ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ મેડિકલ ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે ઈરાન કેમ જાય છે?

Medical study in Iran, Iran-Israel Conflict News: ઈરાન-ઈઝરાયલ વચ્ચે ચાલી રહેલા સંઘર્ષ અને ભારત સરકાર દ્વારા પોતાના નાગરિકો ખાસ કરીને મેડિકલ વિદ્યાર્થીઓને પ્રદેશમાંથી બહાર કાઢવાના પ્રયાસોએ ફરી એકવાર એક વારંવાર આવતા પ્રશ્ન પર પ્રકાશ પાડ્યો છે. શા માટે ઘણા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ તબીબી અભ્યાસ કરવા વિદેશ જાય છે?

વિદેશ મંત્રાલયના ભારતીય વિદ્યાર્થીઓના અંદાજિત ડેટા અનુસાર, 2022 માં, લગભગ 2,050 વિદ્યાર્થીઓ ઈરાનમાં નોંધાયા હતા, જે મોટાભાગે તબીબી અભ્યાસ માટે ગયા હતા. તેહરાન યુનિવર્સિટી ઓફ મેડિકલ સાયન્સ, શાહિદ બેહેશ્તી યુનિવર્સિટી અને ઇસ્લામિક આઝાદ યુનિવર્સિટી જેવી સંસ્થાઓમાં પ્રવેશ મેળવ્યો હતો. આ વિદ્યાર્થીઓમાં નોંધપાત્ર સંખ્યા કાશ્મીરના છે.

આ પહેલી વાર નથી જ્યારે કોઈ કટોકટીએ ભારતના વિદેશ જતા તબીબી શિક્ષણના સ્તરને ઉજાગર કર્યું હોય. 2022 માં, રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ દરમિયાન, ભારત સરકારે ‘ઓપરેશન ગંગા’ હેઠળ હજારો તબીબી વિદ્યાર્થીઓને ત્યાંથી બહાર કાઢવા પડ્યા હતા.

ભારતમાં મેડિકલ બેઠકોની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. 2014 માં લગભગ 51,000 MBBS બેઠકો જે 2024 માં 1.18 લાખ થઇ છે છતાં હજારો વિદ્યાર્થીઓ વિદેશમાં મેડિકલ શિક્ષણ મેળવવાનું ચાલુ રાખે છે. આ વલણ ફોરેન મેડિકલ ગ્રેજ્યુએટ એક્ઝામિનેશન (FMGE) માં બેસતા ઉમેદવારોની વધતી સંખ્યામાં દેખાય છે, જે વિદેશમાં અભ્યાસ કર્યા પછી ભારતમાં આ અંગેની એક પરીક્ષા પાસ કરવી પણ ફરજિયાત છે. 2024 માં લગભગ 79,000 વિદ્યાર્થીઓએ FMGE માં હાજરી આપી હતી, જે 2023 માં 61,616 અને 2022 માં 52,000 જેટલી હતી.

ભારતમાં મેડિકલ બેઠકો વધી છતાં કેમ વિદ્યાર્થીઓ બહાર જાય છે?

FMGE નું સંચાલન કરતા નેશનલ બોર્ડ ઓફ એક્ઝામિનેશન્સ ઇન મેડિકલ સાયન્સના ભૂતપૂર્વ એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર ડૉ. પવનેન્દ્ર લાલ જણાવે છે કે, દેશમાં MBBS બેઠકોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે, છતાં આ ક્ષેત્ર સ્પર્ધાત્મક રહ્યું છે. સરકારી કોલેજોમાં પ્રવેશ મેળવવા માટે વિદ્યાર્થીઓએ ખૂબ જ સારો રેન્ક મેળવવો પડે છે.

2024 માં 1 લાખથી વધુ MBBS બેઠકો માટે 22.7 લાખથી વધુ ઉમેદવારોએ NEET-UG પરીક્ષા આપી હતી. આમાંથી માત્ર અડધી બેઠકો સરકારી કોલેજોમાં છે. બાકીની ખાનગી સંસ્થાઓમાં છે, જ્યાં ખર્ચ વધારે છે.

ડૉ. લાલ વધુમાં જણાવે છે કે, 50 હજાર રેન્ક મેળવનાર ઉમેદવાર સારી ખાનગી કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવી શકે છે, પરંતુ ફી કરોડોમાં પહોંચી શકે છે. દેશમાં કેટલા લોકોને તે પરવડી શકે છે? તે ફક્ત સરળ અર્થશાસ્ત્ર છે જે વિદ્યાર્થીઓને અન્ય દેશોમાં તબીબી શિક્ષણ મેળવવા માટે પ્રેરે છે. તેઓ કેટલાક દેશોમાં દસમા ભાગના ખર્ચે ડિગ્રી મેળવી શકે છે.

કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓ ઈરાન કેમ જાય છે?

જ્યારે પરવડે તેવી કિંમત ઘણા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓને વિદેશમાં આકર્ષે છે, ત્યારે ઈરાન કાશ્મીર ખીણના લોકો માટે એક અનોખું આકર્ષણ ધરાવે છે. તેમના માટે, પસંદગી ફક્ત અર્થતંત્ર દ્વારા જ નહીં, પરંતુ સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક સંબંધો પણ અહીં મહત્વનું ફેક્ટર છે.

જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીના પર્શિયન વિદ્વાન પ્રોફેસર સૈયદ અખ્તર હુસૈને જણાવે છે કે, ઘણા લાંબા સમયથી કાશ્મીરને ઈરાન-એ-સગીર અથવા ઈરાન માઈનોર કહેવામાં આવે છે. કાશ્મીરની ભૂગોળ અને કાશ્મીરની સંસ્કૃતિ ઈરાન જેવી જ છે. જૂના સમયમાં, તેઓ હંમેશા કાશ્મીરને એક રીતે ઈરાનનો ભાગ માનતા હતા.

ઈરાન કાશ્મીર ઐતિહાસિક સંબંધ

13મી સદીમાં, મીર સૈયદ અહેમદ અલી હમાદાની ઈરાનથી કાશ્મીર આવ્યા હતા. તેઓ પોતાની સાથે લગભગ 200 જેટલા સૈયદને લાવ્યા હતા, અને તે લોકો ઈરાનથી કાશ્મીરમાં હસ્તકલા અને ઉદ્યોગ લાવ્યા હતા. તેઓ કાર્પેટ, પેપર-માશે, સૂકા ફળો અને કેસર પણ લાવ્યા હતા. જે આજે પણ ઈરાન કાશ્મીરની મહત્વની કડી બની રહી છે.

ધાર્મિક આકર્ષણ એ બીજું એક કારણ છે. “કાશ્મીરમાં શિયા તત્વ હોવાથી અને ઈરાનમાં શિયાઓની હાજરી હોવાથી, ત્યાં પણ આ આકર્ષણ છે. ઈરાન પણ ખુશ છે કે કાશ્મીરના હૃદયમાં તેઓ માટે ખાસ જગ્યા છે.

કાશ્મીરીઓ માટે પાર્જીસ ક્વોટા!

પ્રો. હુસૈનના મતે, ઈરાને કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રવેશ માર્ગો પણ બનાવ્યા છે. મોટાભાગના કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓ તેહરાનમાં તબીબી શિક્ષણ મેળવે છે, જ્યારે અન્ય લોકો પવિત્ર શહેરો કોમ અને મશહદમાં ઇસ્લામિક ધર્મશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરે છે. ઈરાન કાશ્મીરી વિદ્યાર્થીઓને ત્યાં અભ્યાસ કરવા માટે પણ કેટલીક છૂટ આપે છે. શિયા હોવાના કારણે, તેઓ ખૂબ જ ઝડપથી અને સરળતાથી પ્રવેશ મેળવે છે. ઈરાનમાં કાશ્મીરીઓ માટે તે ઓછું ખર્ચાળ પણ છે. જે પાર્જીસ ક્વોટા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

જોખમો શું છે?

વિદેશમાં પ્રવેશ પ્રમાણમાં સરળ અને સસ્તો હોવા છતાં, નિષ્ણાતો વિદેશમાં તબીબી અભ્યાસ વિશે કેટલા જોખમ પણ છે. આ અંગે ડો. લાલ જણાવે છે કે, અહીં લાયકાતની ઘણી બધી આવશ્યકતાઓ નથી. જો વિદ્યાર્થી રુપિયા ચૂકવણી કરી શકે તો તેઓ સામાન્ય રીતે પ્રવેશ મેળવે છે. કેટલીક યુનિવર્સિટીઓ વધુ વિદ્યાર્થીઓને સમાવવા માટે દર વર્ષે બે બેચ ચલાવે છે.

ડૉ. લાલ આ અંગે ચેતવણી આપતાં જણાવે છે કે, કેટલીક વિદેશી યુનિવર્સિટીઓ બે સ્તરના તબીબી શિક્ષણનું સંચાલન કરે છે: એક સ્થાનિક ડોકટરો બનાવવા માટે રચાયેલ છે, અને બીજી મુખ્યત્વે વિદેશીઓને ડિગ્રી આપવા માટે. હકીકતમાં, વિદેશીઓ માટે બનાવાયેલ કેટલાક અભ્યાસક્રમો પૂર્ણ કર્યા પછી, વિદ્યાર્થીઓ યજમાન દેશમાં પ્રેક્ટિસ કરવા માટે લાયક ન પણ હોય.

અમેરિકાએ ઈરાનના પરમાણું મથકો પર કર્યો હુમલો

આ સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવા માટે, ભારતના રાષ્ટ્રીય તબીબી આયોગ (NMC) એ એક નિયમ રજૂ કર્યો છે જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે વિદ્યાર્થીઓ ભારતમાં પ્રેક્ટિસ કરવા માટે લાયક હશે જો તેઓ તે દેશમાં પ્રેક્ટિસ કરવા માટે પણ લાયક હશે જ્યાં તેમણે અભ્યાસ કર્યો છે. NMC એ પણ ફરજિયાત બનાવે છે કે મેડિકલ કોર્સ 54 મહિનાનો હોવો જોઈએ, જે એક જ યુનિવર્સિટીમાં પૂર્ણ કરવામાં આવે અને ત્યારબાદ તે જ સંસ્થામાં એક વર્ષની ઇન્ટર્નશિપ હોય.

ડૉ. લાલ પારદર્શક માહિતીના અભાવ પર ભાર મુકતાં જણાવે છે કે, દેશના તબીબી શિક્ષણ નિયમનકાર દ્વારા એવી કોઈ વિદેશી કોલેજો કે યુનિવર્સિટીઓની યાદી આપવામાં આવી નથી જેના પર લોકો વિશ્વાસ કરી શકે, નિયમનકારે કાં તો માન્ય કોલેજોની યાદી પૂરી પાડવી જોઈએ અથવા ઉદાહરણ તરીકે, આપેલ દેશમાંથી ટોચની 100 કોલેજો પસંદ કરવી જોઈએ.

આવા વિદ્યાર્થીઓ પાછા આવે ત્યારે શું થાય છે?

ડિગ્રી મેળવ્યા પછી પણ વિદેશી તાલીમ પામેલા ડોકટરોને ભારતમાં અનેક અવરોધોનો સામનો કરવો પડે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ફિલિપાઇન્સના વિદ્યાર્થીઓને માન્યતા સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડ્યો કારણ કે તેમના અભ્યાસક્રમો ફક્ત 48 મહિના જેટલા જ હોય છે. જે જરૂરી 54 મહિનાથી ઓછા છે. જે ભારતમાં માન્ય નથી.

ઈરાનથી પરત આવેલા નાગરિકોની દર્દનાક આપવિતી

બીજી અડચણ FMGE પરીક્ષા છે જે દરેક વિદેશી અભ્યાસ બાદ આપવી ફરજિયાત છે, જેને બધા વિદેશી તાલીમ પામેલા ડોકટરોએ દૂર કરવી પડશે. આ પરીક્ષા પાસ થવાનો દર ઐતિહાસિક રીતે ઓછો રહ્યો છે: 2024 માં 25.8%, 2023 માં 16.65% અને 2022 માં 23.35%.

ડૉ. લાલ જણાવે છે કે, આ પરીક્ષા પાસ કર્યા બાદ પણ તેમના માટે અહીં રોજગાર મેળવવામાં પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે. આનું કારણ એ છે કે તેમની તાલીમ એટલી મજબૂત નથી. ક્યારેક દર્દીઓ અને વ્યવહારુ તાલીમનો અભાવ હોય છે. FMGE પ્રશ્નો સરળ હોય છે, જેનો હેતુ વિદ્યાર્થીઓના વ્યવહારુ જ્ઞાનને ચકાસવાનો હોય છે. આમ છતાં, ઘણા લોકો ઘણા પ્રયાસો પછી પણ પરીક્ષા પાસ કરી શકતા નથી.