Mahayuti and MVA in Maharashtra elections 2024: મહારાષ્ટ્રમાં ચૂંટણી પરિણામો કોની તરફેણમાં આવશે તે અંગે માત્ર મહારાષ્ટ્રમાં જ નહીં પરંતુ દિલ્હીમાં પણ અનેક અટકળો ચાલી રહી છે. રાજ્યના બે મોટા ગઠબંધન મહાયુતિ અને મહા વિકાસ આઘાડી (MVA)માં સામેલ પક્ષો પોતપોતાની જીતનો દાવો કરી રહ્યા છે. તમામ એક્ઝિટ પોલ્સે પરિણામોને લઈને આતુરતા વધારી દીધી છે. કેટલાક એક્ઝિટ પોલ્સ મહાયુતિ અને મહા વિકાસ અઘાડી (MVA) ગઠબંધન વચ્ચે નજીકની સ્પર્ધાની વાત કરી રહ્યા છે, જ્યારે કેટલાક એક્ઝિટ પોલ્સ કહે છે કે મહાયુતિને સ્પષ્ટ બહુમતી મળી શકે છે.
મહારાષ્ટ્રની રાજનીતિની એક મહત્વની વાત એ છે કે છેલ્લા 34 વર્ષથી કોઈ પણ પક્ષ પોતાના દમ પર સરકાર બનાવી શક્યો નથી. મતલબ કે 288 સભ્યોની મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભામાં છેલ્લા 34 વર્ષમાં કોઈપણ રાજકીય પક્ષ 145 બેઠકો જીતી શક્યો નથી. મતલબ કે રાજ્યમાં જ્યારે પણ સરકાર બની છે ત્યારે ગઠબંધનની સરકાર રહી છે અને તેના કારણે રાજ્યમાં રાજકીય અસ્થિરતા પણ જોવા મળી છે.
મહારાષ્ટ્રમાં 1995માં ગઠબંધનની રાજનીતિનો યુગ શરૂ થયો હતો અને વર્તમાન ચૂંટણીના પરિણામો પછી પણ તે થશે તે નિશ્ચિત છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ચૂંટણી પરિણામોમાં કેટલીક નાની પાર્ટીઓ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે.
ચૂંટણી પરિણામોને લઈને મહાયુતિ અને એમવીએમાં સામેલ પક્ષો પોતપોતાની રણનીતિ બનાવી રહ્યા છે. આ માટે આ ગઠબંધનના નેતાઓ પણ નાના પક્ષો અને પોતાના દમ પર ચૂંટણી જીતેલા અપક્ષ ઉમેદવારોના સંપર્કમાં છે. આ વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે સૌથી વધુ 148 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી પરંતુ તે નિશ્ચિત છે કે તે મુખ્ય પ્રધાન એકનાથ શિંદેની શિવસેના અને નાયબ મુખ્ય પ્રધાન અજિત પવારની એનસીપી વિના સરકાર બનાવી શકશે નહીં. બીજી તરફ MVA ની આગેવાની હેઠળની કોંગ્રેસે 101 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી પરંતુ 145ના જાદુઈ આંકડા સુધી પહોંચવા માટે શિવસેના (UBT) અને NCP (શરદ પવાર) પર ભરોસો રાખવો પડશે.
મહારાષ્ટ્રની પ્રાદેશિક પાર્ટી વંચિત બહુજન અઘાડી (VBA)ના પ્રમુખ પ્રકાશ આંબેડકરે કહ્યું છે કે તેમની પાર્ટી સરકાર બનાવનાર પક્ષ અથવા ગઠબંધનની સાથે રહેશે. તેમણે સ્પષ્ટ કહ્યું કે અમે સરકાર સાથે રહીશું. પરંતુ વીબીએ આ ચૂંટણીમાં કોઈની સાથે જોડાણ કર્યું ન હતું અને એકલા હાથે ચૂંટણી લડી હતી.
છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં મહારાષ્ટ્રમાં ગઠબંધનની રાજનીતિ કેવી રીતે આકાર પામી છે તે આપણે થોડું સમજીએ.
મહારાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના 1 મે, 1960ના રોજ થઈ હતી અને 1962માં પ્રથમ વખત વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી. ત્યારબાદ કોંગ્રેસને જંગી બહુમતી મળી અને 215 સીટો જીતી હતી. 1967ની ચૂંટણીમાં પણ પાર્ટીએ 203 બેઠકો જીતી હતી. 1978માં કોંગ્રેસ તૂટી ગઈ. 1978માં કોંગ્રેસને 69 બેઠકો, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (I)ને 62 બેઠકો અને જનતા પાર્ટીને 99 બેઠકો મળી હતી.
આ પણ વાંચો: મથુરાની ધર્મ સંસદમાં 6 પ્રસ્તાવ પસાર કરાયા, શાહી ઈદગાહ અને મીના મસ્જીદને હટાવવાની પણ માંગ કરાઈ
શરદ પવારે બળવો કર્યો અને સીએમ બન્યા
શરદ પવારે કોંગ્રેસ સામે બળવો કર્યો અને જનતા પાર્ટી અને પીઝન્ટ્સ એન્ડ વર્કર્સ પાર્ટી ઓફ ઈન્ડિયાની મદદથી સરકાર બનાવી હતી. ત્યારબાદ પવાર 38 વર્ષની વયે દેશના સૌથી યુવા મુખ્યમંત્રી બન્યા હતા પરંતુ આ સરકાર 1980માં બરતરફ કરવામાં આવી હતી. આ પછી મહારાષ્ટ્રમાં ફરીથી ચૂંટણી યોજાઈ અને કોંગ્રેસે 186 બેઠકો જીતીને સ્પષ્ટ બહુમતી મેળવી હતી.
તે દરમિયાન મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપ અને શિવસેના એક સાથે આવ્યા અને આ બંને પક્ષોએ ગઠબંધન કર્યું અને વિધાનસભા અને લોકસભાની ચૂંટણી લડવાનું શરૂ કર્યું. મહારાષ્ટ્રની રાજનીતિ પર નજર કરીએ તો 1962થી 1990 સુધી અહીં કોંગ્રેસ સૌથી શક્તિશાળી હતી. 1990ની ચૂંટણી છેલ્લી વિધાનસભા ચૂંટણી હતી જ્યારે એક પક્ષે પોતાના દમ પર બહુમતી મેળવી હોય. ત્યારે કોંગ્રેસે 141 બેઠકો જીતી હતી જ્યારે શિવસેનાને 52 અને ભાજપને 42 બેઠકો મળી હતી.
ભાજપ-શિવસેના ભેગા થયા, સરકાર બનાવી
1995માં મહારાષ્ટ્રના રાજકારણમાં મોટા ફેરફારો થયા જ્યારે શિવસેના અને ભાજપે ગઠબંધન કરીને ચૂંટણી લડી અને પહેલીવાર પોતાના દમ પર સરકાર બનાવવામાં સફળ થયા હતા. ત્યારે શિવસેનાને 73 અને ભાજપને 65 બેઠકો મળી હતી. આ જોડાણે કેટલાક બળવાખોરો સાથે મળીને મહારાષ્ટ્રમાં સરકાર બનાવી અને શિવસેનાના નેતા મનોહર જોશી મુખ્ય પ્રધાન બન્યા અને ભાજપના નેતા ગોપીનાથ મુંડે નાયબ મુખ્ય પ્રધાન બન્યા. ત્યારે કોંગ્રેસને 80 બેઠકો મળી હતી અને આ તેની મોટી હાર હતી.
1999માં કોંગ્રેસમાં એક મોટું વિભાજન થયું જ્યારે શરદ પવારે ફરીથી પક્ષ છોડી દીધો અને રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટી (NCP) ની રચના કરી પરંતુ ચૂંટણીની સ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને પવારે મહારાષ્ટ્રના રાજકારણમાં કોંગ્રેસ સાથે જોડાણ કર્યું હતું. પછી રાજ્યમાં બે મોટા ગઠબંધન સામસામે આવી ગયા. એક કોંગ્રેસ-એનસીપી અને બીજી શિવસેના-ભાજપ.
1999 થી 2019 સુધી મહારાષ્ટ્રમાં માત્ર ગઠબંધનની સરકાર જ ચાલતી રહી છે. 1999 થી 2014 સુધી કોંગ્રેસ અને એનસીપીએ સતત શાસન કર્યું અને 2014 વિધાનસભા ચૂંટણી પછી ભાજપ અને શિવસેના ગઠબંધન ફરીથી સત્તામાં આવ્યું. 2014ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપનું પ્રદર્શન શાનદાર રહ્યું હતું અને તેણે 122 બેઠકો જીતી હતી.
2019માં MVAની સરકાર બની, ઉદ્ધવ સીએમ બન્યા
2019ની વિધાનસભા ચૂંટણી પછી મહારાષ્ટ્રમાં ભારે રાજકીય ઉથલપાથલ જોવા મળી હતી કારણ કે અવિભાજિત શિવસેનાના વડા ઉદ્ધવ ઠાકરેએ ભાજપ સાથેનું તેમનું દાયકાઓનું જોડાણ તોડી નાખ્યું હતું અને NCP અને કોંગ્રેસ સાથે મહા વિકાસ અઘાડી (MVA) ગઠબંધન કર્યું હતું. એમવીએ સરકારમાં ઉદ્ધવ ઠાકરે મુખ્ય પ્રધાન બન્યા જ્યારે શરદ પવારના ભત્રીજા અજિત પવારને નાયબ મુખ્ય પ્રધાન બનાવવામાં આવ્યા હતા.
જૂન, 2022માં શિવસેનામાં એક મોટો બળવો થયો જ્યારે એકનાથ શિંદે તેમના સમર્થક ધારાસભ્યો સાથે ઉદ્ધવ ઠાકરેથી અલગ થઈ ગયા અને એમવીએ સરકાર પડી ભાંગી હતી. એકનાથ શિંદેને ભાજપનું સમર્થન હતું અને એકનાથ શિંદેની શિવસેના અને ભાજપે મળીને રાજ્યમાં સરકાર બનાવી હતી. આ સરકારમાં એકનાથ શિંદે મુખ્યમંત્રી બન્યા જ્યારે દેવેન્દ્ર ફડણવીસ નાયબ મુખ્યમંત્રી બન્યા હતા. વર્ષ 2023માં મહારાષ્ટ્રના રાજકારણમાં બીજો મોટો ઘટનાક્રમ થયો જ્યારે અજિત પવારે તેમના કાકા શરદ પવાર સામે બળવો કર્યો અને ભાજપ-એકનાથ શિંદેની શિવસેના સાથે હાથ મિલાવ્યા. સરકારમાં અજિત પવારને નાયબ મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા.
મહારાષ્ટ્રની રાજકીય સ્થિતિને જોતા સ્પષ્ટ થાય છે કે કોઈપણ પક્ષ માટે પોતાના દમ પર સરકાર બનાવવી અશક્ય છે. જોવાનું એ રહે છે કે આ વખતે મહારાષ્ટ્રમાં કોઈ ગઠબંધનને સ્પષ્ટ બહુમતી મળશે કે કેમ?
આ વખતે ચૂંટણીના પરિણામો વિશે ઉત્સુકતા વધુ છે કારણ કે 1995 પછી પહેલીવાર સૌથી વધુ મતદાન થયું છે. આ વખતે 66.05% મતદાન થયું છે અને તેનાથી મહાયુતિ અને MVA બંનેની આશા વધી છે. બંને ગઠબંધનને લાગે છે કે મતદાન વધવાથી તેમને ફાયદો થશે. નાયબ મુખ્ય પ્રધાન અને ભાજપના નેતા દેવેન્દ્ર ફડણવીસે કહ્યું છે કે મતદાનના વલણને જોતા સ્પષ્ટ છે કે ‘પ્રો-ઈન્કમ્બન્સી ફેક્ટર’ ચૂંટણીમાં પ્રભુત્વ ધરાવે છે, જ્યારે મહારાષ્ટ્ર કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ નાના પટોલેએ કહ્યું છે કે જનાદેશ એમવીએના તરફેણમાં આવશે.
