Harish Damodaran: 1 ફેબુઆરીના રોજ કેન્દ્રીય નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારામનએ નાણાકીય વર્ષ 2023-24 સામાન્ય અંદાજપત્ર રજૂ કર્યું હતું. જેમાં નાણામંત્રીએ ઘણી મોટી જાહેરાત કરી છે. જે પૈકી એક મનરેગા યોજના સંદર્ભે છે. નરેન્દ્ર મોદી સરકારે 2023 24માં મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (મનરેગા) યોજનાનું બજેટ ઘટાડીને 60,000 કરોડ રૂપિયા કરી દીધું છે.
આ 2020-21 થી 2022-23 દરમિયાન વિક્રમી ખર્ચ પછી, આ યોજના હેઠળ રોજગારમાં નોંધપાત્ર ફેરફાર જોવા મળ્યો છે, જે દરેક ગ્રામજનોને નાણાકીય વર્ષમાં ઓછામાં ઓછા 100 દિવસનું અકુશળ મેન્યુઅલ વેતનની ખાતરી છે.
કામની ખાતરી આપે છે.
અગાઉના યુનાઇટેડ પ્રોગ્રેસિવ એલાયન્સ (યુપીએ) શાસન દ્વારા ફેબ્રુઆરી 2006માં શરૂ કરાયેલા આ કાર્યક્રમ માટે બજેટ 2023માં ફાળવેલી રકમ વર્ષ 2017-18 બાદ સૌથી ઓછી રકમ છે.
3 ફેબ્રુઆરીના રોજ એક સત્તાવાર રીલીઝમાં જણાવાયું હતું કે, “રાજ્યોને વાસ્તવિક રીલીઝ BE સ્તર પર આપવામાં આવેલી રકમ વ્યાપક છે, જ્યારે પણ વધુ ભંડોળની આવશ્યકતા હોય છે તો વિત મંત્રાલયમાં અનુરોધ કરવામાં આવે છે.
સવાલ એ ઉભો થાય છે કે, શા માટે મનરેગાના બજેટમાં આટલો તીવ્ર ઘટાડો કરી છ વર્ષની નીચલી સપાટીએ સરકાવ્યું?
મહત્વનું છે કે, છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં ભારતના અર્થતંત્રને વ્યાપકપણે પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો છે. પહેલા કોરોના કાળમાં લોકડાઉન પછી યુક્રેન-રશિયા યુદ્ધ. યુક્રેન-રશિયા યુદ્ધને પગલે વૈશ્વિક કોમોડિટી બજારોમાં તેલ અને ખાધની કિંમતોમાં ધરખમ વધારો ઝીંકાતા લોકોને ઝટકો લાગ્યો.
નોકરીઓ અને વાસ્તવિક આવકની ખોટને કારણે દેશના નબળા વર્ગો માટે વિશેષ સુધારાત્મક હસ્તક્ષેપ આવશ્યક છે.
મોદી સરકારે બે મોટા સામાજિક સુરક્ષા માળખાં તૈનાત કર્યા છે. જે પૈકી પ્રથમ જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થા હતી. સરકારી યોજનાઓ હેઠળ ચોખા અને ઘઉંનું વેચાણ 2020-21માં કુલ 92.9 મિલિયન ટન (MT), 2021-22માં 105.6 મિલિયન ટન અને એપ્રિલ-ડિસેમ્બર 2022માં 71.2 મિલિયન ટન હતું, જે 2013-14 દરમિયાન સરેરાશ 62.5 મિલિયન ટન હતું. આ સસ્તા અનાજનું વેચાણ 20 રૂપિયાની કિંમતે કરવામાં આવ્યું હતું.
લગભગ 81 કરોડથી વધુ રેશન ધારકોને પ્રતિ માસ 5 કિલો અનાજનું મફત વિતરણ કરાયું હતું. બીજું મનરેગા હતું, જેણે 2020-21માં 389 કરોડ વ્યક્તિઓ માટે રોજગારી અને 2021-22માં 363 કરોડ રોજગારનું સર્જન કર્યું હતું. છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં સરેરાશ 235 કરોડ કરતાં વધુ હશે.
મનરેગા અને ખાદ્ય સબસિડી બંને માટેનો ઓછો ખર્ચ (2023-24માં રૂ. 197,350 કરોડનો અંદાજપત્ર જે અગાઉના ત્રણ વર્ષમાં રૂ. 287,194 કરોડ, રૂ. 288,969 કરોડ અને રૂ. 541,330 કરોડનો ખર્ચ થયો હતો) એક સરળ ધારણા પર આધારિત છે. અર્થતંત્ર કોરોના મહામારીમાંથી સંપૂર્ણ રીતે ઉભરી છે અને યુદ્ધના પડકારોને પણ પાર કર્યા છે, જે 2022 જેટલા ખતરનાક નથી.
તે મૂલ્યાંકન કેટલું વાસ્તવિક છે?
એક સૂચક ગ્રામીણ વેતન વૃદ્ધિ હોઈ શકે છે, જેણે 2022ના મધ્યથી નજીવી (ફુગાવા-સમાયોજિત) શરતોમાં ફેરફારને ધ્યાનમાં લીધુ છે. નવેમ્બરમાં વાર્ષિક ધોરણે 6.38% નો સરેરાશ વધારો (ચાર્ટ જુઓ) તે જ મહિનાના ગ્રામીણ ગ્રાહક ભાવ ફુગાવા 6.09% કરતા વધારે હતો, જે વાસ્તવિક દ્રષ્ટિએ વેતન વૃદ્ધિને પણ દર્શાવે છે.
બીજો ગેજ સ્થાનિક ટ્રેક્ટર વેચાણ છે. ટ્રેક્ટર અને મિકેનાઇઝેશન એસોસિએશનના ડેટા અનુસાર, આ 2020-21માં 8.99 લાખ યુનિટથી ઘટીને 2021-22માં 8.42 લાખ યુનિટ થઈ ગયા છે. પરંતુ એપ્રિલ-ડિસેમ્બર 2022 દરમિયાન વેચાણ એપ્રિલ-ડિસેમ્બર 2021 કરતા 10.5% વધુ હતું, જેમાં વાસ્તવિક વૃદ્ધિ સપ્ટેમ્બર 2022 થી થઈ હતી.
ગ્રામીણ વેતન અને ટ્રેક્ટરના વેચાણ બંનેમાં વધારો મુખ્યત્વે ચોમાસા પછીના સારા ખરીફ પાકને આભારી હોઈ શકે છે, જે 2021-22થી વિપરીત લણણી સમયે વધુ પડતા વરસાદને કારણે વધુ નુકસાન થયું ન હતું.
મનરેગા અને ખાદ્ય સબસિડીને બાજુ પર રાખીને, અન્ય મુખ્ય ગ્રામીણ યોજનાઓ માટે બજેટમાં કાપ અથવા વધારો કરવામાં આવ્યો છે?
2023-24માં પ્રધાનમંત્રી કિસાન સન્માન નિધિ અથવા PM-કિસાન માટેની ફાળવણી ચાલુ નાણાકીય વર્ષ માટે રૂ. 60,000 કરોડના સ્તરે જાળવવામાં આવી છે.
એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવી હતી કે 11 કરોડથી વધુ જમીન ધરાવતા ખેડૂત પરિવારોને વાર્ષિક રૂ. 6,000નો સીધો લાભ ટ્રાન્સફર વધારીને રૂ. 7,500 અથવા રૂ. 9,000 કરવામાં આવશે. તે હવે પણ બની શકે છે, કદાચ આવતા વર્ષની શરૂઆતમાં થનારી લોકસભાની ચૂંટણીની નજીક.
ગ્રામીણ કાર્યક્રમોમાં પણ મોદી સરકારનો ભાર સ્પષ્ટપણે ટ્રાન્સફરમાંથી રોકાણ તરફ બદલાઈ ગયો છે. આ બે યોજનાઓ દ્વારા વહન કરવામાં આવે છે: જલ જીવન મિશન (JJM) અને પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના (PMAY).
જેજેએમ માટેનું બજેટ – જેનો ઉદ્દેશ્ય એલપીજી (ઉજ્જવલા), વીજળી (સૌભાગ્ય), શૌચાલય (સ્વચ્છ ભારત) અને બેંક ખાતાઓની સાર્વત્રિક ઍક્સેસ સુનિશ્ચિત કરવા માટે સરકારના અગાઉના કાર્યક્રમોની તર્જ પર 2024 સુધીમાં દરેક ગ્રામીણ પરિવારને કાર્યાત્મક નળ કનેક્શન આપવાનો છે. કરવું (જન ધન) – અભૂતપૂર્વ રૂ. 70,000 કરોડ સુધી વધારી દેવામાં આવ્યું છે.
PMAY, જે 2024 સુધીમાં તમામ ગ્રામીણ અને શહેરી પરિવારો માટે પાયાની સુવિધાઓ સાથે પાકાં મકાનો બાંધવા/પૂરી પાડવા માંગે છે, તેને 2021-22 થી ઉન્નત અંદાજપત્રીય સમર્થન પણ પ્રાપ્ત થયું છે.
