શું રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધથી પર્યાવરણીય સ્તરે ગંભીર અસર થઇ રહી છે? કેટલું થયું નુકસાન?

રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના યુદ્ધની પ્રથમ વર્ષગાંઠને ગયે 3 દિવસજ થયા છે, આ યુદ્ધની કિંમતો ધીમે ધીમે વિશ્વને પર આવી રહી છે. યુદ્ધમાં હજારો લોકો માર્યા ગયા છે, ઘણા વધુ વિસ્થાપિત થયા છે, ઘણાને સહેજ ઇજાઓ સાથે છોડી દીધા છે, નગરો સપાટ થયા છે અને તીવ્ર વેદનાઓ લાવી છે. પરંતુ સંઘર્ષ, જે સમયે ટૂંક સમયમાં સમાપ્ત થાય તેવું લાગતું નથી, તેમાં અન્ય ભોગ બનેલાની ઉલ્લેખના ઓછી થઇ છે.

આધુનિક યુદ્ધના મશીનાઇઝેશન પર્યાવરણને અનેક રીતે અસર કરે છે. ઉચ્ચ ઇંધણના વપરાશ અને લડાઇને કારણે સમૃદ્ધ ઇકોસિસ્ટમના અધોગતિ સુધીના કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટથી, યુક્રેનમાં સંઘર્ષે પર્યાવરણીય ખર્ચમાં વધારો કર્યો છે જે વાસ્તવિક લડાઈ કરતાં વધુ જીવશે.

અહીં એક નજર કરીએ કે યુદ્ધ પર્યાવરણ માટે કેવી રીતે હાનિકારક થઇ શકે છે?

લડાઈ-પ્રેરિત વિનાશ

યુદ્ધની પ્રથમ અને સૌથી સીધી અસર એ વિનાશની છે જે લડાઈને કારણે થઈ છે. યુએન એન્વાયર્નમેન્ટ પ્રોગ્રામના ડેટા અનુસાર, સંઘર્ષને કારણે દેશના ઘણા પ્રદેશોમાં નુકસાન થયું છે, જેમાં પરમાણુ પાવર પ્લાન્ટ અને સુવિધાઓ, ઉર્જા ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, જેમાં ઓઇલ સ્ટોરેજ ટેન્કર્સ, ઓઇલ રિફાઇનરીઓ, ડ્રિલિંગ પ્લેટફોર્મ અને ગેસ સુવિધાઓ અને વિતરણ પાઇપલાઇન્સ, ઔદ્યોગિક સ્થળો અને કૃષિ પ્રક્રિયા સુવિધાઓ અને ખાણોનો સમાવેશ થાય છે.

આ પણ વાંચો: Nagaland-Meghalaya Voting Live: નાગાલેન્ડ અને મેઘાલયમાં વિધાનસભા ચૂંટણી માટે મતદાન શરૂ, બુથો ઉપર લાંબી લાઇનો

પરિણામે વાયુ પ્રદૂષણની અનેક ઘટનાઓ અને ભૂગર્ભ અને સરફેસના પાણીનું ગંભીર પ્રદૂષણ વધી શકે છે.

યુક્રેનના પર્યાવરણ મંત્રાલયના દાવા મુજબ, જમીન, પાણી અને વાયુ પ્રદૂષણથી કુલ મળીને $51.4 બિલિયનનું નુકસાન થયું છે.

યુદ્ધને કારણે પર્યાવરણીય નુકસાનનો અભ્યાસ કરવા માટે સમગ્ર યુક્રેનમાં પ્રવાસ કરતી લેન્ડસ્કેપ ઇકોલોજિસ્ટ કેટેરીના પોલિઆન્સ્કાએ ધ ગાર્ડિયનને જણાવ્યું કે સૌથી ખરાબ નુકસાન હંમેશા દેખાતું નથી. તેણે કહ્યું કે, “તે માત્ર વિસ્ફોટક સામગ્રી નથી, તે રોકેટ બળતણ અને શ્રાપનલ અને વાયર છે, પ્રદૂષણના આ બધા નાના નાના ટુકડાઓ પ્રકૃતિ પર ભારે અસર કરે છે. આપણે અસરની સ્કેલની કલ્પના કરી શકતા નથી.”

યુક્રેનિયન સાંસદ યુલિયા ઓવચિન્નીકોવા, જેઓ સંસદીય પર્યાવરણ સમિતિમાં સેવા આપે છે, તેમણે ધ ગાર્ડિયનને જણાવ્યું હતું કે “2 મિલિયન હેક્ટરથી વધુ જંગલોનો નાશ થયો છે, જે ઇકોસિસ્ટમને બરબાદ કરી રહ્યું છે અને પર્લ કોર્નફ્લાવર જેવી રેર સ્થાનિક પ્રજાતિઓને જોખમમાં મૂકે છે, જે ફક્ત પર્લ કોર્નફ્લાવર પર જ જોવા મળે છે. માયકોલાઇવની સીમમાં રેતાળ મેદાનો, અથવા એકદમ વૃક્ષ, જે ડનિટ્સ્કમાં સ્ટોન ગ્રેવ્સ રિઝર્વના સાંકડા વિસ્તારમાં ઉગે છે”.

યુક્રેનનો નવો ગ્રીનપીસ નકશો અસંખ્ય રીતો દર્શાવે છે જેમાં યુદ્ધે પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડ્યું છે. લાંબા ગાળે, યુક્રેનને હવા, માટી અને પાણીની નોંધપાત્ર સફાઈની જરૂર પડશે.

આ પણ વાંચો: પાકિસ્તાન આર્થિક કટોકટી : પાકિસ્તાનમાં હેલ્થ સેક્ટર ઠપ, જીવન જરૂરી દવાઓનો સ્ટોક ખતમ, લોકો ત્રાહિમામ

એસ્ટ્રોનોમિક કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટ

જો કે પર્યાવરણીય કોસ્ટ કુદરતના સીધા વિનાશથી વધુ છે જે લડાઈને કારણે થયું છે.

નોંધપાત્ર રીતે, યુદ્ધમાં અત્યંત વિશાળ કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટ છે. યુક્રેનનો અંદાજ છે કે રશિયાના આક્રમણથી લગભગ 33 મિલિયન ટન CO2 નું ઉત્સર્જન સંઘર્ષમાંથી અને 23 મિલિયન ટન CO2 સંઘર્ષને કારણે લાગેલી આગથી થયું છે. તે આગાહી કરે છે કે યુદ્ધ દરમિયાન નાશ પામેલા અથવા નુકસાન પામેલા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ઈમારતોના પુનઃનિર્માણથી 49 મિલિયન ટન CO2 ઉત્સર્જન થઈ શકે છે. પરસ્પેકટીવ માટે, પુનઃનિર્માણ માટે સંભવિત કાર્બન ખર્ચ ઉમેર્યા વિના પણ, તે લગભગ 2020 માં ગ્રીસ અથવા બેલારુસના કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટની સમકક્ષ છે.

યુદ્ધ માટે ઉપયોગમાં લેવાતા ઘણા મશીનો અને સાધનો અત્યંત “યુઝલેસ ” છે. ઉદાહરણ તરીકે, યુક્રેનની અત્યાધુનિક લેપર્ડ 2 ટેન્ક 1200 લિટરની ઇંધણ ક્ષમતા ધરાવે છે. ભૂપ્રદેશ પર આધાર રાખીને, તેમની કાર્યકારી શ્રેણી 220 કિમી (ક્રોસ કન્ટ્રી) થી 340 કિમી (રસ્તા પર) બદલાય છે. આનો અર્થ એ છે કે આ મોન્સ્ટર મશીનો પ્રતિ કિમી આશરે 3.5-5.5 લિટર ઇંધણનો વપરાશ કરે છે. સરખામણી માટે, આધુનિક કાર વપરાશમાં લેવાયેલા ઇંધણના પ્રતિ લિટર 15 કિમીથી વધુ સારી રીતે મુસાફરી કરી શકે છે.

જ્યારે કેટલાક નિરીક્ષકો દાવો કરે છે કે યુદ્ધને કારણે ઉર્જાની વધઘટ તેલ અને ગેસથી સંક્રમણની ગતિને ઝડપી બનાવશે, હાલમાં, વધતી વૈશ્વિક આબોહવા સંકટ વચ્ચે યુદ્ધ પોતે વિશ્વના સૌથી મોટા પ્રદૂષકોમાંનું એક છે.

કુદરતે કરી પીછેહઠ

આ બાબતની હકીકત એ છે કે યુદ્ધની સૌથી તાત્કાલિક આવશ્યકતાઓ અને પરિણામો વચ્ચે, કુદરતે પણ પીછેહઠ કરી છે. દાખલા તરીકે, રશિયન સૈનિકોએ સંરક્ષિત ચેર્નોબિલ અભયારણ્યમાં ઊંડી ખાઈ ખોદી હતી: 1986માં પરમાણુ દુર્ઘટના પછી મોટાભાગે અનટચ થયેલો વિસ્તાર છે. પરંતુ અફસોસ, યુદ્ધની વ્યૂહાત્મક જરૂરિયાતો પરમાણુ દૂષણના જોખમો કરતાં ઘણી વધુ મહત્વપૂર્ણ હતી.

જ્યારે સંઘર્ષ સમાપ્ત થાય ત્યારે પણ, પુનર્નિર્માણના તાત્કાલિક પ્રયાસો પર્યાવરણ પર નહીં પરંતુ આવાસ, માળખાકીય સુવિધાઓ અને પુનઃસ્થાપિત સેવાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. જે યુદ્ધની પર્યાવરણીય અસરો વિશે દેખરેખ રાખે છે અને ઝુંબેશ ચલાવે છે અને સંઘર્ષ અને પર્યાવરણીય ઓબ્ઝર્વેટરી યુનિટના સંશોધન અને નીતિ નિયામક ડોગ વિરે જણાવ્યું હતું કે,” સંઘર્ષ પછી ઘણી બધી સ્પર્ધાત્મક પ્રાથમિકતાઓ હશે.”

જો કે, યુદ્ધે જે પર્યાવરણીય આપત્તિ ફેલાવી છે તે વધુ સ્પષ્ટ થાય છે, તેને સંબોધવાની જરૂરિયાત પણ વધુ સ્પષ્ટ બને છે. ગ્રીનપીસના ડેનિસ ત્સુત્સાયેવે ધ ગાર્ડિયનને કહ્યું, “તે (પર્યાવરણ પુનઃનિર્માણ અને સફાઈ) યુદ્ધથી પીડિત લોકોના સ્વાસ્થ્યને સુધારવા અને સામાન્ય જીવનમાં પાછા આવવાનો એક આવશ્યક ભાગ છે.”