Amitabh Sinha : રવિવાર (16 એપ્રિલ)ના રોજ મુંબઈમાં 11 લોકોના મૃત્યુ, દેખીતી રીતે, હીટસ્ટ્રોકને કારણે થયા હતા. તેઓ ખુલ્લી જગ્યામાં સરકારી મીટિંગમાં હાજર રહ્યા હતા, તે સંભવતઃ એક જ ઘટનામાં હીટવેવ સંબંધિત સૌથી મોટો મૃત્યુઆંક છે.
તો શું અત્યારે મુંબઈમાં ભારે ગરમી છે?
રસપ્રદ વાત એ છે કે મુંબઈ અત્યારે હીટવેવની સ્થિતિનો પણ સામનો કરી રહ્યું નથી. આ દુર્ઘટના પનવેલ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન વિસ્તાર હેઠળના નવી મુંબઈના ખારઘરમાં બની હતી. ભારતીય હવામાન વિભાગના (IMD’s) સાંતાક્રુઝ (મુંબઈ) વેધશાળામાં રવિવારે મહત્તમ તાપમાન 34.1 ડિગ્રી સેલ્સિયસ નોંધાયું હતું, જે સામાન્ય કરતાં 1 ડિગ્રી વધારે હતું. કોલાબા (મુંબઈ) ખાતે દરિયાકાંઠાના વેધશાળામાં 32.4 ડિગ્રી સેલ્સિયસનું ઊંચું તાપમાન નોંધાયું હતું.
IMD અનુસાર, ગંગાના પશ્ચિમ બંગાળ, દરિયાકાંઠાના આંધ્રપ્રદેશ અને બિહારના કેટલાક વિસ્તારોમાં હાલમાં હીટવેવની સ્થિતિ પ્રવર્તી રહી છે. મુંબઈના મોટાભાગના વિસ્તારોમાં, રવિવારે મહત્તમ તાપમાન 30-35 ડિગ્રી સેલ્સિયસની રેન્જમાં હતું, IMDની આગાહી મુજબ, સોમવારે પણ આ રીતે રહેવાનું અનુમાન છે.
આ પણ વાંચો: હિન્દુસ્તાનની શૌર્ય ગાથાઃ આર્ટીલરી-૪ , અમર શહીદ રમેશ જોગલ, સૈન્યની નવી દુનિયા!
તો પછી રવિવારે ખારઘરમાં શું થયું હતું?
ઊંચું તાપમાન ઘણીવાર જીવલેણ નથી. ઊંચું તાપમાન અને વધારે ભેજનું સંયોજન, જેને “વેટ બલ્બ તાપમાન” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તે હીટવેવ્સને જીવલેણ બનાવે છે. રવિવારે મુંબઈમાં વેટ બલ્બના તાપમાન અંગેની માહિતી તાત્કાલિક ઉપલબ્ધ ન હતી.
હિટ એક્સપોઝરમાં ભેજ એ એક નિર્ણાયક પરિબળ છે કારણ કે વધારે ભેજવાળી સ્કિન પરથી પરસેવાને બાષ્પીભવન થવા દેતી નથી, જે પ્રાથમિક રીતે માનવ શરીરમાં ઉત્પન્ન થતી ગરમીને ગુમાવે છે. ઠંડકની અસર જે બાષ્પીભવન થતો પરસેવો ઉત્પન્ન કરે છે તે શરીરનું સ્થિર તાપમાન જાળવવા માટે જરૂરી છે.
ઉપરાંત, હિટવેવ પ્રત્યે લોકોની સ્થિતિસ્થાપકતા વય સાથે બદલાય છે અને તે હેલ્થ કન્ડિશન પર આધાર રાખે છે.
શું ભારતમાં હીટવેવથી થતા મૃત્યુ ખૂબ જ સામાન્ય છે?
હીટવેવના મોનિટરિંગ અને મેનેજમેન્ટમાં છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં મોટા સુધારાઓ થયા છે, લગભગ દરેક રાજ્ય હીટવેવ એક્શન પ્લાન બનાવે છે જેમાં વહેલી ચેતવણી, જાહેર સ્થળોએ પાણીની ઉપલબ્ધતાની જોગવાઈ અને ઑફિસો અને શિક્ષણ સંસ્થાઓમાં કામના સાનુકૂળ કલાકોનો સમાવેશ થાય છે. પરિણામે, 2010 અને 2020 ની વચ્ચે હીટવેવ સંબંધિત મૃત્યુમાં તીવ્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો.
2015 માં હીટવેવથી મૃત્યુદર ટોચ પર હતો, જ્યારે 2,000 થી વધુ મૃત્યુ નોંધાયા હતા. 2020 માં, સરકારી આંકડાઓ અનુસાર, માત્ર ચાર હીટવેવ મૃત્યુ નોંધાયા હતા. જો કે, આ ડેટા બહુ ભરોસાપાત્ર નથી, અને વિવિધ સરકારી એજન્સીઓ તેને અલગ રીતે રેકોર્ડ કરે છે. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં, મુખ્યત્વે મૃત્યુના અહેવાલ અને રેકોર્ડિંગમાં સુધારાને કારણે, આ સંખ્યાઓ ઉપરનું વલણ દર્શાવે છે.
જૂન 2019 માં, એકલા બિહારના ચાર જિલ્લામાંથી 100 થી વધુ હીટવેવ સંબંધિત મૃત્યુ નોંધાયા હતા. પરંતુ રવિવારે મુંબઈમાં થયેલા જાનહાનિથી વિપરીત, આ મૃત્યુ એક ઘટનાથી થયા ન હતા.
જેમ જેમ ગરમી વધશે તેમ તેમ સ્થતિ વધુ ખરાબ થશે?
વિષુવવૃત્તીય પેસિફિક મહાસાગરમાં લા નીના તબક્કાના અંતને કારણે આ વર્ષે ઉનાળો અતિશય ગરમ રહેવાની આગાહી કરવામાં આવી છે, જે પૃથ્વીના વાતાવરણ પર સામાન્ય ઠંડકની અસર ધરાવે છે. નવી આગાહીઓ સૂચવે છે કે અલ નીનો, જે લા નીનાની વિપરીત અસર ધરાવે છે, તે મે-જુલાઈના સમયગાળામાં જ ધારણા કરતાં વહેલું શરૂ થવાની સંભાવના છે.
આનાથી માત્ર ઉનાળો ખૂબ જ ગરમ થવાની શક્યતા નથી, પરંતુ ભારતમાં ચોમાસાની ઋતુ દરમિયાન વરસાદ પણ ઓછો પડવાની સંભાવના છે.
હીટ સ્ટ્રોક દરમિયાન શરીરમાં શું થાય છે?
હીટ સ્ટ્રોક અથવા સનસ્ટ્રોક એ ઊંચા તાપમાન અને ભેજના સંપર્કમાં આવવાના પરિણામે અથવા ઊંચા તાપમાને લાંબા સમય સુધી શારીરિક શ્રમને કારણે શરીર વધારે પડતું ગરમ થાય છે. હીટ સ્ટ્રોકને મેડિકલ ઇમર્જન્સી તરીકે ગણવામાં આવે છે જેને તાત્કાલિક ધ્યાન આપવાની જરૂર છે.
ડોક્ટરે કહ્યું હતું કે, “જ્યારે શરીરમાં પરસેવો થતો નથી અને તેથી બાષ્પીભવન દ્વારા ગરમી ગુમાવવામાં અસમર્થ હોય છે, ત્યારે શરીરના મુખ્ય તાપમાનમાં વધારો થાય છે. જો શરીર ઠંડુ થવામાં નિષ્ફળ જાય, તો તેનું મુખ્ય તાપમાન થોડીવારમાં 106 ડિગ્રી ફેરનહીટ સુધી શૂટ થઈ શકે છે. આ મૃત્યુ સહિત ગંભીર આરોગ્ય અસરોનું કારણ બની શકે છે.”
ગરમીના થાકથી પીડિત વ્યક્તિઓ થાક, ચક્કર, માથાનો દુખાવો, ઉબકા, ઉલટી, હાયપોટેન્શન (લો બ્લડ પ્રેશર) અને ટાકીકાર્ડિયા (હૃદયના ધબકારા વધે છે) અનુભવે છે.
તો જો તમારે ગરમીમાં બહાર જવું પડે તો શું કરવું અને શું ન કરવું?
- હાઇડ્રેટેડ રહો. તરસ ન લાગે તો પણ બને તેટલી વાર પાણી પીવો. હંમેશા તમારી સાથે પાણી રાખો.
- તમારી જાતને સારી રીતે કવર્ડ રાખો. હળવા, લાઈટ કલરના, કમ્ફર્ટેબલ અને સુતરાઉ કપડાં પહેરો.
- સનગ્લાસ, છત્રી અથવા ટોપીનો ઉપયોગ કરો.
- જો તમે તમારી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓથી વાકેફ છો, તો લાંબા સમય સુધી સૂર્યનો તડકો લેવાનું ટાળો.
- આલ્કોહોલ, ચા, કોફી અને કાર્બોનેટેડ સોફ્ટ ડ્રિંક્સ લેવાનું ટાળો. તે પાણીનો વિકલ્પ નથી. જો તમને પાણી સિવાય બીજું કંઈ જોઈતું હોય તો ORS અને ઘરે બનાવેલા પીણાં સાથે રાખો.
- હાઈ પ્રોટીન ખોરાક લેવાનું ટાળો.
- તમારા માથા પર ભીના કપડાનો ઉપયોગ કરો.
