World’s Most Expensive And Cheapest Space Mission: ભારતીય અવકાશયાત્રી શુભાંશુ શુક્લા Axiom 4 અંતરિક્ષ મિશન પાર પાડી ઇન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશનથી પૃથ્વી પર સુરક્ષિત પરત આવ્યા છે. Axiom 4 મિશન બાદ લોકોનો અંતરિક્ષ સંશોધન વિશે રસ વધ્યો છે. શુભાંશુ શુક્લાની ISS મુલાકાતને ભારતના મહત્વકાંક્ષી સમાનવ અંતરિક્ષ મિશન માટે મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવેછે. વર્ષ 1984માં રશિયન સોયુઝ ટી-11 અવકાશયાનમાં કોસ્મોનોટ રાકેશ શર્માની ઉડાન બાદ શુભાંશુ શુક્લાની અવકાશયાત્રીથી ભારતના અવકાશ સંશોધન મિશનને મોટો વેગ મળ્યો છે.
તમને જણાવી દઈએ કે, ભારત પોતાના આગામી માનવ મિશન ગગનયાનની તૈયારી કરી રહ્યું છે. આજે અમે તમને વિશ્વના ઐતિહાસિક અંતરિક્ષ મિશન વિશે જણાવી રહ્યા છીએ જે કિંમતની દ્રષ્ટિએ સૌથી મોંઘા અને સસ્તા છે. આજે આપણે જાણીશું સૌથી મોંઘા સ્પેસ મિશનની સાથે સાથે સૌથી સસ્તા સ્પેસ મિશન વિશે જે મર્યાદિત સંસાધનોમાં સફળ રહ્યા હતા.
નિ:શંકપણે, વિશ્વના સૌથી મોંઘા મિશન નાસા દ્વારા પૂર્ણ કરવામાં આવ્યા છે. આ સાથે જ વિશ્વના સૌથી ઓછા બજેટ મિશનમાં ભારતની સ્પેસ એજન્સી ઈસરો દ્વારા કરવામાં આવેલા મિશનનો પણ સમાવેશ થાય છે.
વિશ્વના સૌથી મોંઘા અંતરિક્ષ મિશન
ઇન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન : International Space Station (ISS)
પ્રોજેક્ટનો ખર્ચઃ 150 અબજ ડોલર
ISS એ માત્ર સૌથી ખર્ચાળ અવકાશ મિશન જ નથી, પરંતુ મનુષ્ય દ્વારા બનાવવામાં આવેલી અત્યાર સુધીની સૌથી ખર્ચાળ સિંગલ ઓબ્જેક્ટ પણ છે. તેની પાછળ અંદાજે 150 અબજ ડોલરનો ખર્ચ થાય છે. કેટલાક કહે છે કે આઇએસએસનો ખર્ચ 160 અબજ ડોલર કે તેથી વધુ છે, અને વિશ્વભરના દેશોએ તેના સર્જનમાં ફાળો આપ્યો છે. આઈએસએમ નાસા (યુએસએ), રોસકોસ્મોસ (રશિયા), ઇએસએ (યુરોપ), જેએએક્સએ (જાપાન) અને સીએસએ (કેનેડા)નો સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ છે. આ સ્પેસ સ્ટેશનને બનાવવામાં 10 વર્ષથી વધુનો સમય લાગ્યો અને આજે તેના વાર્ષિક ઓપરેટિંગ ખર્ચ પાછળ મોટી રકમ ખર્ચાય છે. નાસાનું કહેવું છે કે તે 2030 સુધી કાર્યરત રહેશે અને તેને પૃથ્વીના વાતાવરણમાં લાવવા માટે સ્પેસએક્સ ડ્રેગન અવકાશયાનનો ઉપયોગ કરે છે, 2031 માં સ્ટેશનને બંધ કરવાની યોજના બનાવી રહ્યું છે.
સ્પેસ શટલ પ્રોગ્રામ: Space Shuttle Program (NASA, USA)
પ્રોજેક્ટનો ખર્ચ: 113 અબજ ડોલર
નાસાના સ્પેસ શટલ પ્રોગ્રામ, જે 1981 થી 2011 સુધી કાર્યરત હતો, તેનો અંદાજિત ખર્ચ 113 અબજ ડોલર હતી. સ્પેસ શટલ સાથેનો વિચાર એ હતો કે ફરીથી વાપરી શકાય તેવા અવકાશ વાહનોનો કાફલો હોવો જોઈએ જે અવકાશમાં કાર્ગો લઈ જઈ શકે. આઈએસએસ બનાવવામાં અને અન્ય ઘણા અવકાશ મિશન શરૂ કરવામાં પાંચ શટલ્સે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. 135 મિશન પૂર્ણ થવાનાં છે, ત્યારે આ દુનિયાનું અત્યાર સુધીનું સૌથી મહત્ત્વાકાંક્ષી અંતરિક્ષ અભિયાનોમાંનું એક છે.
એપોલો પ્રોગ્રામ : Apollo Program (NASA, USA)
પ્રોજેક્ટ ખર્ચ : 1960માં 25 મિલિયન ડોલર
એપોલો સ્પેસ પ્રોગ્રામે માનવને ચંદ્ર પર મોકલ્યો હતો. આ પ્રકારના મહત્વાકાંક્ષી મિશન માટે, જેનું કોઈ પણ માનવીએ સ્વપ્નમાં પણ વિચાર્યું ન હોય, તેના માટે 1960ના દાયકામાં નાસાને કુલ $25 બિલિયનનો ખર્ચ થયો હતો, જે આજની રકમ પ્રમાણે $257 મિલિયન જેટલો હતો. આ મિશન 1961 થી 1972 સુધી ચાલ્યું હતું, જેમાંથી છેલ્લા સાત મિશન ખાસ કરીને ચંદ્ર પર ઉતરાણ માટે સમર્પિત હતા. એપોલો મિશને 1969માં એપોલો 11 સાથે માનવ સભ્યતાનું પ્રથમ ચંદ્ર ઉતરાણ કર્યું હતું, જેના કારણે અવકાશયાત્રી નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ ચંદ્ર પર ચાલનારા પ્રથમ માનવ બન્યા હતા.
દુનિયાના અત્યાર સુધીના સૌથી સસ્તા અંતરિક્ષ મિશન
માર્સ ઓર્બિટર મિશન/ મંગળયાન : Mars Orbiter Mission (MOM) / Mangalyaan (ISRO, India)
પ્રોજેક્ટ ખર્ચ : 74 મિલિયન ડોલર (450 કરોડ રૂપિયા)
વર્ષ 2013માં ભારતીય અંતરિક્ષ અનુસંધાન સંગઠન (ઈસરો)ના મંગલયાન મિશનને અત્યાર સુધીનું સૌથી સસ્તું અંતરિક્ષ મિશન માનવામાં આવે છે. તેની પાછળ આશરે 74 મિલિયન ડોલર (લગભગ 450 કરોડ રૂપિયા)નો ખર્ચ થયો હતો, જેના કારણે તે અત્યાર સુધીનું સૌથી સસ્તું મંગળ મિશન પણ બની ગયું હતું. મંગલયાન તેના પ્રથમ જ પ્રયાસમાં મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં સફળતાપૂર્વક પ્રવેશ્યું હતું, જેણે ઇસરોના કરકસરયુક્ત ઇજનેરી, સ્વદેશી ભાગોના ઉત્પાદન અને ઓછા ખર્ચે કાર્યક્ષમ આયોજનનું નિદર્શન કર્યું હતું. આ સમગ્ર અંતરિક્ષ મિશનની કિંમત હોલિવૂડ સ્પેસ મૂવી “ગ્રેવિટી” કરતા પણ ઓછી હતી.
ચંદ્રયાન-3 : Chandrayaan-3 (ISRO, India)
પ્રોજેક્ટ ખર્ચ : 7.5 કરોડ ડોલર
મંગળયાન મિશન બાદ ઈસરોએ ચંદ્રયાન-3 સાથે પણ આવી જ સિદ્ધિ હાંસલ કરી હતી, જે 7.5 કરોડ ડોલરના ખર્ચે હાથ ધરાયેલું અત્યાર સુધીનું બીજું સૌથી સસ્તું અંતરિક્ષ મિશન બન્યું હતું. અવકાશયાન ઓગસ્ટ 2023 માં ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર ઉતર્યું હતું અને experimental lunar vehicle તરીકે પ્રજ્ઞાન રોવરનો સમાવેશ કર્યો હતો. ચંદ્રયાન-3 એ સફળતાપૂર્વક પોતાના મિશનના લક્ષ્યાંકો હાંસલ કર્યા છે અને ચંદ્રયાનના વ્હીકલ હવે સેવામાં નથી, ત્યારે પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ હવે વિજ્ઞાનના અભ્યાસને સરળ બનાવવા માટે પૃથ્વીની પરિક્રમા કરે છે.
લુનર એટમોસફેર એન્ડ ડસ્ટ એન્વાયર્નમેન્ટ એક્સપ્લોરર : Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer (LADEE) (NASA, USA)
પ્રોજેક્ટનો ખર્ચ : 280 મિલિયન ડોલર
સામાન્ય માન્યતાથી વિપરીત, નાસાએ 2013 માં એલએડીઇઇ (LADEE) નામનું એક ખર્ચ-અસરકારક મિશન શરૂ કર્યું હતું. આ રોબોટિક મિશન ચંદ્રના બાહ્ય વાતાવરણ અને ધૂળના વાતાવરણનો અભ્યાસ કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું. તેને લગભગ 280 મિલિયન ડોલરના બજેટ સાથે વિકસાવવામાં આવ્યું હતું અને તેનું સંચાલન કરવામાં આવ્યું હતું, જે નાસાના પ્લેનેટરી સાયન્સ મિશન માટે પ્રમાણમાં ઓછું છે.
