મુંબઈ શૈલીના હુમલાની યોજના બનાવનારા કાવતરાખોરોની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. ઇસ્લામિક આતંકવાદીઓએ કથિત રીતે 2005 માં પ્રોફેટને દર્શાવતા કાર્ટૂન પ્રકાશિત કરવા બદલ કોપનહેગન સ્થિત અખબારને સજા કરવાની યોજના બનાવી હતી.

ઇલિનોઇસના ઉત્તરી જિલ્લા માટેની યુએસ ડિસ્ટ્રિક્ટ કોર્ટે રાણા પર ભારત અને ડેનમાર્કમાં આતંકવાદને ભૌતિક સમર્થન આપવાના કાવતરા અને પાકિસ્તાન સ્થિત લશ્કર-એ-તૈયબા આતંકવાદી જૂથને ટેકો આપવાનો આરોપ મૂક્યો હતો.

તહવ્વુર રાણાને 14 વર્ષની જેલની સજા

અમેરિકી કોર્ટમાં તહવ્વુર રાણા સામે ઘડાયેલા તહોમતનામામાં જ્યુરીએ રાણાને ભારતમાં આતંકવાદને ભૌતિક સમર્થન આપવાના કાવતરાના આરોપમાંથી મુક્ત કર્યા હતો. પરંતુ અન્ય બે ગુનાઓમાં તેને દોષિત ઠેરવ્યો હતો. 17 જાન્યુઆરી, 2013 ના રોજ, રાણાને 168 મહિના (14 વર્ષ) ની જેલની સજા ફટકારવામાં આવી હતી.

સજા બાદ પ્રત્યાર્પણ કેસમાં વોરંટ

9 જૂન, 2020 ના રોજ, રાણાને દયા કરુણાના ધોરણે મુક્ત કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ કેલિફોર્નિયાના એક મેજિસ્ટ્રેટે ભારતની પ્રત્યાર્પણ વિનંતીના આધારે તેને ભારત પ્રત્યાર્પણ કરવાના હેતુથી કામચલાઉ ધરપકડ વોરંટ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.

તહવ્વુર રાણા પ્રત્યાર્પણ ઘટનાક્રમ

રાણાએ ડબલ જોખમના આધારે તેના પ્રત્યાર્પણનો વિરોધ કર્યો હતો. આ એવી અરજી છે જેમાં એક પ્રક્રિયાગત બચાવ જે નિર્દોષ છૂટ્યા પછી અથવા દોષિત ઠેરવ્યા પછી સમાન અથવા સમાન આરોપો પર ફરીથી કેસ ચલાવવાથી રક્ષણ માંગે છે. એ સંદર્ભે અરજી કરી પ્રત્યાર્પણનો વિરોધ કર્યો હતો.

16 મે, 2023 ના રોજ, પ્રત્યાર્પણ મેજિસ્ટ્રેટે રાણાની દલીલોને ફગાવી દીધી. ત્યારબાદ રાણાએ કેલિફોર્નિયાના સેન્ટ્રલ ડિસ્ટ્રિક્ટ માટે યુએસ ડિસ્ટ્રિક્ટ કોર્ટમાં હેબિયસ કોર્પસ રિટ માટે અરજી કરી હતી.

આ અરજી 10 ઓગસ્ટ, 2023 ના રોજ નકારી કાઢવામાં આવી હતી. ત્યારબાદ રાણાએ નવમી સર્કિટ માટે કોર્ટ ઓફ અપીલ્સમાં અપીલ કરી હતી. આ અરજી પણ નકારી કાઢવામાં આવી હતી.

ત્યારબાદ રાણાએ યુએસ સુપ્રીમ કોર્ટમાં પ્રમાણપત્રની રિટ દાખલ કરી, જે આ વર્ષે 21 જાન્યુઆરીએ ફગાવી દેવામાં આવી.

છેવટે, ગયા મહિને ટ્રમ્પે પોતાના પ્રત્યાર્પણની જાહેરાત કર્યા પછી, રાણાએ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં રહેવાના છેલ્લા પ્રયાસમાં કટોકટી અરજી દાખલ કરી હતી.

ભારત-અમેરિકા પ્રત્યાર્પણ સંધિ શું છે?

• જૂન 1997 માં હસ્તાક્ષર કરાયેલી આ સંધિએ કોઈ પણ દેશમાં ગંભીર ગુનાઓના આરોપમાં દોષિત અથવા દોષિત ઠેરવવામાં આવેલા વ્યક્તિઓના પ્રત્યાર્પણ માટે કાનૂની માળખું સ્થાપિત કર્યું હતું.
• જો બંને દેશોના કાયદા હેઠળ એક વર્ષથી વધુની કેદની સજા થઈ શકે તો ગુનો પ્રત્યાર્પણપાત્ર છે.
• ભારત-અમેરિકા સંધિ હેઠળ રાજકીય ગુનાઓ પ્રત્યાર્પણપાત્ર નથી.
• જોકે, રાજ્યના વડા/સરકાર અથવા તેમના પરિવારના સભ્ય સામે હત્યા અથવા અન્ય ઇરાદાપૂર્વકનો ગુનો, વિમાન અપહરણ અને ઉડ્ડયન તોડફોડ, આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સુરક્ષિત વ્યક્તિઓ સામેના ગુનાઓ અને બંધક બનાવવા વગેરે જેવા કેટલાક કાર્યોને સંધિ હેઠળ રાજકીય ગુનાઓ તરીકે ગણવામાં આવતા નથી.
• 2023 સુધીમાં, ભારત પાસે 48 દેશો સાથે પ્રત્યાર્પણ સંધિઓ હતી, અને અન્ય 12 દેશો સાથે પ્રત્યાર્પણ વ્યવસ્થા હતી.

તહવ્વુર રાણાના કિસ્સામાં શું કામ કરી ગયું?

2020 માં તેની કામચલાઉ ધરપકડ બાદ, યુએસ અધિકારીઓએ કોર્ટમાં રજૂઆત કરી હતી કે રાણાને ભારત પ્રત્યાર્પણ માટે મંજૂરી આપવી જોઈએ કારણ કે તેના ગુનાઓ અને કાનૂની પરિસ્થિતિ બંને દેશો વચ્ચે પ્રત્યાર્પણ સંધિ હેઠળ જરૂરી તમામ માપદંડોને પૂર્ણ કરે છે.

તેમણે કહ્યું કે “એવું માનવા માટે સંભવિત કારણ છે કે રાણાએ ભારતમાં જે ગુનાઓનો આરોપ લગાવ્યો હતો તે તેણે કર્યો હતો”. યુએસ સરકારે રજૂઆત કરી હતી કે તે “આતંકવાદી સંગઠનમાં સભ્યપદ”, “યુદ્ધનું કાવતરું”, અને “આતંકવાદી કૃત્ય કરવાનું કાવતરું” જેવા ભારતીય આરોપો પર કાર્યવાહી કરી રહી નથી કારણ કે તે બેવડી ગુનાહિતતાના માપદંડોને પૂર્ણ કરતા નથી.

જોકે, પ્રત્યાર્પણ સંધિની દ્વિ-ગુનાહિતતાની જરૂરિયાત પૂરી થાય છે કારણ કે બાકીના આરોપિત ગુનાઓ ભારત અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ બંનેમાં સજાપાત્ર છે.

કોણ છે તહવ્વુર રાણા? જાણો આતંકના ક્રાઇમની કુંડળી

રાણાએ બેવડા જોખમનો દાવો કરી એવી દલીલ કરી હતી કે ભારત તેની સામે એ જ ગુનાઓ માટે કેસ ચલાવવાનો ઇરાદો ધરાવે છે જેમાં તેને શિકાગો કોર્ટ દ્વારા નિર્દોષ જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. તેને યુએસ કોર્ટ ઓફ અપીલ્સ ફોર ધ નાઇનથ સર્કિટ દ્વારા એ આધાર પર ફગાવી દેવામાં આવ્યો હતો કે ભારતીય આરોપોમાં તત્વો એવા હતા જે તેના પર જે આરોપો હેઠળ કેસ ચલાવવામાં આવ્યો હતો અને આખરે શિકાગો કોર્ટ દ્વારા નિર્દોષ જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા તેનાથી અલગ હતા.

કોર્ટે ઠરાવ્યું હતું કે ભારતે મેજિસ્ટ્રેટ સમક્ષ રાણા પર આરોપિત ગુનાઓ કરવાના સંભવિત કારણના તારણને સમર્થન આપવા માટે પૂરતા સક્ષમ પુરાવા પૂરા પાડ્યા હતા.

રાણા પહેલા, કોનું પ્રત્યાર્પણ કરાયું ?

અત્યાર સુધીમાં અમેરિકાથી ભારતમાં ફક્ત બે જ કથિત આતંકવાદીઓના પ્રત્યાર્પણ થયા છે. કથિત ખાલિસ્તાની ચરણજીત સિંહ ચીમા અને કુલબીર સિંહ કુલબીરા ઉર્ફે બારપિંડ અનુક્રમે ફેબ્રુઆરી 2005 અને જૂન 2006.

વિદેશ મંત્રાલય દ્વારા સંસદમાં આપવામાં આવેલા ડેટા અનુસાર, આ સંધિએ 2002 થી 2018 વચ્ચે અમેરિકામાંથી ફક્ત 11 ભારતીય ભાગેડુઓના પ્રત્યાર્પણને સરળ બનાવ્યું હતું. આમાંથી એક વ્યક્તિ પર બાળકોના જાતીય શોષણનો આરોપ હતો, બીજા પર હત્યાનો પ્રયાસ કરવાનો આરોપ હતો. બાકીના પર નાણાકીય છેતરપિંડી અને છેતરપિંડીના આરોપ હતા.

સરકારે તાજેતરમાં સંસદમાં જણાવ્યું હતું કે પ્રત્યાર્પણ માટેની 65 વિનંતીઓ યુએસ સરકાર પાસે પેન્ડિંગ છે.

અમેરિકાએ ભારતની પ્રત્યાર્પણ વિનંતી નકારી

અમેરિકાએ ભારત તરફથી પ્રત્યાર્પણ માટેની ઘણી વિનંતીઓ નકારી કાઢી છે, જેમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ રાણાના સાથી હેડલીની વિનંતી છે. લશ્કરનો આ આતંકવાદી, જેનો જન્મ દાઉદ ગિલાની તરીકે થયો હતો, તેની ઓક્ટોબર 2009 માં રાણા સાથે ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.

મુંબઈ હુમલામાં છ અમેરિકનોની હત્યા બદલ અમેરિકન કોર્ટે તેના પર કેસ ચલાવ્યો હતો અને તેને સજા ફટકારી હતી, કારણ કે તેણે આરોપો કબૂલ કર્યા હતા. તેની અરજીની મુખ્ય શરતોમાંની એક એ હતી કે તેને ભારત પ્રત્યાર્પણ કરવામાં આવશે નહીં.

વોરેન એન્ડરસન પ્રત્યાર્પણ યૂએસએ નકાર્યું

1984 ના ભોપાલ ગેસ લીકેજ સમયે યુનિયન કાર્બાઇડના સીઈઓ વોરેન એન્ડરસનને પ્રત્યાર્પણ કરવાની ભારતની વિનંતીને અમેરિકાએ અગાઉ નકારી કાઢી હતી . એન્ડરસનની ભારતમાં પોલીસે ધરપકડ કરી હતી, પરંતુ ટૂંક સમયમાં જ તેને જામીન આપવામાં આવ્યા અને દેશ છોડવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.

લગભગ 20 વર્ષ પછી, મે 2003 માં, ભારતે તેના પ્રત્યાર્પણ માટે યુએસને વિનંતી મોકલી હતી જેને અપૂરતા પુરાવાના આધારે નકારી કાઢવામાં આવી.