Harikishan Sharma : તાજેતરમાં જલ શક્તિ મંત્રાલય દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલી પ્રથમ વોટરબોડીઝના રિપોર્ટ મુજબ, ભારતમાં તળાવ અને સરોવરો જેવા 24.24 લાખ જળાશયો છે, જેમાં પશ્ચિમ બંગાળ સૌથી વધુ (7.47 લાખ) અને સિક્કિમ સૌથી ઓછું (134) ધરાવે છે.
રિપોર્ટ જણાવે છે કે, “દેશમાં 24,24,540 જળાશયોની ગણતરી કરવામાં આવી છે, જેમાંથી 97.1% (23,55,055) ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં અને માત્ર 2.9% (69,485) શહેરી વિસ્તારોમાં છે.”
આ ગણતરી વોટરબોડીને વ્યાખ્યાયિત કરે છે “બધા કુદરતી અથવા માનવસર્જિત એકમો જે સિંચાઈ અથવા અન્ય હેતુઓ માટે પાણીના સંગ્રહ માટે ઉપયોગમાં લેવાતા કેટલાક અથવા કોઈ ચણતરના કામ સાથે ચારે બાજુથી ઘરાયેલા છે (ઉદાહરણ ઔદ્યોગિક, મત્સ્યઉદ્યોગ, ઘરેલું/પીવા, મનોરંજન, ધાર્મિક, ભૂગર્ભ જળ રિચાર્જ વગેરે)”
“જળાશયો સામાન્ય રીતે વિવિધ પ્રકારના હોય છે જેમ કે ટેન્ક જળાશયો, તળાવો અને બંધીઓ વગેરે જેવા વિવિધ નામોથી ઓળખાય છે. એક માળખું જ્યાં બરફ-ઓગળતા, નાળાઓ, ઝરણાઓ, વરસાદ અથવા રહેણાંક અથવા અન્ય વિસ્તારોમાંથી પાણીના ગટરનું પાણી એકઠું થાય છે અથવા પાણી સંગ્રહિત થાય છે. સ્ટ્રીમમાંથી ડાયવર્ઝન કરીને, નાળા અથવા નદીને પણ વોટરબોડી તરીકે ગણવામાં આવશે,” અહેવાલ જણાવે છે. 2017-18 માટે 6ઠ્ઠી નાની સિંચાઈની વસ્તી ગણતરી સાથે વોટરબોડીઝની ગણતરી હાથ ધરવામાં આવી હતી. ગણતરીના પરિણામો તાજેતરમાં જાહેર કરવામાં આવ્યા છે.
અહેવાલ મુજબ, 59.5 ટકા (14,42,993) જળાશયો તળાવો છે, ત્યારબાદ ટાંકીઓ (15.7 ટકા એટલે કે 3,81,805), જળાશયો (12.1 ટકા એટલે કે 2,92,280), જળ સંરક્ષણ યોજનાઓ ડેમ (9.3% એટલે કે 2,26,217), સરોવરો (0.9% એટલે કે 22,361) અને અન્ય (2.5% એટલે કે 58,884)”.
અહેવાલ મુજબ, “પશ્ચિમ બંગાળમાં સૌથી વધુ સંખ્યામાં તળાવો અને જળાશયો છે, જ્યારે આંધ્ર પ્રદેશમાં સૌથી વધુ ટાંકીઓ છે. તમિલનાડુમાં સૌથી વધુ સરોવરો છે અને મહારાષ્ટ્ર જળ સંરક્ષણ યોજનાઓ સાથે અગ્રેસર રાજ્ય છે.”
પશ્ચિમ બંગાળના દક્ષિણ 24 પરગણાને સમગ્ર દેશમાં સૌથી વધુ (3.55 લાખ) જળાશયો ધરાવતા ટોચના જિલ્લા તરીકે સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. પશ્ચિમ બંગાળ ઉપરાંત, અન્ય છ રાજ્યોમાં એક લાખથી વધુ વોટરબોડીઝ છે, જ્યારે ચાર રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દરેકમાં 1,000 કરતા ઓછા વોટરબોડીઝ ધરાવે છે (બોક્સ જુઓ).
આ પણ વાંચો: Today News Live Updates: ગુજરાત સહિત દેશ-વિદેશના તમામ તાજા સમાચાર વાંચવા અહિં ક્લિક કરો
ગણતરીમાં પ્રથમ વખત જળાશયોના અતિક્રમણ અંગેનો ડેટા પણ એકત્રિત કરવામાં આવ્યો હતો. અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે, “તમામ ગણતરી કરાયેલા જળાશયોમાંથી 1.6% જળાશયો અતિક્રમિત હોવાનું નોંધાયું છે, જેમાંથી 95.4% ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં અને બાકીના 4.6% શહેરી વિસ્તારોમાં છે. તમામ અતિક્રમિત જળાશયોમાંથી, 62.8% પાસે 25% કરતા ઓછો વિસ્તાર અતિક્રમણ હેઠળ છે, જ્યારે 11.8% જળાશયોમાં 75% કરતા વધુ વિસ્તાર અતિક્રમણ હેઠળ છે.”
