શેખ હસીના સરકાર કાવતરાનો ભોગ બની? અમેરિકાની ગંદી નીતિનો પર્દાફાશ!

Donald Trump: અમેરિકાના નવા રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્રના ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ગવર્મેન્ટ એફિશિયન્સી (DOGE)એ 16 ફેબ્રુઆરીએ જાહેરાત કરી હતી કે તેણે અનેક પ્રોજેક્ટ્સની સાથે ભારતમાં વોટર ટર્નઆઉટ માટે 21 મિલિયન ડોલરનું યુએસએઇડ ફંડિંગ રદ કર્યું છે. શાસક ભાજપે વિરોધી કોંગ્રેસ પર ભારતની ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં કથિત “બાહ્ય પ્રભાવ” નો ઉપયોગ કરવાનો આરોપ લગાવ્યો છે.

ટ્રમ્પે પોતે બુધવારે મિયામીમાં એક ભાષણમાં કહ્યું હતું કે આપણે ભારતમાં મતદાન માટે 21 મિલિયન ડોલર ખર્ચવાની શું જરૂર છે? વાહ,21 મિલિયન ડોલર! મને લાગે છે કે તેઓ કોઈ બીજાને ચૂંટણી જીતાડવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. તથ્યો બતાવે છે કે દરેક વ્યક્તિએ ઉતાવળમાં નિર્ણય લીધો છે.

ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ દ્વારા પ્રાપ્ત કરવામાં આવેલા રેકોર્ડ્સ દર્શાવે છે કે 21 મિલિયન ડોલરની આ રકમ 2022માં ભારત માટે નહીં, પરંતુ બાંગ્લાદેશ માટે મંજૂર કરવામાં આવી હતી. તેમાં 13.4 મિલિયન ડોલર પહેલા જ વિતરણ કરવામાં આવ્યા હતા, જે જાન્યુઆરી 2024ની ચૂંટણીઓ અને આ ચૂંટણીઓની અખંડિતતા પર સવાલ ઉઠાવતા પ્રોજેક્ટ્સ માટે બાંગ્લાદેશી વિદ્યાર્થીઓ વચ્ચે રાજકીય અને નાગરિક જોડાણ માટે છે. શેખ હસીનાને પદ પરથી હટાવવામાં આવ્યાના સાત મહિના પહેલા આવું બન્યું હતું.

આ વિવાદના કેન્દ્રમાં ડીઓજીઇ (DOGE) ની યાદીમાં યુ.એસ.એ.આઇ.ડી.ની બે ગ્રાન્ટ છે, જેને “કંસોર્ટિયમ ફોર ઇલેક્શન એન્ડ પોલિટિકલ પ્રોસેસ સ્ટ્રેથનિંગગ (સીઇપીપીએસ)” ના માધ્યમથી મોકલવામાં આવ્યા હતા. જે વોશિંગ્ટન ડી.સી. માં એક સમૂહ છે, જે જટિલ લોકતંત્ર, અધિકાર અને શાસન પ્રોગ્રામિંગ માં વિશેષતા રાખે છે.

સીઈપીપીએસને યુએસએઇડી પાસેથી કુલ 486 મિલિયન ડોલર મળવાના હતા. ડીઓજીઇ (DOGE) ના જણાવ્યા અનુસાર આ ભંડોળમાં મોલ્ડોવામાં “સમાવેશી અને ભાગીદારીપૂર્વક રાજકીય પ્રક્રિયા” માટે 22 મિલિયન ડોલર અને “વોટર ટર્નઆઉટ માટે” માટે 21 મિલિયન ડોલરનો સમાવેશ થાય છે.

મોલ્ડોવામાં સમાવેશી અને ભાગીદારીપૂર્વક રાજકીય પ્રક્રિયાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સપ્ટેમ્બર 2016માં સીઇપીપીએસને પ્રથમ અનુદાન આપવામાં આવ્યું હતું. ફેડરલ એવોર્ડ આઇડેન્ટિફિકેશન નંબર AID117LA1600001 (ગ્રાન્ટેડ માટે એક અનોખી ઓળખ) સાથે તે જુલાઈ 2026 સુધી ચાલવાનું હતું અને અત્યાર સુધીમાં 13.2 મિલિયન ડોલરનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે.

બાંગ્લાદેશ રાજકીય પ્રોજેક્ટ

જોકે DOGE દ્વારા ઓળખી કાઢવામાં આવેલી યુએસએઇડીની 21 મિલિયન ડોલરની ગ્રાન્ટ બાંગ્લાદેશ માટે હતી. ચાલો આપણે કેટલાક તથ્યોને ધ્યાનમાં લઈએ કે દરેક ફેડરલ ગ્રાન્ટમાં તેની સાથે એક વિશિષ્ટ અમલીકરણ સ્થાન સંકળાયેલું હોય છે – તે દેશ જ્યાં તે ખર્ચ કરવાનો છે. યુ.એસ. ફેડરલ એક્સપેન્ડિચરના સત્તાવાર ઓપન ડેટા સોર્સના જણાવ્યા અનુસાર, 2008થી ભારતમાં યુએસએઇડ-ફંડેડ સીઇપીપીએસ પ્રોજેક્ટ આવ્યો નથી.

ફેડરલ એવોર્ડ આઇડેન્ટિફિકેશન નંબર 72038822એલએ00001 સાથે 21 મિલિયન ડોલરના મૂલ્ય અને મતદાનના હેતુ સાથે મેળ ખાતી એકમાત્ર યુએસએઇડ ગ્રાન્ટને જુલાઈ 2022માં યુએસએઇડના ઇમ્મોર્ટલ વોટ ઇમ્મોર્ટલ (મારો વોટ મારો છે) માટે મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. બાંગ્લાદેશમાં આ એક પ્રોજેક્ટ છે.

નવેમ્બર 2022માં આ ગ્રાન્ટના હેતુને યુએસએઇડના સિટીઝન પ્રોગ્રામમાં સુધારવામાં આવ્યો હતો. ઢાકામાં યુ.એસ.એ.આઈ.ડી. ના રાજકીય પ્રક્રિયા સલાહકારે ડિસેમ્બર 2024 માં યુ.એસ.ની મુલાકાત દરમિયાન સોશિયલ મીડિયા પર આની પુષ્ટિ કરી હતી. “યુ.એસ.એ.આઈ.ડી. દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવતા 21 મિલિયન ડોલરના સીઈપીપીએસ /નાગરિક પ્રોજેક્ટ, જેનું સંચાલન હું કરું છું.

રેકોર્ડ્સ દર્શાવે છે કે જુલાઈ 2025 સુધી ત્રણ વર્ષ માટે આ અનુદાન પર અત્યાર સુધીમાં 13.4 મિલિયન ડોલરનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો છે. જુલાઈ 2022થી ઓક્ટોબર 2024 ની વચ્ચે આ 21 મિલિયન ડોલરની ગ્રાન્ટને છ પેટા-અનુદાનમાં વહેંચવામાં આવી હતી: ત્રણ સીઇપીપીએસ સભ્ય સંસ્થાઓ, ઇન્ટરનેશનલ ફાઉન્ડેશન ફોર ઇલેક્ટોરલ સિસ્ટમ્સ (આઇએફઇએસ); ઇન્ટરનેશનલ રિપબ્લિકન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (આઇઆરઆઇ); અને નેશનલ ડેમોક્રેટિક ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (એનડીઆઇ) માટે બે-બે.

આઇએફઇએસનું વડુંમથક વર્જિનિયાના આર્લિંગ્ટનમાં આવેલું છે. આઈઆરઆઈ અને એનડીઆઇનું મુખ્ય મથક વોશિંગ્ટન ડીસીમાં છે. આ અંગે આઇએફએસના પ્રવક્તાનો સંપર્ક સાધવામાં આવ્યો ત્યારે તેમણે આ અંગે કોઇ ટિપ્પણી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. જોકે એનડીઆઈ અને આઈઆરઆઈને મોકલવામાં આવેલા પ્રશ્નોનો ઉત્તર મળ્યો ન હતો. ઝુંબેશની સામગ્રી અને સોશિયલ મીડિયા પોસ્ટ્સ બતાવે છે કે આમાંની કેટલીક પેટા-ગ્રાન્ટનો બાંગ્લાદેશમાં કેવી રીતે ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો.

ઓપિનિયન પોલથી લઈને લોકશાહી સત્રો સુધી

શેખ હસીનાએ પોતાની પોસ્ટ પરથી રાજીનામું આપ્યાના એક મહિના બાદ 11 સપ્ટેમ્બર 2024ના રોજ ઢાકા યુનિવર્સિટીના માઇક્રો ગવર્નન્સ રિસર્ચ (એમજીઆર) પ્રોગ્રામ અને એમજીઆરના ડિરેક્ટર એસોસિએટ પ્રોફેસર અયાનુલ ઇસ્લામે ફેસબુક અને લિંક્ડઇન પર લગભગ સમાન બે સંદેશા પોસ્ટ કર્યા હતા.

જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે આ કંઈ અચાનક આવેલી ‘વસંત’ નથી!” “હેલો બાંગ્લાદેશ 2.0” શીર્ષક હેઠળ, પોસ્ટમાં બાંગ્લાદેશમાં યુનિવર્સિટી કેમ્પસમાં સપ્ટેમ્બર 2022થી બે વર્ષમાં આયોજિત 544 યુવા કાર્યક્રમો અને કાર્યક્રમોને શ્રેય આપવામાં આવ્યો છે. કહેવામાં આવ્યું છે કે યુવા લોકશાહી નેતૃત્વ અને નાગરિક ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે જે 221 એક્શન પ્રોજેક્ટ્સ અને 170 લોકશાહી સત્રો દ્વારા સીધા 10,264 યુનિવર્સિટી યુવાનો સુધી પહોંચ્યું હતું.

આ પણ વાંચો – ‘ભારત પાસે અઢળક પૈસો છે, આપણે કરોડો ડોલર શા માટે આપીએ’, ટ્રમ્પે ફંડ કાપીને આવું કેમ કહ્યું ?

અયાનુલ ઇસ્લામે નિખાલસતાથી સ્વીકાર્યું હતું કે આ બધું નાગરિક કાર્યક્રમ હેઠળ આઇએફઇએસ અને યુએસએઇડ બાંગ્લાદેશના ઉદાર સમર્થન અને ભાગીદારીથી આ બધું શક્ય બન્યું હતું.

અયાનુલ ઇસ્લામ આઈએફઈએસમાં સિનિયર કન્સલ્ટન્ટ (સિવિક એન્ડ યુથ એન્ગેજમેન્ટ) છે. અયાનુલ ઇસ્લામના જણાવ્યા અનુસાર ડિસેમ્બર 2024 માં તેઓ “યુએસએઇડ અને આઇએફઇએસના સહયોગથી” ઢાકા યુનિવર્સિટીમાં સ્થાપિત એપ્લાઇડ ડેમોક્રેસી લેબ (એડીએલ) ના સ્થાપક ડિરેક્ટર બન્યા હતા.

8 જાન્યુઆરી, 2025 ના રોજ બંધ થવાના થોડા દિવસો પહેલા યુએસએઇડ બાંગ્લાદેશે ફેસબુક પર પોસ્ટ કર્યું હતું. હું નવી એપ્લાઇડ ડેમોક્રેસી લેબ (એડીએલ)નું અનાવરણ કરવા માટે ઢાકા યુનિવર્સિટી સાથે ભાગીદારી કરવા માટે ઉત્સાહિત છું.

જ્યારે ધ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ દ્વારા ઢાકાથી ફોન પર સંપર્ક કરવામાં આવ્યો ત્યારે અયાનુલ ઇસ્લામે પુષ્ટિ કરી કે યુએસએઇડે સીઇપીપીએસ દ્વારા નાગરિક પ્રોગ્રામને ભંડોળ પૂરું પાડ્યું હતું. ડીઓજીઇ દ્વારા રદ કરવાની જાહેરાત અંગે તેમણે કહ્યું હતું કે આ એક ઝટકો છે, પરંતુ લેબોરેટરી યુનિવર્સિટીના માળખામાં છે અને અમને આશા છે કે તે ચાલુ રહેશે.

બાંગ્લાદેશમાં રાજકીય પરિવર્તનનો તખ્તો તૈયાર કરવામાં યુ.એસ.એ.આઈ.ડી.ના નાગરિક કાર્યક્રમની અસર અંગેની તેમની લિંક્ડઇન પોસ્ટ વિશે પૂછવામાં આવતા, અયાનુલ ઇસ્લામે કહ્યું બન્નેને સીધા જોડવાનું યોગ્ય ન હોઈ શકે. મેં વિદ્યાર્થીઓમાં લોકશાહી જાગૃતિ લાવવામાં આઈ.એફ.ઈ.એસ. વતી એક નાનકડી ભૂમિકા ભજવી હતી, પરંતુ નાગરિક કાર્યક્રમનો મુખ્ય ઘટક આઈઆરઆઈ અને એનડીઆઈ (સીઈપીપીએસની સભ્ય સંસ્થાઓ કે જેને ભંડોળ મળ્યું હતું) દ્વારા ચલાવવામાં આવ્યું હતું.

એટલું જ નહીં, 2 ડિસેમ્બર, 2024 ના રોજ, વોશિંગ્ટન ડીસીમાં એનડીઆઇ હેડક્વાર્ટરની મુલાકાત લીધા પછી, ઢાકામાં યુ.એસ.એ.આઈ.ડી.ના રાજકીય પ્રક્રિયા સલાહકાર લુબેન ચૌધરી માસુમે લિંક્ડઇન પરની એક પોસ્ટમાં 21 મિલિયન ડોલરની યુએસએઇડ પ્રતિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરી હતી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, બાંગ્લાદેશમાં એનડીઆઇની કોઇ આંતરિક હાજરી નથી, તેમ છતાં તે યુએસએઇડ દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવતા 21 મિલિયન ડોલરના સીઇપીપીએસ/નાગોરિક પ્રોજેક્ટ હેઠળ આઇઆરઆઇ અને આઇએફઇએસ સાથેના ત્રણ મુખ્ય ભાગીદારોમાંનું એક છે. એનડીઆઈએ સીઈપીપીએસ/નાગોરિક પ્રોજેક્ટ અંતર્ગત બાંગ્લાદેશમાં પ્રી-ઇલેક્શન એસેસમેન્ટ મિશન (પીઈએએમ) અને ટેકનિકલ એસેસમેન્ટ મિશન (ટીએએમ)માં ભાગ લીધો હતો, જેનું સંચાલન હું કરું છું. માસૂમે ટિપ્પણી માટેની વિનંતીનો જવાબ આપ્યો ન હતો.

એનડીઆઈ અને આઈઆરઆઈ દ્વારા પ્રકાશિત અહેવાલમાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે તેઓએ દેશની 7 જાન્યુઆરી, 2024 ની સંસદીય ચૂંટણીઓ પહેલાં, દરમિયાન અને પછી સંભવિત ચૂંટણી હિંસાની સ્થિતિ પર નજર રાખવા માટે સંયુક્તપણે બાંગ્લાદેશમાં પીઈએમ અને ટીએએમનું આયોજન કર્યું હતું.

અવામી લીગની ટીકા

માર્ચ 2024 માં પ્રકાશિત એનડીઆઈ-આઈઆરઆઈ ટીએએમના છેલ્લા અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે ઘણા હોદ્દેદારોએ વિશ્વસનીય આક્ષેપો કર્યા હતા કે રાજ્ય સુરક્ષા સેવાઓ અને અન્ય સરકારી સંસ્થાઓએ કેટલીકવાર શાસક અવામી લીગની તરફેણમાં ચૂંટણીના નિયમોને અસમાનરૂપે લાગુ કર્યા હતા. વિરોધ પક્ષના સભ્યોની ધરપકડ કરવા અને વિરોધપક્ષની રાજકીય પ્રવૃત્તિઓને અંકુશમાં લેવાના કે તેમાં ખલેલ પહોંચાડવાના સરકારના પ્રયાસોનું પ્રમાણ સંતોષકારક રીતે વાજબી ન હતું અને તેના કારણે ચૂંટણીના સમયગાળા દરમિયાન કાયદાના અમલીકરણનું રાજકીયકરણ કરવાની વ્યાપક ધારણા ઊભી થઈ હતી.

આઈઆરઆઈએ ઓગસ્ટ 2023માં બાંગ્લાદેશમાં રાષ્ટ્રવ્યાપી ઓપિનિયન પોલ પણ કરાવ્યો હતો, જેમાં બહાર આવ્યું હતું કે મોટાભાગના બાંગ્લાદેશીઓ માને છે કે દેશ ખોટી દિશામાં જઈ રહ્યો છે.

ડીઓજીઇ (DOGE) દ્વારા રદ કરવામાં આવેલી ગ્રાન્ટની યાદીમાં બાંગ્લાદેશમાં રાજકીય પરિદ્રશ્યને મજબૂત કરવા માટે યુએસએઇડ ટુ ડેમોક્રેસી ઇન્ટરનેશનલ (ડીઆઇ) દ્વારા આપવામાં આવેલી 29.9 મિલિયન ડોલરની ગ્રાન્ટનો પણ સમાવેશ થાય છે. 2017માં આપવામાં આવેલી આ ગ્રાન્ટ ઓક્ટોબર 2025માં પૂરી થવાની હતી. ડીઆઇની ઢાકા ઓફિસે આ અંગે કોઇ ટિપ્પણી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. જ્યારે યુએસએઇડ અને સીઇપીપીએસએ તેમની વેબસાઇટ્સ બંધ કરી દીધી છે, ત્યારે ડીઓજીઇએ એક્સ (અગાઉ ટ્વિટર) પર પૂછવામાં આવેલા પ્રશ્નનો જવાબ આપ્યો નથી.

આ અંગે વિદેશ મંત્રાલયના એક અધિકારીનો સંપર્ક સાધવામાં આવ્યો ત્યારે તેમણે આ અંગે કોઈ ટિપ્પણી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. દિલ્હીમાં બાંગ્લાદેશ હાઈ કમિશનના પ્રવક્તાએ ચોક્કસ યુએસએઇડ કાર્યક્રમો પર ટિપ્પણી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, પરંતુ કહ્યું હતું કે યુએસએઇડ લાંબા સમયથી બાંગ્લાદેશ માટે મુખ્ય વિકાસ ભાગીદાર રહ્યું છે, જે શાસન સંબંધિત વિવિધ સેવા ક્ષેત્રોને વધારવા અને લોકશાહીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સહાય પૂરી પાડે છે.

ગયા સપ્ટેમ્બરમાં યુએસએઇડે વચગાળાની સરકાર સાથે 200 મિલિયન ડોલરથી વધુના વિકાસ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. જોકે રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પની નવી નીતિ હેઠળ, યુ.એસ. સરકાર વિશ્વભરમાં યુએસએઇડના ભંડોળનું પુનર્મૂલ્યાંકન કરી રહી છે. વચગાળાની સરકારને આશા છે કે ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્ર બાંગ્લાદેશ અને વ્યાપક વિશ્વ બંનેની સુધારણા માટે આ નીતિ પરિવર્તન પર પુનર્વિચારણા કરશે.

(અહેવાલ – જય મઝુમદાર)